Bệnh dại có lây qua trung gian không? Những hiểu lầm thường gặp

Dại gây tử vong gần như 100% nếu không được điều trị kịp thời trước khi các triệu chứng bùng phát, do virus dại gây ra, lây truyền chủ yếu qua nước bọt của động vật mắc dại khi cắn, cào hoặc liếm lên vết thương da bị tổn thương. Vậy, bệnh dại có lây qua trung gian không? Hiểu rõ điều này là rất quan trọng để giúp tăng cường ý thức phòng ngừa và kiểm soát bệnh dại trong cộng đồng.

Cơ chế lây truyền bệnh dại

Hầu hết các trường hợp phơi nhiễm virus dại ở người là do động vật cắn, cào hoặc liếm vào vết thương hở, khiến mô cơ thể tiếp xúc với nước bọt của động vật có chứa virus dại và lây truyền cho người. Khi virus dại xâm nhập vào cơ thể, nhiễm trùng lan đến hệ thần kinh ngoại biên thông qua các mối nối thần kinh cơ, sau đó dần di chuyển lên hệ thần kinh trung ương, gây tê liệt và tử vong.

Bệnh dại lây qua đường nào? Virus dại lây truyền từ động vật sang người qua 3 con đường chính yếu sau:

• Lây truyền qua vết cắn/cào: Phần lớn các trường hợp lây truyền bệnh dại thông qua vết cắn, cào của động vật mắc bệnh dại từ tuyến nước bọt. Thống kê cho thấy, vết cắn và vết cào của chó là nguyên nhân gây 99% các trường hợp mắc bệnh dại ở người. (3)
• Lây truyền qua vết xước: Virus dại có thể lây truyền thông qua tiếp xúc trực tiếp với vết xước hoặc niêm mạc (mắt, miệng hoặc vết thương hở) từ hành động liếm của các động vật bị dại.
• Thông qua cấy ghép nội tạng của người: Trong những trường hợp rất hiếm gặp, virus dại có thể lây truyền qua cấy ghép nội tạng của người mắc bệnh dại (hiến tặng) cho người khác.

Đối với trường hợp bệnh dại có thể lây truyền qua vết cắn của người mắc bệnh dại qua người khỏe mạnh là có khả năng về mặt lý thuyết, nhưng đến hiện tại chưa từng ghi nhận trường hợp nào.

Hiểu rõ khái niệm “trung gian truyền bệnh” trong dịch tễ học

Theo Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm của Bộ Y tế, trung gian truyền bệnh được định nghĩa côn trùng, động vật, môi trường, thực phẩm và các vật khác mang tác nhân gây bệnh truyền nhiễm và có khả năng truyền bệnh (4). Như vậy, trung gian truyền bệnh có thể là:

• Sinh vật trung gian: Các loại động vật (chó, mèo…), côn trùng (muỗi, bọ chét, ve, ruồi…) mang mầm bệnh và truyền qua vết cắn hoặc tiếp xúc trực tiếp;
• Vật trung gian không sinh học: Các yếu tố môi trường như nước, thực phẩm hoặc không khí bị ô nhiễm cũng có thể là trung gian truyền bệnh, chẳng hạn như nước nhiễm khuẩn có thể truyền bệnh tả, bệnh đường ruột salmonellosis do thực phẩm

Trung gian truyền bệnh đóng vai trò quan trọng trong việc xác định cách thức lây lan của bệnh, từ đó xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Việc giám sát trung gian truyền bệnh được thực hiện liên quan chặt chẽ đến số lượng, mật độ, thành phần và mức độ nhiễm của các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm của trung gian truyền bệnh.

Bệnh dại có lây qua trung gian không?

Bệnh dại có thể lây truyền qua trung gian, với vật chủ trung gian là các động vật mang virus dại thông qua các vết cắn, cào hoặc tiếp xúc trực tiếp tuyến nước bọt từ việc liếm vào vết thương hở, niêm mạc… để lây truyền qua người.

Bên cạnh động vật là vật chủ trung gian lây truyền chính, bệnh dại còn có thể lây qua tiếp xúc gián tiếp giữa niêm mạc miệng với nước bọt chứa virus dại làm ô nhiễm thực phẩm (dù rất hiếm).

Những loài động vật lây truyền bệnh dại cho người

Bất kỳ động vật có vú, máu nóng nào đều có thể là nguồn lây truyền mầm bệnh dại cho người. Trong đó, phổ biến nhất là các thú cưng và động vật tại các trang trại bao gồm: Chó, mèo, bò, dê, ngựa, chồn sương…Ngoài ra, còn có các động vật hoang dã khác như dơi, hải ly, chó sói đồng cỏ, cáo, cầy hương khỉ, gấu trúc, chồn, chuột đất… (5)

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong 99% các trường hợp mắc bệnh dại ở người thì chó là tác nhân chủ yếu lây truyền virus, nạn nhân chủ yếu là trẻ từ 5 - 14 tuổi. Tuy nhiên tại Châu Mỹ, trong khi bệnh dại do chó gây ra phần lớn đã được kiểm soát thì loài dơi hút máu trở thành nguồn chính gây bệnh dại ở người.

Trường hợp, tử vong ở người sau khi tiếp xúc với cáo, gấu trúc, chồn hôi và các loài động vật có vú hoang dã khác là rất hiếm và vết cắn của loài gặm nhấm hầu như rất ít khi lây truyền bệnh dại.

Một số hiểu lầm phổ biến về đường lây truyền bệnh dại

Ngoài những thắc mắc về “Bệnh dại có lây qua trung gian không?”, nhiều người còn lầm tưởng về đường lây truyền của bệnh dại khiến việc phòng bệnh trở nên bất cập và không mang lại hiệu quả, cụ thể như sau:

1. Bệnh dại có thể lây qua không khí

Theo WHO, việc mắc bệnh dại do hít phải khí dung có chứa virus từ động vật bị dại là cực kỳ hiếm gặp, thậm chí là không thể lây truyền, vì virus dại tồn tại trong thời gian rất ngắn khi tiếp xúc với không khí.

Thực tế, lây truyền trong không khí được định nghĩa phương pháp lan truyền qua các hạt chứa virus như giọt bắn hoặc bụi. Để thực sự lây truyền qua không khí, các hạt chứa virus phải di chuyển khoảng độ hơn 3 feet (khoảng 30 cm) trong không khí từ nguồn bệnh đến vật chủ. Các tác nhân truyền nhiễm có thể chứa trong các hạt bụi, có thể trở nên lơ lửng và lây truyền cho vật chủ.

2. Bị chó, mèo liếm lên da lành cũng có thể bị dại

Theo các chuyên gia y tế, virus dại không thể xâm nhập vào da nguyên vẹn, nên khi bị chó mèo dại liếm lên vùng da lành sẽ không thể lây nhiễm bệnh dại. Thực tế, virus dại xâm nhập vào cơ thể thông qua tiếp xúc trực tiếp với vật liệu truyền nhiễm như nước bọt, nước mắt, dịch não tủy, mô thần kinh từ động vật bị dại với niêm mạc hoặc vết thương hở ở người.

Sau khi xâm nhập, virus liên kết với các thụ thể tế bào và nhân lên bên trong các tế bào cơ vân hoặc lây nhiễm trực tiếp vào các tế bào thần kinh.

3. Virus dại có thể lây truyền khi dùng chung chén đũa, khăn mặt

Theo các chuyên gia y tế, bệnh dại không lây truyền qua tiếp xúc gián tiếp từ các vật thể mà động vật có khả năng bị dại đã tiếp xúc, chẳng hạn như bát đựng thức ăn cho động vật, khăn mặt…Đồng thời, virus dại cũng không thể lây truyền qua các vật dụng bị hạt virus dính vào như quần áo, khăn mặt, khăn trải giường từ người bệnh dại để lại nên không cần quá lo lắng.

Sau khi bị phơi nhiễm với virus dại thông qua vết cắn hoặc vết xước, việc xử lý vết thương và tiêm phòng có hiệu quả bảo vệ gần như 100% nếu bắt đầu trước khi các triệu chứng xuất hiện. Hiện vắc xin phòng dại có 2 loại bao gồm Verorab và Abhayrab. Đây là 2 loại vắc xin phòng dại thế hệ mới, được sản xuất trên công nghệ tế bào Vero hiện đại, đảm bảo hiệu quả, an toàn tối ưu và hạn chế phản ứng sau tiêm tối thiểu cho người tiêm.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh dại có lây qua đường nước bọt không? Xử lý khi nghi phơi nhiễm

Bài viết trên đây đã giải đáp được thắc mắc “Bệnh dại có lây qua trung gian không?” để mọi người có phương án phòng bệnh đúng đắn và kịp thời. Vật chủ lây truyền virus dại chủ yếu là các loài động vật có vú, máu nóng như thú cưng (chó, mèo), gia súc (bò, dê, ngựa) và động vật hoang dã (dơi). Việc chủ động tiêm vắc xin dại trước và sau phơi nhiễm từ vết cắn, cào của những vật chủ này là biện pháp phòng ngừa an toàn và mang lại hiệu quả tối ưu.