3 giai đoạn sốt xuất huyết diễn biến và phát triển đáng lưu tâm

Các giai đoạn sốt xuất huyết của mỗi người bệnh sẽ diễn biến khác nhau. Trong đó, có giai đoạn chỉ biểu hiện thông qua các triệu chứng ở mức độ nhẹ, nhưng cũng có giai đoạn nguy hiểm gây ra tình trạng xuất huyết đe dọa đến tính mạng. Vậy, sốt xuất huyết gồm có các giai đoạn nào? Giai đoạn nào nguy hiểm nhất và đâu là cách xử lý hiệu quả khi gặp phải diễn biến bệnh lý nặng nề?

Sốt xuất huyết là bệnh gì?

Sốt xuất huyết là bệnh lý truyền nhiễm cấp tính, gây ra bởi sự lây truyền virus Dengue từ muỗi Aedes aegypti mang bệnh sang người. Virus Dengue là một chủng virus hoạt động rất mạnh mẽ và linh hoạt, có khả năng lây truyền nhanh chóng, nếu không phòng bệnh hiệu quả, sốt xuất huyết có thể bùng phát thành dịch rất cao. Theo kết quả từ một nghiên cứu về sự phổ biến của bệnh sốt xuất huyết, ước tính có khoảng 3,9 tỷ người có nguy cơ cao bị nhiễm virus Dengue và 70% trong số đó nằm ở các nước thuộc khu vực Châu Á.

Sốt xuất huyết có thể gây ra các triệu chứng bệnh cận lâm sàng, người bệnh thậm chí không biết họ bị nhiễm bệnh bởi vì các biểu hiện không rõ ràng hoặc dễ nhầm lẫn. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 390 triệu người nhiễm virus Dengue trên toàn cầu mỗi năm, trong đó có 96 triệu trường hợp có xuất hiện các biểu hiện lâm sàng như sốt nhẹ đến trung bình, không đặc hiệu, cấp tính.

Trong nhiều trường hợp ít phổ biến hơn, sốt xuất huyết có thể diễn biến tương tự cúm, sốt xuất huyết nặng, xuất hiện biến chứng chảy máu nghiêm trọng, suy giảm chứng năng nội tạng và/hoặc rò rỉ huyết tương. Nếu không được theo dõi, phát hiện và điều trị kịp thời, nguy cơ tử vong rất cao.

Phân loại sốt xuất huyết

Vào tháng 11 năm 2009, WHO đã ban hành một hướng dẫn mới nhằm phân loại các trường hợp sốt xuất huyết dựa trên mức độ nghiêm trọng của triệu chứng bệnh gây ra (1). Bao gồm:

Sốt xuất huyết nhẹ

Sốt xuất huyết nhẹ thường xuất hiện ở các đối tượng lần đầu tiên mắc bệnh, khi chưa hình thành miễn dịch với virus Dengue. Đây là loại sốt xuất huyết có các triệu chứng điển hình và không gây ra các biến chứng nguy hiểm.

Ở loại sốt xuất huyết này, bệnh thường khởi phát với các triệu chứng sốt kéo dài trong vòng 4 ngày đến 1 tuần tính từ thời điểm mắc bệnh. Ngoài ra, sốt xuất huyết nhẹ còn biểu hiện thông qua các triệu chứng như:

• Sốt cao trên 38 độ C, có thể lên đến 40,5 độ C;
• Đau đầu nghiêm trọng;
• Đau nhức phía sau nơi hốc mắt;
• Buồn nôn và nôn mửa;
• Xuất hiện các nốt phát ban;
• Đau nhức cơ và các khớp;...

Các nốt phát ban sốt xuất huyết có thể xuất hiện trên cơ thể từ 3 đến 4 ngày sau khi tình trạng sốt bắt đầu và dần thuyên giảm sau 1 đến 2 ngày. Người bệnh có thể bị tái phát triệu chứng này một lần nữa vào ngày sau đó.

Sốt xuất huyết dengue (DHF)

Các tình trạng bệnh xuất hiện các triệu chứng của dạng sốt xuất huyết nhẹ kèm theo các biến chứng sốt xuất huyết sau đây sẽ được xếp vào loại sốt xuất huyết dengue:

• Chảy máu nghiêm trọng như chảy máu cam, chảy máu dưới da hoặc ở nướu, gây ra các vết bầm tím;
• Tổn thương ở mạch bạch huyết và mạch máu;

Ở mức độ bệnh này, các biến chứng trở nên rõ ràng, nguy hiểm hơn rất nhiều, có thể gây tử vong, cần điều trị khẩn cấp.

Hội chứng sốc sốt xuất huyết (dạng nghiêm trọng nhất của DHF)

Hội chứng sốc sốt xuất huyết Dengue là mức độ nghiêm trọng và gây ra các tổn thương nặng nề nhất của bệnh sốt xuất huyết. Nó bao gồm tất cả các triệu chứng của dạng sốt xuất huyết nhẹ kèm theo các triệu chứng sau:

• Chảy máu ồ ạt bên trong và bên ngoài cơ thể, huyết tương thoát khỏi mạch máu (huyết áp thấp);
• Rò rỉ huyết tương nặng dẫn đến sốc hoặc tích dịch gây suy hô hấp;
• Suy cơ quan nghiêm trọng như tăng transaminase ≥1.000 IU/L (2), suy giảm ý thức hoặc suy tim.

Dạng sốt xuất huyết nguy hiểm này thường xảy ra trong lần nhiễm trùng sau khi các đối tượng là trẻ em và người lớn đã từng mắc sốt xuất huyết, đã có miễn dịch chủ động hoặc thụ động do lây truyền từ mẹ đối với một loại kháng nguyên virus. Bệnh thường đột ngột biểu hiện nặng sau từ 2 đến 5 ngày, ở giai đoạn hạ sốt.

Hội chứng sốc sốt xuất huyết Dengue thường gặp ở các đối tượng là trẻ em và thanh thiếu niên, rất ít gặp ở người lớn. Bệnh có thể chuyển sang tình trạng nặng nề một cách nhanh chóng, gây ra chứng suy đa cơ quan và nguy cơ cao tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Diễn biến các giai đoạn sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết thường bắt đầu đột ngột sau thời gian ủ bệnh từ 5 đến 7 ngày và diễn biến theo 3 giai đoạn: sốt, nguy kịch và hồi phục.

Sốt xuất huyết giai đoạn sốt

Sốt xuất huyết giai đoạn đầu người bệnh ủ bệnh từ 4 đến 7 ngày hoặc có thể đến 14 ngày sau khi được xác định là dương tính với virus Dengue. Sau khi thời kỳ ủ bệnh kết thúc, người bệnh sẽ xuất hiện các biểu hiện sốt, có thể sốt cao đột ngột hoặc sốt cao liên tục từ 39 đến 40 độ C, uống thuốc hạ sốt cũng không có dấu hiệu giảm sốt.

Bên cạnh sốt, bệnh nhân có thể sẽ xuất hiện các triệu chứng đi kèm như: đau họng, đau đầu, mệt mỏi rũ rượi, đau hai bên hốc mắt, đau vùng thượng vị và tiêu chảy, chảy máu mũi hoặc chảy máu chân răng, da xung huyết, phát ban, buồn nôn, chán ăn, đau nhức khớp và các cơ,...

Đối với trẻ em, biểu hiện sốt thường đi kèm với các triệu chứng đau bụng và đau họng. Trẻ sẽ hạ sốt sau 3 ngày và đến ngày thứ 8, một vài hiện tượng xuất huyết nhẹ sẽ xuất hiện, như: chảy máu cam, chấm xuất huyết dưới da. Sau khi hạ sốt, trẻ có thể sẽ xuất hiện các nốt ban đỏ ở mình, sau đó lan nhanh đến các chi, mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân gây ngứa ngáy, khó chịu.

Giai đoạn sốt này có thể tiến triển nhanh chóng thành sốt xuất huyết nghiêm trọng ở giai đoạn cuối của chu trình sốt, tại thời điểm người bệnh hạ sốt thì biểu hiện: nôn mửa dai dẳng, thờ ơ, bồn chồn, khó thở, đau bụng dữ dội, chảy máu niêm mạc, tích tụ dịch, hạ huyết áp tư thế, nồng độ máu tăng cao, gan to,...

Sốt xuất huyết giai đoạn nghiêm trọng

Xuất huyết là giai đoạn nguy hiểm của sốt xuất huyết, giai đoạn này diễn ra từ 3 đến 7 ngày sau ngày đầu tiên bị sốt. Lúc này, người bệnh có thể còn sốt hoặc giảm sốt và xuất hiện một số trường hợp nhiễm trùng thứ phát, có hiện tượng cô đặc máu và hạ tiểu cầu. Ở giai đoạn này, biểu hiện xuất huyết có thể xảy ra hoặc không, bao gồm:

• Thành mạch tăng tính thấm, dẫn đến thoát huyết tương;
• Tràn dịch phổi, khiến người bệnh căng tức, nặng ngực và khó thở; đau ngực khi vận động, thay đổi tư thế;...
• Tràn dịch màng bụng, khiến bụng to nhanh, chướng bụng,...
• Gan phình to, đau tức vùng thượng vị hoặc vùng sườn dưới, khiến cơ thể li bì, bật vã, toàn thân lạnh ẩm, tay chân lạnh toát, tiểu ít,...
• Xuất huyết não, xuất huyết trong ổ bụng, xuất huyết dưới da, xuất hiện các mảng hoặc nốt xuất huyết.
• Tình trạng sức khỏe người bệnh chuyển biến xấu hơn khi xuất huyết nội tạng đường tiêu hóa, xuất huyết não và phổi đi kèm với các triệu chứng như: đi ngoài phân đen, đi ngoài phân lẫn máu, ho ra máu, nôn ra máu, chảy máu cam, chảy máu chân răng, rong kinh, chảy máu bất thường ở âm đạo,...
• Người bệnh có thể đối mặt với các biến chứng nặng nề như: suy thận, viêm cơ tim, viêm gan nặng và viêm não.

Đối với trẻ em, biểu hiện sốt sẽ nặng hơn và đi kèm với các triệu chứng khác như kích thích, vật vã, ngủ li bì, đau bụng, nôn mửa liên tục, xuất hiện nhiều nốt phát ban xuất huyết ở mặt trong 2 cánh tay, bụng, mạng sườn, đùi và mặt trước của 2 chân.

Những biến chứng nặng nêu trên có thể xảy ra ở các trường hợp không xuất hiện các dấu hiệu bị sốc hoặc thoát huyết tương. Trong giai đoạn nghiêm trọng này, người bệnh cần được theo dõi sát sao các triệu chứng của bệnh, chăm sóc tốt, vệ sinh cơ thể sạch sẽ và nhanh chóng đưa người bệnh đi cấp cứu ở bệnh viện hoặc trung tâm y tế gần nhất nếu các triệu chứng trở nặng.

Giai đoạn hồi phục bệnh sốt xuất huyết

Ở sốt xuất huyết giai đoạn hồi phục, hiện tượng rò rỉ huyết tương giảm xuống, người bệnh sẽ hết sốt sau khi vừa kết thúc giai đoạn nghiêm trọng, sức khỏe người bệnh dần phục hồi, thèm ăn, tiểu nhiều và huyết áp ổn định hơn do sự pha loãng của chất lỏng được tái hấp thu sau khi cơ thể phục hồi, số lượng bạch cầu bắt đầu tăng lên, số lượng tiểu cầu phục hồi, các chỉ số xét nghiệm dần ổn định và trở về mức bình thường.

Đối với trẻ nhỏ, giai đoạn này đã bắt đầu trở nên khỏe mạnh hơn, biểu hiện sốt giảm nhanh chóng trong 48 giờ, ít quấy khóc, ăn nhiều, tiểu nhiều hơn và các nốt hoặc mảng phát ban bong vảy và ngứa ngáy.

Dù biểu hiện đã thuyên giảm nhưng người bệnh và gia đình vẫn không được lơ là, cần lưu ý chăm sóc người bệnh đúng cách và cẩn thận, theo dõi sát sao các biểu hiện bất thường dù bệnh nhân có biểu hiện phục hồi tốt. Nếu chủ quan và không được chăm sóc tốt, người bệnh có nguy cơ cao bị suy tim hoặc phù phổi.

Điều trị sốt xuất huyết

Hiện nay, vẫn chưa có bất kỳ phương pháp hay loại thuốc nào có thể điều trị đặc hiệu bệnh sốt xuất huyết. Hầu hết các phương pháp đều hướng đến việc điều trị các triệu chứng, giúp các biểu hiện bệnh lý trở nên cải thiện hơn, hạn chế tối đa nguy cơ xuất hiện các biến chứng nguy hiểm.

Tương tự như các bệnh sốt và cảm cúm thông thường khác, sốt xuất huyết cũng khiến cho người bệnh rơi vào trạng thái thoát nước nhanh và sốt cao. Vì thế, có thể thực hiện bù nước, bù dịch và hạ sốt cho người bệnh để tình trạng sức khỏe người bệnh được cải thiện.

• Bù nước, bù dịch: Có thể cho người bệnh uống dung dịch bù nước và chất điện giải. Ngoài ra, người bệnh có thể uống nước lọc hay các loại nước ép trái cây tự nhiên khác như chuối, kiwi, dừa, cam, bưởi, chanh,... tuyệt đối không sử dụng các chất có khả năng lợi tiểu như rượu bia, nước ngọt vì có thể khiến cơ thể mất nước nhiều hơn, ảnh hưởng trầm trọng đến tình trạng bệnh lý. Không truyền dung dịch NaCl nồng độ 0.9% vào tĩnh mạch bởi muối có trong dung dịch có thể khiến cơ thể mất nước và hao hụt chất điện giải trầm trọng.
• Hạ sốt bằng các phương pháp vật lý như chườm ấm vào các vùng bẹn, nách, trán; mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, có khả năng thấm hút mồ hôi cao. Có thể kết hợp các phương pháp vật lý trên với thuốc hạ sốt thông thường.

Phòng ngừa sốt xuất huyết

Hiện nay, sốt xuất huyết chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vì thế, phương pháp hữu hiệu nhất ở thời điểm hiện tại là ngăn chặn đường lây bệnh, tiêu diệt muỗi - trung gian lây bệnh sốt xuất huyết.

Triệt để ngăn cản sự sinh sản và phát triển của muỗi bằng cách loại bỏ nơi ở của chúng và diệt bọ gậy/lăng quăng bằng cách: Dọn dẹp khu vực sống sạch sẽ, loại bỏ các vật dụng có thể trở thành nơi sinh sản của muỗi như vỏ lốp xe, vỏ dừa, mảnh lu vỡ, mảnh chai và mọi nơi có thể đọng lại nước mưa; thả cá vào các dụng cụ chứa nước và vệ sinh các vật dụng chứa nước thường xuyên.

Đề phòng muỗi đốt bằng cách ngủ trong màn kể cả ban ngày, mặc quần áo dài tay, dùng bình xịt muỗi, dùng hương muỗi hoặc bôi các loại kem xua đuổi muỗi. Tích cực tham gia và nghiêm túc thực hiện các phong trào, chính sách phòng bệnh sốt xuất huyết do Nhà nước và cơ quan chính quyền địa phương ban hành.

Mặt khác, tiêm vắc xin được đánh giá là phương pháp phòng ngừa hiệu quả nguy cơ mắc bệnh, diễn tiến nặng và tử vong do sốt xuất huyết. Vắc xin phòng sốt xuất huyết của Takeda, sản xuất tại Đức hiện đã được cấp phép sử dụng cho người dân tại hơn 40 quốc gia trên toàn thế giới và là vắc xin phòng sốt xuất huyết đầu tiên được phê duyệt tại Việt Nam. Qua các kết quả nghiên cứu, vắc xin có khả năng phòng ngừa hiệu quả với cả 4 tuýp huyết thanh sốt xuất huyết lên đến 80,2% tại thời điểm 12 tháng sau tiêm liều thứ hai, hiệu lực bảo vệ kéo dài đến 4,5 năm.

Sốt xuất huyết là bệnh lý có nguy cơ bùng phát dịch rất cao, có thể gây ra nhiều triệu chứng nguy hiểm cho sức khỏe trẻ em và người lớn dù là ở giai đoạn nào. Các giai đoạn sốt xuất huyết dù biểu hiện nặng hay nhẹ vẫn luôn tiềm ẩn nguy cơ xuất hiện các biến chứng trầm trọng, đe dọa đến tính mạng người bệnh và gây tử vong. Vì thế, cần chú ý theo dõi để sớm phát hiện ra các dấu hiệu bất thường và tìm đến tự tư vấn, điều trị kịp thời của các bác sĩ, chuyên gia.