Tay chân miệng độ 2 có nguy hiểm không?

Tay chân miệng là bệnh rất thường gặp ở trẻ nhỏ, điển hình bởi các nốt ban và loét ở tay, chân và miệng. Có 4 cấp độ lâm sàng của bệnh, trong đó tay chân miệng độ 2 được xem là giai đoạn trung gian, có những biểu hiện nặng hơn nhưng không đến mức nguy kịch. Nhưng trong một số trường hợp bệnh tiến triển đến các mức độ nghiêm trọng hơn nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách.

Tay chân miệng độ 2 là gì?

Tay chân miệng độ 2 là giai đoạn bệnh phát triển từ mức độ nhẹ sang mức độ nghiêm trọng hơn, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Đây là bệnh truyền nhiễm do virus đường ruột gây ra, chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em dưới 5 tuổi.

Ở mức độ 2, trẻ thường có các triệu chứng như sốt cao, nổi mụn nước ở tay, chân, miệng và đôi khi là các nốt phỏng ở những khu vực khác như khuỷu tay, đầu gối, mông. Ngoài ra, trẻ còn có thể gặp khó khăn trong việc ăn uống vì đau miệng, khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi, biếng ăn và quấy khóc.

Bộ Y tế Việt Nam đã xây dựng một hệ thống phân loại lâm sàng để hỗ trợ việc quản lý và điều trị bệnh tay chân miệng (3), dựa trên mô hình phân loại của Đài Loan và đã được các chuyên gia y tế thống nhất. Hệ thống này chia bệnh thành 4 mức độ, từ nhẹ đến nặng, giúp các bác sĩ theo dõi và can thiệp kịp thời:

• Mức độ 1: Bệnh không có biến chứng, chỉ có sốt và xuất hiện mụn nước hoặc sẩn ở tay, chân, mông và niêm mạc miệng.
• Mức độ 2: Hệ thần kinh trung ương bị ảnh hưởng, thường là hiện tượng rung giật cơ ở các ngón tay. Mức độ này chia thành hai loại:
  • Mức độ 2a: Khi người chăm sóc báo cáo rung giật cơ.
  • Mức độ 2b: Khi bác sĩ quan sát thấy rõ rung giật cơ.
• Mức độ 3: Xuất hiện rối loạn chức năng tự chủ với các triệu chứng nghiêm trọng như sốt cao không đáp ứng với thuốc hạ sốt, huyết áp và nhịp tim tăng cao kéo dài.
• Mức độ 4: Đây là giai đoạn nghiêm trọng với các triệu chứng suy tim phổi, phù phổi hoặc xuất huyết.

Mức độ 2b, 3 và 4 đều là các mức độ nguy hiểm, đòi hỏi bệnh nhân phải được nhập viện và điều trị chuyên sâu. Những trẻ mắc bệnh tay chân miệng độ 2a (rung giật cơ được báo cáo) cũng cần nhập viện để theo dõi và điều trị. Bên cạnh đó, một số bệnh nhân mức độ 1 có thể cũng được nhập viện để theo dõi nếu bác sĩ đánh giá có nguy cơ biến chứng.

Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng cấp độ 2

Nguyên nhân chính gây của thể bệnh cấp độ 2 là các virus thuộc họ Picornaviridae, trong đó Coxsackievirus A16 và Enterovirus A71 là những tác nhân chủ yếu. Hai chủng virus này thường xuyên gây ra các triệu chứng như sốt, ho, đau họng, phát ban, mụn nước ở trẻ.

Trong những năm gần đây, Coxsackievirus A6 cũng đã nổi lên là một nguyên nhân đáng chú ý gây bệnh tại Hoa Kỳ và trên toàn cầu. Đặc biệt, Coxsackievirus A10 có thể liên quan đến các trường hợp bệnh nghiêm trọng hơn. Các chủng virus khác như Coxsackievirus A4, A5, A7, A9 và B1 – B3 ít gặp hơn nhưng vẫn có thể gây bệnh. (4)

Ở Đông Nam Á, Enterovirus 71 (EV71) là nguyên nhân chính và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như bệnh lý thần kinh và suy tim phổi. Trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm có nguy cơ mắc bệnh và có thể gặp phải các triệu chứng nặng..

Tại Việt Nam, EV71 lần đầu được phân lập năm 2003; đến năm 2005, một đợt bùng phát lớn do Coxsackievirus A16 và EV71 đã gây ra nhiều ca nặng. Các đợt dịch thường xuất hiện theo chu kỳ 3 năm tại các nước có lưu hành virus, nhưng Việt Nam từng ghi nhận đợt bùng phát mạnh từ tháng 2/2011 đến 7/2012 với 174.677 ca mắc (110.897 ca năm 2011 và 63.780 ca trong 6 tháng đầu 2012), trong đó có 200 ca tử vong.

Các virus gây bệnh thường cư trú trong đường tiêu hóa và lây lan trực tiếp từ người này sang người khác qua tiếp xúc với dịch tiết từ mũi, họng, nước bọt khi ho, hắt hơi, hay nói chuyện. Virus cũng có thể lây qua tiếp xúc với dịch từ các nốt mụn nước vỡ, chất nôn hoặc phân của người bệnh.

Tay chân miệng cấp độ 2 có nguy hiểm không?

Cấp độ 2 của bệnh được xem là giai đoạn nhẹ đến trung bình, nhưng nếu không xử lý kịp thời có thể dẫn tới biến chứng nghiêm trọng. Trong nhiều trường hợp, việc điều trị tại nhà trong khoảng 7 – 10 ngày mang lại hiệu quả nếu phát hiện sớm; tuy nhiên, khi xuất hiện dấu hiệu chuyển nặng (cấp độ 2b), trẻ cần được đưa đến bệnh viện ngay để được can thiệp y tế chuyên sâu

Nếu không được kiểm soát, tình trạng này có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm liên quan đến các cơ quan quan trọng như hệ hô hấp, tim mạch và thần kinh của trẻ. Các biến chứng nghiêm trọng có thể gặp phải bao gồm:

• Viêm màng não: Một tình trạng viêm nhiễm ở lớp màng bảo vệ não, có thể dẫn đến các vấn đề về thần kinh, thậm chí là tổn thương não vĩnh viễn.
• Viêm nhu mô não: Là tình trạng viêm nhiễm trực tiếp ở mô não, có thể gây ra mất ý thức hoặc các vấn đề nghiêm trọng khác về não bộ.
• Viêm thân não: Viêm tại phần não điều khiển các chức năng quan trọng như hô hấp và tuần hoàn, có thể gây ra rối loạn các chức năng sống thiết yếu.
• Viêm não tủy: Là tình trạng viêm ở não và tủy sống, có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về vận động và thậm chí là liệt.

Những biến chứng này có thể gây tổn thương vĩnh viễn hoặc thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vì vậy, nếu trẻ có dấu hiệu bệnh tay chân miệng cấp độ 2, cha mẹ cần theo dõi sát sao và đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu chuyển nặng để đảm bảo sức khỏe của trẻ

Dữ liệu thu thập từ 3.791 bệnh nhi điều trị tại Bệnh viện Nhi Đồng 1, TP.HCM, trong thời gian từ 18/9 – 30/11/2011 cho thấy, trong số các bệnh nhân nhập viện, có 2.750 bệnh nhân (73%) được xếp vào mức độ 2a và 338 bệnh nhân (9%) ở mức độ 2b.

Trong số bệnh nhân nhập viện ở mức độ 2a, chỉ có 4% (121 trẻ) bệnh tiến triển lên mức độ 2b hoặc cao hơn, trong đó 94 trẻ bệnh tiến triển lên độ 2b và 27 trẻ lên mức độ 3 hoặc 4. Ở nhóm bệnh nhân nhập viện với mức độ 2b, 22% (75 trẻ) bệnh tiến triển đến mức độ 3 hoặc 4.

Cụ thể, trong số 2.750 bệnh nhân ở mức độ 2a, chỉ có 1 bệnh nhân (0,2%) tiến triển lên mức độ 3 hoặc 4. Mặt khác, 12% trong số 443 bệnh nhân mắc bệnh ở mức độ 2b trở lên được điều trị bằng IVIg (là phương pháp truyền kháng thể qua tĩnh mạch, được sử dụng để tăng cường miễn dịch và giảm viêm trong các bệnh nặng), trong đó 0,6% (22 trẻ) được điều trị bằng phương pháp lọc máu.

Dấu hiệu tay chân miệng cấp độ 2

Ở cấp độ 2 bệnh được phân chia thành hai nhóm, mỗi nhóm có những triệu chứng đặc trưng giúp nhận diện mức độ bệnh và sự tiến triển của bệnh:

1. Dấu hiệu tay chân miệng độ 2a

Giai đoạn này thường xuất hiện khoảng 48 giờ sau khi các triệu chứng đầu tiên của bệnh xuất hiện. Triệu chứng điển hình của tay chân miệng độ 2a bao gồm:

• Giật mình đột ngột: Trẻ có thể giật mình khi đang chơi hoặc ngủ mà không có yếu tố tác động bên ngoài như âm thanh lớn. Tần suất giật mình là dưới 2 lần mỗi 30 phút.
• Sốt cao: Trẻ bị sốt tăng dần, từ dưới 38,5 độ C lên trên 39 độ C và không giảm sau khi dùng thuốc hạ sốt.
• Nôn trớ: Trẻ nôn khi ăn hoặc bú, thể hiện tình trạng không khỏe.
• Mệt mỏi và uể oải: Trẻ có biểu hiện ủ rũ, mắt mờ, kém linh hoạt.
• Quấy khóc nhiều: Trẻ quấy khóc kéo dài từ 15 – 20 phút/lần, đặc biệt là vào ban đêm, tình trạng này xảy ra thường xuyên hơn.

2. Triệu chứng tay chân miệng độ 2b

Độ 2b là mức độ bệnh đang trở nên nghiêm trọng hơn, với những dấu hiệu rõ ràng như:

• Nhóm 1: Trẻ giật mình tay chân miệng trên 2 lần mỗi 30 phút, kết hợp với mạch đập nhanh (trên 130 nhịp/phút) và có xu hướng muốn ngủ nhiều hơn, không tỉnh táo.
• Nhóm 2: Sốt cao trên 39,5 độ C mà không hạ nhiệt dù đã sử dụng thuốc hạ sốt, mạch đập trên 150 nhịp/phút, kèm theo triệu chứng run tay chân, yếu cơ, đi loạng choạng, giọng nói thay đổi và mắt có thể bị lác.

⇒ Tham khảo thêm: Tổng hợp hình ảnh bệnh tay chân miệng cấp độ 2 thực tế ở trẻ

Cách điều trị bệnh tay chân miệng cấp độ 2

Điều trị kịp thời và đúng cách là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Trong giai đoạn này, bệnh có thể tiến triển nhanh và gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nếu không được kiểm soát. Dưới đây là những phương pháp điều trị mà cha mẹ cần biết để giúp trẻ nhanh chóng hồi phục và tránh các biến chứng khó lường.

1. Nguyên tắc điều trị

Chân tay miệng độ 2 hiện chưa có thuốc đặc trị, vì vậy việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Dưới đây là những nguyên tắc điều trị quan trọng cần lưu ý:

• Điều trị triệu chứng: Các phương pháp điều trị chủ yếu giúp làm dịu các triệu chứng của bệnh, như hạ sốt, giảm đau và giảm viêm loét miệng. Các loại thuốc giảm đau, hạ sốt có thể được sử dụng để trẻ cảm thấy thoải mái hơn.
• Không dùng kháng sinh: Thuốc kháng sinh không có tác dụng điều trị bệnh này, trừ khi có bội nhiễm do vi khuẩn. Việc sử dụng kháng sinh phải tuân theo chỉ định của bác sĩ.
• Theo dõi chặt chẽ: Việc theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ là vô cùng quan trọng. Các triệu chứng cần được giám sát kỹ để phát hiện sớm các dấu hiệu biến chứng như viêm màng não, viêm não hay các vấn đề về hô hấp.
• Tăng cường sức đề kháng: Bên cạnh việc điều trị triệu chứng, chế độ dinh dưỡng hợp lý và một lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hệ miễn dịch của trẻ. Đảm bảo trẻ uống đủ nước, ăn uống dễ tiêu và nghỉ ngơi đầy đủ để giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng.

2. Điều trị tay chân miệng độ 2a

Đối với bệnh tay chân miệng độ 2a, điều trị chủ yếu nhằm giảm các triệu chứng và theo dõi chặt chẽ sự phát triển của bệnh. Các phương pháp điều trị bao

• Cung cấp dinh dưỡng hợp lý: Đảm bảo cho trẻ ăn uống đầy đủ, dễ tiêu để duy trì sức khỏe và nâng cao thể trạng.
• Nghỉ ngơi và hạn chế kích thích: Cho trẻ nghỉ ngơi, tránh môi trường ồn ào và căng thẳng để giúp cơ thể hồi phục tốt nhất.
• Hạ sốt khi cần thiết: Nếu nhiệt độ của trẻ trên 38,5 độ C, cần dùng thuốc hạ sốt như paracetamol, mỗi 6 giờ một lần. Nếu sốt không thuyên giảm, có thể phối hợp thêm ibuprofen với liều lượng 10 – 15mg/kg/lần, lặp lại mỗi 6 – 8 giờ, xen kẽ với paracetamol.
• Theo dõi tình trạng sức khỏe: Theo dõi chặt chẽ tình trạng của trẻ để phát hiện sớm các dấu hiệu chuyển biến nặng, như giật mình hay tình trạng mệt mỏi kéo dài.
• Sử dụng thuốc: Trong trường hợp có chỉ định, thuốc phenobarbital 5 – 7 mg/kg/ngày có thể được sử dụng để kiểm soát các cơn co giật nếu có.

3. Điều trị tay chân miệng độ 2b

Bệnh tay chân miệng độ 2b đòi hỏi sự chăm sóc y tế chuyên sâu và theo dõi chặt chẽ hơn. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Giữ tư thế phù hợp: Để trẻ nằm với đầu cao khoảng 30 độ nhằm giảm áp lực lên hệ hô hấp và cải thiện sự thở.
• Hạ sốt tích cực: Nếu trẻ sốt cao, cần thực hiện các biện pháp hạ sốt ngay lập tức để tránh các biến chứng nguy hiểm.
• Hỗ trợ hô hấp: Cung cấp oxy cho trẻ với lưu lượng 3 – 6 lít/phút nếu cần thiết.
• Thuốc điều trị:
  • Phenobarbital: Liều 10 – 20 mg/kg truyền tĩnh mạch, có thể lặp lại sau 8 – 12 giờ nếu cần.
  • Immunoglobulin: Với nhóm 2, dùng 1g/kg/ngày truyền tĩnh mạch chậm trong 6 – 8 giờ. Nếu tình trạng vẫn không cải thiện sau 24 giờ, tiếp tục liều thứ hai. Với nhóm 1, chỉ sử dụng immunoglobulin nếu triệu chứng không giảm sau 6 giờ điều trị bằng phenobarbital.
• Theo dõi liên tục: Kiểm tra các chỉ số sức khỏe như nhiệt độ, huyết áp, mạch, tri giác, nhịp thở và ran phổi mỗi 1 – 3 giờ trong 6 giờ đầu. Sau đó, theo dõi theo chu kỳ 4 – 5 giờ nếu không có gì bất thường.
• Đo độ bão hòa oxy: Nếu có thiết bị, theo dõi độ bão hòa oxy SpO2 và mạch liên tục để đảm bảo trẻ không gặp các vấn đề về hô hấp.

Hướng dẫn cách theo dõi tình trạng trẻ bị tay chân miệng cấp độ 2

Chăm sóc bé bị tay chân miệng độ 2 rất quan trọng để giúp trẻ phục hồi nhanh chóng và giảm thiểu nguy cơ biến chứng. Giai đoạn này có thẻ gây ra các dấu hiệu nghiêm trọng như sốt cao, xuất hiện mụn nước lớn trên da và có thể gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Dưới đây là một số hướng dẫn chi tiết:

Kiểm soát sốt triệu chứng bệnh

• Dùng thuốc hạ sốt: Nếu trẻ bị sốt cao (trên 38,5 độ C), có thể cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo chỉ dẫn của bác sĩ, thường là paracetamol. Tránh sử dụng thuốc ibuprofen cho trẻ bị chân tay miệng.
• Chườm mát: Sử dụng khăn ấm hoặc nước mát để chườm cho trẻ nhằm giảm nhiệt độ cơ thể.

Cung cấp đủ nước

• Uống nhiều nước: Trẻ bị tay chân miệng có thể bị mất nước do sốt, tiêu chảy hoặc không muốn ăn uống. Đảm bảo trẻ uống đủ nước (nước lọc, nước oresol, nước ép trái cây tươi) để tránh tình trạng mất nước.
• Khuyến khích ăn uống nhẹ nhàng: Trẻ có thể bị đau miệng do mụn nước, vì vậy hãy cho trẻ ăn các thức ăn dễ nuốt, không gây đau như cháo loãng, sữa, súp, trái cây mềm.

Mụn nước và vết loét

• Giữ vết loét sạch sẽ: Đảm bảo các vết loét trong miệng và trên da của trẻ luôn sạch sẽ, tránh nhiễm trùng. Sử dụng dung dịch sát khuẩn theo chỉ định của bác sĩ để vệ sinh vết loét.
• Không làm vỡ mụn nước: Đừng cố gắng làm vỡ các mụn nước trên cơ thể trẻ, vì việc này có thể gây nhiễm trùng và để lại sẹo.

Theo dõi tình trạng trẻ

• Chú ý các dấu hiệu nặng: Nếu trẻ có biểu hiện như lừ đừ, mệt mỏi cực độ, co giật, thở khó, khó ăn uống hoặc nôn mửa nhiều, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức.
• Chăm sóc y tế liên tục: Theo dõi tình trạng của trẻ hàng ngày và đưa trẻ tái khám theo chỉ định của bác sĩ.

Giữ trẻ nghỉ ngơi và cách ly

• Đảm bảo trẻ nghỉ ngơi đầy đủ: Trẻ cần được nghỉ ngơi để cơ thể có thể hồi phục. Tránh để trẻ vận động mạnh trong giai đoạn này.
• Cách ly trẻ với người khác: Tay chân miệng là bệnh lây qua tiếp xúc trực tiếp, vì vậy cần giữ trẻ ở nhà và cách ly với người khỏe mạnh trong suốt quá trình điều trị để tránh lây nhiễm.

Tuân thủ chỉ định của bác sĩ

• Dùng thuốc theo đơn: Nếu bác sĩ kê đơn thuốc kháng sinh hoặc thuốc khác, cần cho trẻ uống đúng liều lượng và theo đúng lịch trình bác sĩ đã chỉ định.
• Thực hiện các biện pháp hỗ trợ: Các biện pháp hỗ trợ như xịt mũi, vệ sinh miệng, điều trị triệu chứng khác cần tuân thủ theo hướng dẫn từ bác sĩ.

Phòng ngừa tái phát và lây lan

• Rửa tay thường xuyên: Đảm bảo mọi người trong gia đình rửa tay sạch sẽ, đặc biệt là sau khi tiếp xúc với trẻ.
• Vệ sinh đồ dùng cá nhân của trẻ: Rửa sạch các đồ vật, đồ chơi và vật dụng cá nhân của trẻ để ngăn ngừa việc lây nhiễm cho người khác.

⇒ Tham khảo thêm: Tay chân miệng độ 3 nguy hiểm thế nào? 5 biến chứng có thể gặp phải

Tay chân miệng độ 2 tuy không phải là mức độ quá nghiêm trọng nhưng vẫn có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vì vậy, việc theo dõi sát sao các triệu chứng là rất quan trọng. Cha mẹ nên đảm bảo trẻ được nghỉ ngơi đầy đủ, duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý và sử dụng thuốc hạ sốt đúng cách khi cần thiết. Nếu trẻ có dấu hiệu bất thường như sốt cao kéo dài, giật mình, mệt mỏi, cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để được kiểm tra và điều trị kịp thời.