Tay chân miệng có lây cho người lớn không? Có nguy hiểm không?

Tay chân miệng là bệnh thường gặp ở trẻ em dưới 10 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi. Đối tượng mắc tay chân miệng nhiều nhất là trẻ em khiến người dân lầm tưởng đây là nhóm duy nhất có khả năng mắc bệnh. Vậy với người lớn, người cao tuổi, người bệnh nền có cần phòng căn bệnh này hay không?Tay chân miệng có lây cho người lớn không và có nguy hiểm hay không?

Cơ chế lây truyền của bệnh tay chân miệng

Tay chân miệng có lây cho người lớn không? Cơ chế lây truyền của tay chân miệng rất phức tạp và đa dạng, góp phần giải thích vì sao bệnh có khả năng bùng phát thành dịch nhanh chóng. Con người là vật chủ duy nhất mang virus gây bệnh tay chân miệng. Loại virus gây bệnh thuộc họ virus đường ruột, điển hình là 2 nhóm Coxsackie A16 và Enterovirus 71 (EV71). Đây được xem là virus có sức sống mãnh liệt, có khả năng sống được đến 3 tuần ở môi trường bên ngoài.

1. Cơ chế lây bệnh tay chân miệng qua đường tiêu hóa

Một trong những con đường lây nhiễm chính của bệnh tay chân miệng là qua đường tiêu hóa. Virus gây bệnh được bài tiết ra ngoài qua phân của người bệnh. Chỉ cần tiếp xúc với phân nhiễm virus, sau đó không rửa tay sạch sẽ, nguy cơ nhiễm bệnh là rất cao.

Đặc biệt, trẻ nhỏ thường chưa biết giữ vệ sinh cá nhân, việc cầm nắm đồ chơi, tiếp xúc với người chăm sóc hoặc đưa tay lên miệng trở thành yếu tố chủ đạo khiến trẻ dễ dàng nhiễm bệnh. Vậy khi trẻ nhỏ mắc bệnh tay chân miệng có lây cho người lớn không? Theo kết quả của nhiều nghiên cứu, virus gây bệnh tay chân miệng có thể tồn tại trong phân người trong 4 - 8 tuần, khiến cho tỷ lệ lây truyền bệnh tay chân miệng trong gia đình là rất cao, đặc biệt virus EV71 có khả năng lây truyền bệnh trong gia đình với tỷ lệ từ 52 - 84%. (1)

2. Cơ chế lây bệnh tay chân miệng qua tiếp xúc trực tiếp

Một cơ chế lây lan quan trọng khác là qua tiếp xúc gần gũi trực tiếp với người bệnh, mà đặc biệt là với các dịch tiết từ cơ thể như nước bọt, dịch mũi, hoặc dịch phát sinh từ các mụn nước trên da trẻ mắc bệnh tay chân miệng. Khi trẻ hắt hơi, ho hoặc trò chuyện, các giọt bắn chứa virus nhỏ li ti có thể nhiễm trực tiếp vào miệng, mũi hoặc niêm mạc mắt của trẻ khác.

Phát ban phỏng nước trên da người bệnh không chỉ gây đau mà còn là nguồn chứa lượng lớn virus. Đặc biệt nguy hiểm là khi trẻ vô tình chạm vào các nốt phỏng này hoặc dịch chảy ra từ chúng, rồi tiếp xúc với người khác, virus có thể lây lan theo cách này một cách dễ dàng.

3. Cơ chế lây bệnh tay chân miệng qua môi trường và bề mặt bị nhiễm khuẩn

Cấu trúc sinh học bền vững của Enterovirus khiến chúng có khả năng sống sót lâu trong các điều kiện khắc nghiệt như môi trường nóng ẩm hoặc trên bề mặt các vật dụng cũng là một yếu tố quan trọng khiến căn bệnh lây nhiễm nhanh. Virus có thể sống hàng giờ, thậm chí vài ngày, trên các bề mặt đồ vật như đồ chơi, bàn ghế, tay nắm cửa, sàn nhà hoặc dụng cụ học tập. Trẻ nhỏ khi chạm vào những vật dụng này và sau đó đưa tay hoặc đồ vật lên miệng, mắt hay mũi sẽ vô tình tiếp nhận virus.

Hơn nữa, virus gây bệnh tay chân miệng có thể tồn tại ngay cả trong nước bể bơi không được khử trùng đúng cách, tạo mối nguy lây lan không chỉ qua tiếp xúc cá nhân mà còn qua các khu vực công cộng như bể bơi, nhà vệ sinh công cộng hay khu vui chơi nước.

Điều này lý giải tại sao bệnh tay chân miệng bùng phát mạnh ở các khu vực đông đúc như nhà trẻ, trường học, hoặc khu vui chơi. Một đứa trẻ mắc bệnh có thể nhanh chóng phát tán virus, tạo nên chuỗi lây lan khó kiểm soát nếu không có biện pháp vệ sinh và khử trùng đúng cách.

4. Cơ chế lây bệnh tay chân miệng qua đường không khí

Mặc dù không phải là con đường lây nhiễm chủ đạo, nhưng bệnh tay chân miệng vẫn có khả năng lây lan qua không khí, đặc biệt thông qua các giọt bắn trong không gian kín. Khi trẻ bệnh ho hoặc hắt hơi, virus phát tán vào không khí, và những trẻ đứng gần có nguy cơ cao hít phải các giọt bắn này. Ở những môi trường đông đúc, kín gió, thiếu thông thoáng như lớp học, khả năng lây qua không khí có thể tăng lên đáng kể, đặc biệt ở mùa nhiệt độ cao hoặc độ ẩm lớn – điều kiện thuận lợi cho virus tồn tại.

Bệnh tay chân miệng có khả năng lây lan mạnh mẽ nhất trong tuần đầu tiên, khi trẻ bệnh có triệu chứng rõ ràng như phát ban, sốt và đau họng. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là ngay cả khi các triệu chứng đã giảm, trẻ vẫn có thể phát tán virus qua phân trong vài tuần kế tiếp. Điều này khiến việc cách ly bệnh nhân và thực hiện các biện pháp phòng ngừa trở nên đặc biệt quan trọng để ngăn chặn dịch bệnh tiếp tục lây lan.

Nguy hiểm hơn, không chỉ ở trẻ em, người lớn cũng có thể bị cảm nhiễm với virus tay chân miệng, với thời gian ủ bệnh ước tính từ 3 - 6 ngày. Tuy nhiên, không phải ai nhiễm virus đều có biểu hiện bệnh, điển hình như người lớn các triệu chứng có thể không đặc trưng như ở trẻ em.

Bệnh tay chân miệng xuất hiện ở khắp mọi nơi trên thế giới, Thời gian gần đây, chủng virus EV71 là nguyên nhân của đa số vụ dịch ở các nước Đông Nam Á. Nhìn về lịch sử, vụ dịch tay chân miệng tại Đài Loan năm 1998 được xem là vụ dịch lớn với 100.000 người mắc, hơn 400 trẻ nhập viện với biến chứng thần kinh trung ương và 78 trẻ tử vong. Tại Việt Nam bệnh xảy ra chủ yếu từ tháng 3 - tháng 5 và tháng 9 - tháng 12. (2)

Tay chân miệng có lây cho người lớn không?

Người lớn vẫn có thể bị lây bệnh tay chân miệng. Theo Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, tất cả những người chưa từng mắc bệnh tay chân miệng, hay chưa có kháng thể với bệnh đều có nguy cơ lây nhiễm khi tiếp xúc với dụng cụ hoặc bề mặt nhiễm virus.

Chính vì thế bệnh tay chân miệng hoàn toàn có thể lây sang người lớn nếu họ tiếp xúc với nguồn bệnh thông qua các con đường như tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết chứa virus (nước bọt, dịch mụn nước, hay phân của trẻ mắc bệnh) hoặc qua việc chạm vào bề mặt và đồ vật nhiễm virus. Các con đường truyền nhiễm của virus ở người lớn giống như ở trẻ em, bao gồm đường tiêu hóa, đường hô hấp và qua tiếp xúc với đồ vật bị nhiễm khuẩn.

Theo các thống kê, có đến 50% người lớn mắc bệnh tay chân miệng không biểu hiện triệu chứng, nhưng vẫn là nguồn lây truyền bệnh cho trẻ em và những người xung quanh.

Tuy nhiên, phần lớn người lớn đã có hệ miễn dịch đủ mạnh để kháng lại virus Enterovirus nhờ tiếp xúc với các loại virus này khi còn nhỏ. Chính yếu tố này khiến đa số người trưởng thành không dễ mắc bệnh, hoặc nếu nhiễm, chỉ biểu hiện triệu chứng nhẹ như sốt thoáng qua, đau họng hoặc mệt mỏi – dễ nhầm lẫn với các bệnh cảm cúm thông thường.

1. Nguyên nhân người lớn ít mắc tay chân miệng hơn trẻ em

Nguyên nhân chính là khả năng miễn dịch của người lớn. Khi còn nhỏ, hầu hết mọi người đã từng tiếp xúc với các loại virus thuộc nhóm Enterovirus, đặc biệt là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71), hai tác nhân chính gây bệnh tay chân miệng. Điều này tạo ra một "hàng rào miễn dịch tự nhiên", giúp cơ thể người trưởng thành có khả năng chống lại virus nếu tiếp xúc lần sau.

Ngược lại, trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ từ 1 - 5 tuổi, có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thiếu khả năng ghi nhớ miễn dịch, khiến chúng dễ bị nhiễm bệnh hơn. Thói quen vệ sinh cá nhân kém, chưa biết rửa tay đúng cách, hay thường xuyên tiếp xúc gần gũi với các trẻ khác trong môi trường như nhà trẻ, trường mẫu giáo càng khiến trẻ nhỏ dễ bị nhiễm tay chân miệng.

Thêm vào đó, ở người lớn, ý thức vệ sinh cao hơn như rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người bệnh, và không dùng chung đồ cá nhân cũng góp phần hạn chế khả năng nhiễm bệnh.

2. Người lớn nào dễ bị lây nhiễm hơn?

Mặc dù phần lớn người lớn có khả năng miễn dịch với tay chân miệng, vẫn có những nhóm người dễ bị lây nhiễm hơn. Các trường hợp này thường xảy ra ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc thường xuyên tiếp xúc với nguồn bệnh. Cụ thể:

• Người lần đầu tiếp xúc với virus EV71: Trong một số trường hợp, nếu người trưởng thành từ nhỏ chưa từng tiếp xúc với các chủng Enterovirus, cơ thể họ không có khả năng miễn dịch trước bệnh tay chân miệng. Điều này kéo theo nguy cơ nhiễm bệnh cao hơn, thậm chí bệnh có thể tiến triển nặng tương tự như ở trẻ em.
• Người lớn tuổi: hệ miễn dịch thường suy yếu dần theo tuổi tác, khiến người cao tuổi dễ mắc các bệnh nhiễm trùng trong đó bao gồm cả bệnh tay chân miệng.
• Người nhiễm HIV/ AIDS: HIV thường tấn công và làm suy yếu hệ miễn dịch của con người, khiến người bệnh không đủ sức chống lại các bệnh nhiễm trùng.
• Người đang điều trị ung thư: các biện pháp điều trị ung thư như hóa, xạ trị có thể làm hệ miễn dịch suy yếu, khiến bệnh nhân dễ mắc bệnh.
• Người dùng thuốc ức chế miễn dịch: các loại thuốc ức chế miễn dịch nói chung để điều trị bệnh tự miễn như lupus, viêm khớp dạng thấp hay dùng trong trường hợp cần ngăn ngừa thải ghép sau phẫu thuật, cấy ghép nội tạng có thể khiến miễn dịch của người sử dụng suy yếu.
• Người suy dinh dưỡng: chế độ ăn thiếu dinh dưỡng, có thể làm suy yếu hệ miễn dịch và tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Người có bệnh lý nền mạn tính: một số bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, bệnh phổi, viêm gan có thể làm suy yếu miễn dịch. Hệ miễn dịch của họ không đủ mạnh để chống lại virus, khiến khả năng nhiễm bệnh tăng lên đáng kể.
• Người không chú trọng vệ sinh cá nhân: Người trưởng thành không tuân thủ các biện pháp vệ sinh cá nhân, chẳng hạn như không rửa tay sạch sau khi thay tã cho trẻ, sử dụng chung đồ dùng cá nhân với trẻ bị bệnh, hoặc tiếp xúc gần mà không có biện pháp bảo vệ, dễ đối mặt với nguy cơ mắc bệnh.
• Người chăm sóc trẻ em mắc bệnh: Phụ huynh, giáo viên mầm non, bảo mẫu hoặc nhân viên y tế thường xuyên chăm sóc hoặc tiếp xúc gần với trẻ bị tay chân miệng có nguy cơ lây nhiễm cao hơn. Những người này có thể bị phơi nhiễm qua dịch tiết từ trẻ như nước bọt, phân, dịch mụn nước, hoặc chỉ đơn giản là chạm vào đồ chơi, bàn ghế nhiễm virus.

Người lớn bị tay chân miệng có nguy hiểm không?

Hầu hết các trường hợp mắc bệnh tay chân miệng ở người lớn có thể tự khỏi sau 1 tuần. Ở những người có đề kháng yếu, bệnh có thể tiến triển nặng hơn, nguy cơ biến chứng bệnh nặng cao. Các biến chứng của bệnh tay chân miệng dù rất hiếm gặp nhưng có thể xảy ra ở người lớn, đặc biệt khi tác nhân gây bệnh là Enterovirus 71 – một chủng có khả năng gây các biến chứng nặng nề tương tự như ở trẻ em. Các biến chứng bao gồm:

• Viêm não - màng não: Đây là biến chứng nghiêm trọng nhất, có thể gây đau đầu dữ dội, cứng cổ, buồn nôn, co giật, và thậm chí hôn mê. Nếu không được điều trị kịp thời, biến chứng này có thể dẫn đến tổn thương não lâu dài.
• Viêm cơ tim hoặc suy tim cấp: Virus có thể tấn công cơ tim và gây nguy cơ suy tuần hoàn, đe dọa tính mạng trong các trường hợp nặng.
• Viêm phổi và suy hô hấp: Xảy ra khi virus lan rộng và ảnh hưởng đến hệ hô hấp, gây khó thở và nguy cơ tử vong nếu không can thiệp kịp thời.

Ở những trường hợp nhẹ hơn, bệnh tay chân miệng ở người lớn có thể gây tổn thương nặng tại da, niêm mạc. Các nốt phỏng ban đầu sẽ vỡ ra hình thành vết loét, dễ bị bội nhiễm, vết thương có mủ, xung quanh phần miệng sẽ dày đặc ban đỏ.

Đối với những người trưởng thành có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như bệnh nhân ung thư, người đang điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch (sau ghép tạng) hoặc phụ nữ mang thai, có nguy cơ cao gặp biến chứng nặng hơn nếu mắc bệnh. Hệ miễn dịch kém không thể kiểm soát sự phát triển và nhân lên của virus, dẫn đến nguy cơ lan tỏa virus trong cơ thể và gây tổn thương đa cơ quan.

Bên cạnh đó, Người lớn mắc bệnh tay chân miệng thường ít có triệu chứng hoặc triệu chứng nhẹ, dẫn đến việc bệnh nhân không nhận ra mình mắc bệnh. Điều này khiến họ vô tình trở thành nguồn lây lan tiềm tàng cho trẻ em ở nhà hoặc trong cộng đồng, đặc biệt với nhóm trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh hoặc trong môi trường như nhà trẻ, trường học. Nếu người chăm sóc trẻ không biết cách xử lý đúng, virus có nguy cơ làm bùng phát một chuỗi lây nhiễm khác.

Đặc biệt, đối với phụ nữ mang thai, mặc dù chưa có bằng chứng y học khẳng định bệnh tay chân miệng gây dị tật bẩm sinh thai nhi, nhưng nhiễm virus trong thai kỳ (đặc biệt vào 3 tháng cuối) có thể dẫn đến những nguy cơ như sinh non hoặc lây truyền từ mẹ sang con tại thời điểm sinh. Trẻ sơ sinh khi vừa mắc bệnh có thể gặp các biến chứng nghiêm trọng hơn do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.

Cách phòng tránh lây nhiễm tay chân miệng cho người lớn

Để phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng ở người lớn, cần rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt sau khi tiếp xúc với dịch tiết hoặc phân của người bệnh. Đeo khẩu trang và găng tay khi chăm sóc trẻ mắc bệnh để tránh tiếp xúc trực tiếp với virus. Vệ sinh và khử khuẩn đồ chơi, bàn ghế, tay nắm cửa cùng các bề mặt thường tiếp xúc hằng ngày là điều bắt buộc.

Ngoài ra, cần cách ly trẻ mắc bệnh tại nhà ít nhất 7 - 10 ngày để hạn chế lây lan. Người lớn cũng nên tăng cường đề kháng bằng cách ăn uống đủ chất, tập thể dục thường xuyên, và đảm bảo giấc ngủ. Nếu có triệu chứng như sốt, mệt mỏi hay phát ban, cần đến cơ sở y tế ngay để kiểm tra. Ý thức vệ sinh cá nhân và trách nhiệm cộng đồng là chìa khóa ngăn chặn bệnh tay chân miệng, giúp bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.

Quan trọng nhất, cần tiêm vắc xin phòng bệnh tay chân miệng cho con trẻ trong gia đình để hạn chế nguy cơ trẻ lây nhiễm, mắc bệnh và trở thành nguồn lây cho cả gia đình. Hiện nay, tại Việt Nam đang cấp phép lưu hành vắc xin phòng bệnh tay chân miệng bất hoạt, tiêm cho trẻ từ 2 tháng đến dưới 6 tuổi, cung cấp khả năng phòng ngừa đến 96,8% nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng do phân nhóm EV71. Vắc xin cũng cung cấp tính sinh miễn dịch bền vững.

⇒ Tham khảo thêm: Người lớn bị tay chân miệng uống thuốc gì? Bác sĩ hướng dẫn chi tiết

Tay chân miệng có lây cho người lớn không? Bất cứ ai chưa từng mắc bệnh hay chưa có kháng thể với bệnh đều có nguy cơ nhiễm tay chân miệng. Ở người lớn có hệ miễn dịch yếu do tuổi tác, bệnh tật, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch sẽ có nguy cơ mắc tay chân miệng cao hơn các nhóm đối tượng khác. Cần chủ động giữ vệ sinh cá nhân, môi trường, ăn chín uống sôi và tăng cường đề kháng để phòng bệnh hiệu quả.