Bệnh tay chân miệng ở người lớn: Nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị

Bệnh tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ em. Mặc dù hiếm gặp ở người lớn nhưng tỷ lệ mắc bệnh được ghi nhận đang ngày càng gia tăng trong những năm gần đây và thường biểu hiện các triệu chứng không điển hình, gây khó khăn trong phát hiện sớm và điều trị bệnh, tiềm ẩn nguy cơ lây lan bệnh sang trẻ nhỏ. Vậy bệnh tay chân miệng ở người lớn có nguy hiểm không? Dấu hiệu và cách điều trị như thế nào? Cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Người lớn có bị tay chân miệng không?

Không chỉ trẻ em, người lớn cũng có khả năng mắc bệnh tay chân miệng nếu hệ miễn dịch của cơ thể không đủ khỏe để chống lại virus và chủ quan trong thực hiện các biện pháp dự phòng phù hợp.

Bệnh tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm phổ biến, dễ lây lan, chủ yếu do Coxsackievirus A16, Coxsackievirus A6 và Enterovirus-A71 gây bệnh. Bệnh chủ yếu ghi nhận ở trẻ em và thường xảy ra thành các đợt dịch nhỏ tại các trường mẫu giáo hoặc nhà trẻ, bùng phát đỉnh điểm vào các tháng mùa hè và mùa thu. Tình trạng nhiễm trùng tay chân miệng đặc trưng bởi bộ 3 triệu chứng chính, bao gồm sốt, đau họng và phát triển các tổn thương niêm mạc/ da như loét miệng, nổi ban đỏ ở tay, chân…

Mặc dù bệnh tay chân miệng được coi là một căn bệnh phổ biến ở trẻ em, nhưng ngày càng có nhiều báo cáo về tình trạng bệnh này ở người lớn. Trong thập kỷ qua, chủng Coxsackievirus A6 đã nổi lên như một nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng không điển hình và ảnh hưởng đến cả người lớn, khiến số ca bệnh vẫn tiếp tục tăng lên hàng năm. (3)

Bệnh tay chân miệng ở người lớn có nguy hiểm không?

Bệnh tay chân miệng ở người lớn có thể không gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng tiềm ẩn những thách thức riêng trong chẩn đoán và quản lý bệnh. Trong một số trường hợp, diễn biến lâm sàng và các triệu chứng của bệnh tay chân miệng ở người lớn có thể không biểu hiện điển hình nhưng mức độ lại nghiêm trọng hơn và giống với tình trạng da liễu khác, dẫn đến khả năng chẩn đoán sai và chậm trễ trong việc chăm sóc.

Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng ở người lớn

Nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh tay chân miệng ở người lớn là tiếp xúc gần với các nguồn lây bệnh, đặc biệt là trẻ nhỏ nhiễm bệnh. Điều này thường xảy ra ở phụ huynh chăm sóc trẻ bị tay chân miệng. Việc tiếp xúc với nước bọt, dịch từ mụn nước hoặc phân của trẻ mà không thực hiện các biện pháp vệ sinh đúng cách (ví dụ, không rửa tay sau khi thay tã hoặc dọn dẹp) là điều kiện thuận lợi cho virus tay chân miệng xâm nhập vào cơ thể.

Những người thường xuyên làm việc trong môi trường đông trẻ nhỏ, đặc biệt trong giai đoạn bùng phát bệnh, có nguy cơ lây nhiễm cao nếu không sử dụng bảo hộ hoặc phòng ngừa hiệu quả. Việc không đảm bảo vệ sinh tay, sử dụng chung đồ dùng cá nhân với người bệnh hoặc sinh hoạt trong môi trường không an toàn làm tăng nguy cơ lây lan virus.

Tác nhân gây bệnh tay chân miệng ở người lớn là nhóm Enterovirus nonpolio, phổ biến nhất là Coxsackievirus A16 (CV-A16), Coxsackievirus A6 và Enterovirus-A71 (EV-71). Các chủng khác của Coxsackievirus cũng liên quan đến sự phát triển của bệnh tay chân miệng bao gồm nhóm A (5, 7, 9 và 10), nhóm B (2 và 5) (4). Riêng đối với trường hợp nhiễm EV-71,  người bệnh có thể gặp một số triệu chứng hiếm gặp đến hệ thần kinh trung ương dẫn đến các biến chứng thần kinh, viêm não hoặc viêm màng não vô khuẩn.

Đặc biệt, bệnh tay chân miệng khởi phát ở người lớn không chỉ liên quan đến việc tiếp xúc với virus người bị nhiễm bệnh. Các yếu tố môi trường cũng đóng vai trò quan trọng gây bệnh tay chân miệng ở người lớn như tiếp xúc gần ở những nơi không gian đông đúc, cơ sở chung và một số nơi làm việc.

Ở người lớn khỏe mạnh, hệ thống miễn dịch thường đã có khả năng chống lại tay chân miệng thông qua phơi nhiễm từ nhỏ hoặc đã hình thành miễn dịch sau lần nhiễm bệnh trước đó. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, miễn dịch của người lớn có thể bị suy giảm, làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Các yếu tố ảnh hưởng đến miễn dịch bao gồm: suy yếu miễn dịch do bệnh lý nền như các bệnh tự miễn, ung thư hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch (như corticosteroid) sẽ có khả năng đề kháng kém hơn trước enterovirus. Một số người lớn chưa bao giờ tiếp xúc với chủng virus gây bệnh trong suốt tuổi thơ có nguy cơ nhiễm bệnh cao nếu phơi nhiễm lần đầu tiên khi trưởng thành.

Dấu hiệu tay chân miệng ở người lớn

Bệnh tay chân miệng thường không gây nghiêm trọng và tự khỏi trong vòng 7 - 10 ngày. Các triệu chứng bệnh xuất hiện theo từng giai đoạn bao gồm mệt mỏi, sốt, giảm cảm giác thèm ăn, đau họng, các vết loét nhỏ và đau trong miệng (thường ở lưỡi hoặc vòm miệng) bắt đầu bằng các đốm đỏ phẳng, sau đó phồng rộp. Đồng thời, xuất hiện tình trạng phát ban ngứa dưới dạng các đốm đỏ phẳng, thường ở lòng bàn tay hoặc lòng bàn chân, đôi khi ở đầu gối, khuỷu tay, mông hoặc bộ phận sinh dục.

Bệnh tay chân miệng ở người lớn có thể xuất hiện các triệu chứng giống như trẻ em nhưng thường ở mức độ nhẹ hơn, thậm chí không biểu hiện triệu chứng. Vì vậy, nhiều lúc người lớn không biết mình mắc bệnh dẫn đến nguy cơ cao lây nhiễm sang cho trẻ và người bị tổn thương.

Trong nghiên cứu “Bệnh tay chân miệng không điển hình ở người lớn” (5) do Tiến sĩ Y khoa Francesco Drago và cộng sự thực hiện, đăng trên Tạp chí của Viện Hàn lâm Da liễu Hoa Kỳ cho thấy hầu hết các bệnh nhân tay chân miệng trong nghiên cứu đều có các triệu chứng không đặc hiệu, chủ yếu các triệu chứng về đường tiêu hóa nhưng cũng có tình trạng sốt nhẹ, suy nhược và đau họng. Các tổn thương miệng dạng ban đỏ và mụn nước ít khi được phát hiện hoặc có thể không xuất hiện bất kỳ tổn thương niêm mạc nào.

⇒ Tham khảo thêm: Hình ảnh bệnh tay chân miệng ở người lớn qua các giai đoạn phát triển

Các yếu tố nguy cơ tăng khả năng mắc tay chân miệng ở người lớn

Một trong những yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh tay chân miệng ở người lớn là sự suy yếu của hệ thống miễn dịch, khiến cơ thể không có đủ khả năng để chống lại virus khi chúng xâm nhập và bùng phát bệnh.

Những người có hệ miễn dịch suy yếu như những người mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường, ung thư hoặc các bệnh tự miễn (chẳng hạn lupus, HIV/AIDS), người đang trải qua hóa trị hoặc đang phải đối mặt với vấn đề tự miễn dịch, có nguy cơ cao gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng của bệnh tay chân miệng. Lối sống không lành mạnh, chế độ ăn thiếu chất hoặc tinh thần căng thẳng kéo dài cũng làm suy yếu hệ miễn dịch, từ đó tăng nguy cơ mắc bệnh.

Các thói quen sinh hoạt và vệ sinh cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa lây nhiễm bệnh tay chân miệng. Tuy nhiên, ở người lớn, sự chủ quan trong việc phòng ngừa có thể trở thành yếu tố nguy cơ lớn, bao gồm việc không rửa tay đúng cách bởi virus gây bệnh tay chân miệng có khả năng lây lan mạnh qua việc tiếp xúc với các vật dụng hoặc bề mặt bị nhiễm virus. Người lớn không rửa tay sạch sau khi tiếp xúc với đồ dùng của trẻ hoặc khi xử lý thực phẩm cũng dễ mắc bệnh.

Thói quen dùng chung khăn tắm, bàn chải đánh răng hoặc các vật dụng ăn uống với người nhiễm bệnh cũng làm tăng khả năng phơi nhiễm. Thậm chí, việc sống trong không gian chật chội, ẩm thấp hoặc không thường xuyên vệ sinh các bề mặt tiếp xúc dễ tạo điều kiện cho virus tồn tại và lây lan.

Đồng thời, một số người có tính chất nghề nghiệp thường xuyên phải tiếp xúc gần với trẻ em - đối tượng hàng đầu mắc bệnh tay chân miệng, như các nhân viên y tế, giáo viên, nhân viên nhà trẻ, người làm dịch vụ... sẽ có nguy cơ phơi nhiễm bệnh cao hơn so với các nhóm đối tượng khác.

⇒ Tham khảo thêm: Bà bầu bị tay chân miệng nguy hiểm không? Có ảnh hưởng đến thai nhi?

Bệnh tay chân miệng ở người lớn có lây không?

Bệnh tay chân miệng ở người lớn có thể lây lan dễ dàng từ người sang người, thông qua các con đường lây nhiễm trực tiếp và gián tiếp, bao gồm:

• Tiếp xúc với dịch cơ thể của người bị nhiễm bệnh như tuyến nước bọt, dịch ở cổ họng, dịch tiết mũi…
• Lây truyền qua giọt hô hấp từ người bị nhiễm bệnh khi ho, hắt hơi, nói chuyện;
• Tiếp xúc qua phân của trẻ: Sau khi thay tã hoặc tiếp xúc trực tiếp với phân của trẻ nhưng không vệ sinh lại đúng cách, người lớn có thể vô tình bị nhiễm bệnh và tiếp tục lây bệnh cho người có miễn dịch kém khác;
• Lây truyền gián tiếp qua các vật dụng bị nhiễm virus. Mầm bệnh tay chân miệng có thể tồn tại ở các bề mặt môi trường bên ngoài hàng giờ đồng hồ. Nếu người lớn bị nhiễm bệnh vô tình để lại virus trên các vật dụng và người khác chạm vào rồi đưa lên mắt/mũi/miệng có thể sẽ bị lây bệnh.
• Lây truyền từ mẹ sang con: Phụ nữ mang thai bị nhiễm bệnh tay chân miệng ngay trước khi sinh con cũng có thể truyền bệnh cho trẻ sơ sinh.

Cần lưu ý, người bệnh có thể mang virus trong đường ruột hoặc đường hô hấp trong vài tuần và thậm chí vài tháng sau khi các triệu chứng đã biến mất. Do đó, có khả năng những người khác có thể bị lây nhiễm từ một người không có dấu hiệu của bệnh, nên cần chủ động thực hiện các phương pháp phòng ngừa hiệu quả.

Biến chứng bệnh chân tay miệng ở người lớn

Mặc dù bệnh tay chân miệng thường biểu hiện triệu chứng nhẹ và có thể hồi phục trong 7 - 10 ngày, nhưng trong một số trường hợp, bệnh có thể diễn tiến nặng và gây ra các biến chứng nguy hiểm. Đặc biệt, EV71 là nguyên nhân phổ biến gây ra các biến chứng thần kinh (6), tim phổi nghiêm trọng ở cả trẻ em và người lớn.

1. Viêm não

Bệnh tay chân miệng có thể gây ra các biến chứng thần kinh như viêm não, viêm thân não, viêm não tủy và viêm màng não ở người bệnh. Các dấu hiệu của biến chứng thường xuất hiện sớm từ ngày 2 đến ngày 5 hoặc có thể đến ngày thứ 7 của bệnh. Biến chứng viêm não ở bệnh nhân tay chân miệng thường biểu hiện các triệu chứng điển hình như giật mình (từng cơn ngắn 1 - 2 giây), ngủ gà ngủ gật, bứt rứt, chới với, run chi, đi loạng choạng, mắt nhìn ngược, rung giật nhãn cầu, yếu, liệt chi, liệt dây thần kinh sọ não…

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, tình trạng co giật và hôn mê có thể xuất hiện, đồng thời sẽ kèm theo dấu hiệu suy hô hấp, suy tuần hoàn. Các biểu hiện tăng trương lực cơ cũng có thể xảy ra. (7)

2. Viêm cơ tim hoặc suy tim cấp

Mặc dù hiếm gặp, nhưng biến chứng viêm cơ tim hoặc suy tim cấp đã được ghi nhận ở một số người lớn mắc tay chân miệng do chủng virus EV71. Tình trạng này xảy ra khi virus gây tổn thương trực tiếp đến cơ tim, dẫn đến viêm nhiễm và làm suy yếu chức năng tim. Các triệu chứng có thể bao gồm đau ngực, khó thở, nhịp tim không đều hoặc sưng phù. Đây là một biến chứng đe dọa tính mạng, đặc biệt nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời bằng biện pháp y tế.

3. Suy hô hấp hoặc phù phổi cấp

Biến chứng hô hấp cũng được ghi nhận ở bệnh nhân tay chân miệng. Phù phổi cấp thường là hậu quả của viêm não hoặc suy tim nặng, khi dịch tràn vào phổi và cản trở quá trình hô hấp. Người bệnh có thể gặp tình trạng thở khó,  thở nhanh, thở rút lõm ngực, thở khò khè, thở rít thì hít vào, thở nông, thở bụng, thở không đều hoặc môi tím tái.

Trong trường hợp người bệnh tiến triển đến tình trạng phù phổi cấp sẽ xuất hiện dấu hiệu sùi bọt hồng, khó thở, tím tái, phổi nhiều ran ẩm, nội khí quản có máu hoặc bọt hồng. Nếu không được điều trị ngay lập tức, biến chứng này có thể đe dọa tính mạng.

4. Nhiễm trùng thứ phát

Nhiễm trùng thứ phát là một biến chứng có thể xảy ra khi các vết loét hoặc phỏng nước do bệnh tay chân miệng bị vỡ ra và nhiễm khuẩn. Nguyên nhân thường là do người bệnh không giữ vệ sinh tốt hoặc không chăm sóc đúng cách các tổn thương trên da, khiến vi khuẩn có thể dễ dàng xâm nhập vào và gây nhiễm trùng.

Khi các tổn thương này bị nhiễm khuẩn, tình trạng bệnh có thể trở nên nghiêm trọng, ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tổng thể của người bệnh. Tình trạng nhiễm trùng thứ phát ở bệnh nhân tay chân miệng thường biểu hiện các vết loét đỏ, sưng, đau nhiều hơn, có hiện tượng chảy mủ hoặc dịch màu vàng và người bệnh có thể bị sốt cao kéo dài không giảm. Những triệu chứng này không chỉ làm tình trạng bệnh nặng thêm mà còn tiềm ẩn nguy cơ lan rộng của nhiễm trùng.

5. Tình trạng mất nước nghiêm trọng

Một biến chứng không thể xem nhẹ khác là mất nước do các vết loét trong miệng gây đau đớn, khiến người bệnh gặp khó khăn trong ăn uống và uống nước. Ở người lớn, mất nước nghiêm trọng có thể gây ra mệt mỏi, hoa mắt, giảm khả năng tập trung và nguy cơ rối loạn điện giải, đôi khi tiến triển thành các biến chứng nguy hiểm khác như tụt huyết áp hoặc suy thận cấp.

6. Ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống

Bên cạnh các biến chứng thể chất, tay chân miệng ở người lớn cũng có thể gây áp lực tâm lý và giảm chất lượng cuộc sống. Các triệu chứng như mụn nước, loét miệng, đau nhức và mệt mỏi kéo dài có thể ảnh hưởng đến công việc, sinh hoạt hàng ngày và mối quan hệ xã hội. Người bệnh có thể cảm thấy lo lắng, tự ti hoặc căng thẳng trong giai đoạn đối mặt với bệnh.

Chẩn đoán bệnh tay chân miệng ở người lớn

Theo các chuyên gia y tế, chẩn đoán bệnh tay chân miệng ở người lớn thường dựa trên chẩn đoán lâm sàng và chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý có triệu chứng tương tự, cụ thể như sau:

• Chẩn đoán lâm sàng: Dựa vào các yếu tố dịch tễ như độ tuổi, mùa, vùng lưu hành bệnh, số trẻ mắc trong cùng một thời gian; Đồng thời sẽ dựa trên triệu chứng lâm sàng bao gồm phỏng nước điển hình ở miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông, kèm theo sốt hoặc không;
• Chẩn đoán xác định: Bác sĩ có thể chỉ định thực hiện xét nghiệm RT - PCR hoặc phân lập có virus đường ruột nhằm xác định chính xác tình trạng bệnh;
• Chẩn đoán phân biệt: Bác sĩ dựa vào các biểu hiện tổn thương trên da để phân biệt với các bệnh lý khác, chẳng hạn như sau:

Phân biệt bệnh tay chân miệng với bệnh lý liên quan đến da khác

Cách điều trị tay chân miệng cho người lớn

Bệnh tay chân miệng hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, nên mọi công tác đều tập trung làm thuyên giảm triệu chứng bệnh. Một số phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh tay chân miệng tốt nhất cho người lớn bao gồm:

• Sử dụng thuốc hạ sốt trong trường hợp có dấu hiệu sốt cao, khó chịu và mệt mỏi. Các loại thuốc như acetaminophen hoặc ibuprofen có thể hạ nhiệt độ cơ thể và tăng cường sự thoải mái tổng thể;
• Thuốc kháng virus: Trong trường hợp bệnh nặng đối với nhóm người có hệ miễn dịch suy yếu, các chuyên gia y tế có thể đề nghị dùng thuốc kháng virus để ngăn chặn sự nhân lên của virus, có khả năng làm giảm cường độ và thời gian mắc bệnh. Tuy nhiên, thuốc kháng virus có thể không phù hợp với tất cả mọi đối tượng nên bệnh nhân cần được đánh giá và sử dụng theo chỉ định của bác sĩ;
• Nên tiêu thụ thức ăn lỏng, đầy đủ dinh dưỡng: Việc duy trì đủ nước là điều quan trọng trong quá trình mắc bệnh tay chân miệng, vì sự xuất hiện của các vết loét trong miệng có thể khiến việc ăn uống trở nên khó chịu. Người lớn mắc bệnh tay chân miệng nên tập trung vào việc tiêu thụ nhiều chất lỏng, bao gồm nước lọc, nước trái cây và đồ uống giàu chất điện giải, để ngăn ngừa mất nước. Đồng thời, có thể đưa các loại thực phẩm mềm, dễ nuốt vào chế độ ăn để đảm bảo dinh dưỡng phù hợp mà không làm trầm trọng thêm tình trạng khó chịu;
• Nghỉ ngơi và cách ly: Nghỉ ngơi đầy đủ và ngủ đủ giấc có thể hỗ trợ tăng cường miễn dịch cơ thể và giúp hồi phục bệnh hiệu quả. Ngoài ra, người bệnh nên tuân thủ các biện pháp cách ly để ngăn ngừa sự lây lan của virus sang người khác. Đặc biệt là tránh tiếp xúc với những người dễ bị biến chứng nghiêm trọng;
• Các biện pháp hỗ trợ thuyên giảm triệu chứng: Súc miệng bằng nước muối ấm để làm dịu cơn đau họng và vết loét miệng; chườm mát và tắm yến mạch để giảm ngứa và giảm viêm.

Cách phòng bệnh tay chân miệng cho người lớn

Bệnh tay chân miệng ở người lớn là một vấn đề sức khỏe phức tạp và thường bị đánh giá thấp. Việc hiểu những ảnh hưởng nguy hiểm của bệnh tay chân miệng giúp cho người lớn chú ý trang bị tốt hơn cho bản thân các phương pháp phòng ngừa bệnh. Một số cách phòng bệnh tay chân miệng hiệu quả cho người lớn, bao gồm:

• Rửa tay thường xuyên và vệ sinh cá nhân sạch sẽ;
• Khử trùng các bề mặt xung quanh và đồ chơi thường xuyên của trẻ để hạn chế nguy cơ lây nhiễm bệnh;
• Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh tay chân miệng, đặc biệt là người nghi ngờ có triệu chứng;
• Những người được chẩn đoán mắc bệnh tay chân miệng nên tự cách ly để giảm thiểu tiếp xúc với người khác và người chăm sóc nên đảm bảo tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp phòng ngừa;
• Thực hiện các chiến dịch giáo dục và nâng cao nhận thức về vệ sinh đúng cách và tầm quan trọng của việc cách ly sớm cho người lớn có thể góp phần làm giảm sự lây lan của virus.

⇒ Tham khảo thêm: Tay chân miệng không điển hình nguy hiểm không? Làm sao nhận biết?

Trong khi hầu hết các trường hợp bệnh tay chân miệng chủ yếu xảy ra ở trẻ em, các ca bệnh tay chân miệng ở người lớn xuất hiện rải rác như một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức về phòng bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.. Việc nâng cao cảnh giác và duy trì các biện pháp phòng ngừa, chẳng hạn như vệ sinh cá nhân tốt, cách ly người bệnh và tiêm chủng vắc xin phòng bệnh đóng vai trò  quan trọng để hạn chế sự lây lan của bệnh tay chân miệng trong cộng đồng.