Bị giời leo ở cổ: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Bệnh zona thần kinh điển hình bởi các đợt phát ban mụn nước có liên quan đến hạch rễ lưng, nơi virus Varicella Zoster tái hoạt động từ đợt nhiễm trùng gây bệnh thủy đậu ban đầu. Các mụn nước trên da chỉ xuất hiện ở một bên và lan ra các bộ phận khác dọc theo sự phân bố của các dây thần kinh trên da, thông thường ở các vị trí như ngực, bụng, lưng hoặc mặt, thậm chí có thể ảnh hưởng đến vị trí nhạy cảm như cổ. Vậy bị giời leo ở cổ có nguy hiểm không, nguyên nhân và cách điều trị như thế nào?

Bệnh giời leo ở cổ là gì?

Bệnh giời leo ở cổ là tình trạng virus Varicella Zoster (VZV) tái hoạt động tại vị trí vùng cổ, bùng phát triệu chứng cấp tính với các nốt ban đỏ, mụn nước chứa đầy dịch gây ra cảm giác đau đớn, ngứa ngáy, nóng rát, gây ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người bệnh.

Trường hợp bệnh giời leo ở cổ ghi nhận ở một phụ nữ 64 tuổi đến khoa cấp cứu với tình trạng sốt 38,4 độ C và khởi phát cấp tính phát ban mụn nước bao phủ da đầu phía sau và tai phải, cổ, đường viền hàm và ngực. Bệnh nhân có tiền sử gần đây về ung thư biểu mô tế bào vảy lưỡi và đã được xạ trị vào cổ và vùng mặt phải 10 ngày trước đó. [2]

Các nốt ban trên da bắt đầu xuất hiện khoảng 2 ngày sau khi ngừng xạ trị và ngày càng nặng hơn về mặt lâm sàng và cảm giác đau trong tám ngày tiếp theo. Bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh giời leo ở vùng C2 - C5 (cột sống cổ), sau khi xét nghiệm PCR VZV dương tính từ một mụn nước và được nhập viện.

Giời leo hay còn gọi là zona thần kinh là căn bệnh phổ biến với tỷ lệ mắc bệnh ngày càng tăng, ước tính xảy ra ở 20 - 30% người lớn mỗi năm [3]. Nguy cơ mắc bệnh zona sẽ tăng theo tuổi tác vì khả năng miễn dịch qua trung gian tế bào đặc hiệu với VZV suy giảm. Mặc dù hiếm khi gây tử vong, với tỷ lệ 0,28 - 0,69/ 1.000.000 trường hợp nhưng bệnh zona thần kinh ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe và chi phí xã hội. Chỉ riêng tại Hoa Kỳ, ước tính hàng năm của bệnh zona thần kinh gây ra 2,6 tỷ đô la chi phí y tế trực tiếp.

Nguyên nhân bị giời leo ở cổ

Giời leo ở cổ là do sự tái hoạt động của VZV từ đợt nhiễm trùng cấp tính ban đầu gây bệnh thủy đậu, sau đó trú ngụ tiềm ẩn trong rễ dây thần kinh ở trạng thái “ngủ đông”, cho đến khi hệ miễn dịch bị suy giảm, sẽ tái hoạt động trở lại và gây ra bệnh zona thần kinh.

Ở trường hợp zona thần kinh ở cổ, virus thường ảnh hưởng đến các dây thần kinh cảm giác xuất phát từ đốt sống cổ (dây thần kinh cổ – cervical nerves). Hệ dây thần kinh ở vùng cổ đóng vai trò quan trọng trong việc cảm nhận và điều phối hoạt động của các vùng như cổ, vai và thậm chí một phần vùng ngực và cánh tay. Điều đó lý giải tại sao khi virus tái kích hoạt ở khu vực này, các triệu chứng đau đớn, rát bỏng và mụn nước thường xuất hiện dọc theo dây thần kinh và chủ yếu tập trung ở cổ.

Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác dẫn đến việc tái hoạt động của VZV gây bệnh zona thần kinh, nhưng có một vài yếu tố được cho là có liên quan đến hiện tượng này, bao gồm:

• Căng thẳng và stress quá độ với tần suất thường xuyên;
• Miễn dịch cơ thể suy yếu do nhiều yếu tố như tuổi già, mắc các bệnh lý ác tính (HIV/AIDS, ung thư), người sử dụng thuốc steroid lâu dài hoặc các loại thuốc khác khiến hệ thống miễn dịch bị suy yếu,..
• Người đang phải điều trị các liệu pháp xạ trị, hóa trị kéo dài;
• Vùng da phát ban đỏ bị tổn thương;
• Phẫu thuật.

Bên cạnh đó, vùng cổ là nơi tập trung các dây thần kinh và chịu nhiều tác động từ hoạt động thường ngày, chấn thương hoặc các yếu tố từ công việc. Chấn thương cổ gáy do tai nạn, vận động mạnh hoặc tư thế ngủ không đúng có thể làm kích thích dây thần kinh vùng cổ, khiến virus tái kích hoạt. Những người làm việc văn phòng, sử dụng thiết bị điện tử trong thời gian dài hoặc ngồi cúi đầu thường xuyên dễ gây áp lực lên khu vực cổ và vai, làm tăng nguy cơ kích thích virus Varicella Zoster.

Ngoài ra, vùng cổ thường xuyên tiếp xúc với môi trường xung quanh và các yếu tố ngoại cảnh có thể làm suy yếu hàng rào bảo vệ tự nhiên của da hoặc tạo điều kiện cho virus phát triển. Nhiệt độ lạnh hoặc nóng quá mức có thể ảnh hưởng đến lưu thông máu tại vùng cổ, khiến virus dễ tái kích hoạt. Vùng cổ nếu không được vệ sinh kỹ lưỡng hoặc bị kích ứng bởi sản phẩm hóa học như mỹ phẩm, nước hoa, dầu gội đầu cũng có thể làm gia tăng nguy cơ tổn thương da và kích thích thần kinh.

Đối với người khỏe mạnh chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin phòng bệnh, có thể lây nhiễm VZV qua việc tiếp xúc trực tiếp với chất lỏng từ mụn nước zona, sau đó gây bệnh ban đầu là thủy đậu. Khi khỏi bệnh, virus tiếp tục ở dạng tiềm ẩn, chờ cơ hội thuận lợi để bùng phát thành bệnh zona thần kinh.

Dấu hiệu bị giời leo ở cổ

Dấu hiệu nhận biết giời leo ở cổ trước khi bùng phát ban đỏ, mụn nước đặc trưng là các biểu hiện không đặc hiệu như mệt mỏi, sốt cao, đau đầu và cảm thấy khó chịu. Sau một vài ngày, tình trạng ngứa ngáy, đau đớn bắt đầu xuất hiện và các nốt ban đặc trưng sẽ nổi cộm tại vùng cổ nơi mà VZV tái hoạt động.

Các nốt ban đỏ mọc tại cổ sau đó tiến triển thành mụn nước chứa đầy dịch mủ trong suốt, gây ra cảm giác đau đớn, nóng rát, nhức nghiêm trọng. Trong giai đoạn này, các nốt ban đỏ, mụn nước có thể lan rộng dọc theo dây thần kinh xuống cánh tay, ngực, mé sườn của cơ thể, thường chỉ ở một bên của cơ thể.

Sau khoảng 14 - 21 ngày, các nốt mụn nước zona vỡ ra, khô lại và đóng vảy. Giai đoạn này, các nốt ban không còn khả năng lây truyền bệnh nữa.

Chẩn đoán bệnh giời leo ở vùng cổ

Theo Mục 3, Chương 3 Quyết định số 75 “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị các bệnh da liễu” của Bộ Y tế về cách chẩn đoán bệnh zona thần kinh [4] như sau:

1. Chẩn đoán xác định: Chủ yếu dựa vào lâm sàng

Lâm sàng

• Triệu chứng ban đầu: Bệnh khởi đầu với các cảm giác bất thường trên một vùng da như nóng rát, châm chích, tê, đau, dị cảm ở một vùng hoặc nhiều dây thần kinh (hiếm gặp), biểu hiện rõ ràng nhất khi về đêm và kéo dài từ 1 - 5 ngày. Bên cạnh đó, các triệu chứng như nhức đầu, sợ ánh sáng và khó chịu cũng có thể xuất hiện kèm theo. Đây được gọi là thời kỳ virus lan truyền dọc dây thần kinh;
• Triệu chứng toàn phát: Biểu hiện triệu chứng trên da như ban đỏ, mụn nước, bọng nước tập trung thành đám giống như chùm nho. Lúc đầu mụn nước căng, dịch trong, sau đục, hóa mủ, dần vỡ ra và đóng vảy. Thời gian trung bình từ khi xuất hiện tổn thương trên da đến khi lành khoảng 2 - 4 tuổi. Thường người cao tuổi sẽ bị tổn thương nhiều và diện rộng hơn so với trẻ em;

Triệu chứng đau thường phụ thuộc vào lứa tuổi: Ở trẻ em và người trẻ sẽ đau ít. Người nhiều tuổi đau thành từng cơn, kéo dài, thậm chí hàng năm khi tổn thương ngoài da đã lành sẹo, còn gọi là đau sau zona;

Cận lâm sàng

Chẩn đoán cận lâm sàng sử dụng kết hợp trang thiết bị y tế, các xét nghiệm để xác định bệnh zona thần kinh, bao gồm:

• Chẩn đoán tế bào Tzanck: Cho thấy các tế bào gai lệch hình và tế bào đa nhân khổng lồ. Phết tế bào Tzanck có độ chính xác cao trong chẩn đoán nhiễm trùng zona thần kinh nếu được thực hiện trong giai đoạn mụn nước. Độ nhạy của tế bào phết Tzanck hơn 80% và độ đặc hiệu khoảng 90%; [5]
• Nuôi cấy virus: Lấy mẫu tế bào túi và nuôi cấy chúng trong môi trường nuôi cấy virus VZV. Độ chính xác của xét nghiệm nằm trong khoảng từ 60 - 90%. Tuy nhiên, phương pháp này thường ít được thực hiện; [6]
• Xét nghiệm PCR với bệnh phẩm trong dịch và các mô: Các mẫu mụn nước của bệnh nhân sẽ được phân tích bằng cách phát hiện DNA virus bằng phản ứng chuỗi polymerase (PCR). Các phát hiện đã được so sánh với các phát hiện thu được bằng các phương pháp virus học và huyết thanh học truyền thống. Kết quả chẩn đoán lâm sàng của PCR có thể đến 95%. [7]
• Sinh thiết da: Được tiến hành nếu chẩn đoán lâm sàng không điển hình

2. Chẩn đoán phân biệt: Tùy theo từng giai đoạn

• Giai đoạn khởi phát: Phân biệt với các triệu chứng đau khác như đau đầu, viêm mống mắt, viêm màng phổi, viêm thần kinh cánh tay, đau do bệnh tim, viêm ruột thừa hoặc viêm túi mật, sỏi mật, đau quặn thận, thoát vị đĩa đệm, đau thần kinh tọa...
• Giai đoạn mụn nước, bọng nước: Phân biệt với virus herpes simplex, viêm da tiếp xúc dị ứng (với một số loại cây cỏ, côn trùng). Hiếm hơn là một số bệnh da bọng nước tự miễn như pemphigus, pemphigoid, Duhring-Brocq, bệnh tăng IgA thành dải.

Các biến chứng có thể gặp phải khi bị giời leo ở cổ

Mặc dù hầu hết bệnh zona thần kinh có thể tự khỏi nếu được điều trị đúng hướng, nhưng trong một số trường hợp, bệnh tình có thể diễn tiến nặng gây ra các biến chứng nguy hiểm. Tại Hoa Kỳ, có khoảng 1 - 4% số người bệnh zona thần kinh phải nhập viện điều trị vì các biến chứng [8]. Một số biến chứng có thể gặp phải khi bị giời leo ở cổ như sau:

• Đau dây thần kinh sau zona thần kinh: Cơn đau có thể kéo dài trong 90 ngày sau khi phát ban phục hồi. Các cơn đau này có thể gây tê, ngứa và cực kỳ nhạy cảm khi chạm vào. Theo thống kê, có khoảng 10- 18% người bị zona thần kinh sẽ phát triển biến chứng đau dây thần kinh sau zona; [8]
• Viêm mô tế bào (nhiễm trùng da): Những người bị suy giảm miễn dịch và người cao tuổi bị zona thần kinh có nguy cơ bội nhiễm nhiễm trùng da do vi khuẩn Staphylococcus aureus và Streptococcus pyogenes gây ra;
• Giảm thị lực và mù lòa: VZV tái hoạt động ở cổ có thể xâm nhập vào nhánh nhãn cầu của dây thần kinh sọ não số năm hoặc vào giác mạc, gây ra tình trạng giảm thị lực, thậm chí mù lòa ở người bệnh;
• Hội chứng Ramsay Hunt (hay còn gọi là bệnh zona thần kinh ở tai): Đây là hội chứng gây liệt mặt, đau tai, phồng rộp ở tai, bất thường về thính giác, chóng mặt, giật nhãn cầu và thay đổi vị giác (tổn thương ở lưỡi) do tổn thương ở hạch gối của dây thần kinh;
• Tổn thương thần kinh vùng cổ và vai: Virus Varicella Zoster khi tái hoạt động và tấn công vào các dây thần kinh gần vùng cổ, có thể khiến các dây thần kinh bị viêm hoặc hư hại. Điều này đặc biệt nguy hiểm vì vùng cổ là nơi tập trung nhiều dây thần kinh quan trọng điều khiển cảm giác và vận động, nguy cơ cao biến chứng mất cảm giác cục bộ, bị rối loạn cảm giác hoặc tê bì ở vùng cổ, vai hoặc phần trên của lưng. Trong trường hợp nghiêm trọng hơn, giời leo ở cổ có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh vận động, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc cử động vai, cổ hoặc cánh tay. Một số trường hợp có thể phải đối diện với nguy cơ liệt cơ vùng cổ.
• Nhiễm trùng thứ phát tại vùng cổ: Các mụn nước do giời leo tạo ra thường rất dễ bị vỡ, đặc biệt ở vùng cổ – khu vực dễ ma sát với quần áo hoặc chịu tác động từ việc cử động. Việc vệ sinh vùng cổ không đúng cách hoặc mụn nước bị vỡ ra có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập, dẫn đến nhiễm trùng thứ phát, khiến da vùng cổ sưng đỏ, nóng, đau rát, có thể chảy mủ; người bệnh có thể bị sốt cao, cảm thấy ớn lạnh hoặc mệt mỏi; trường hợp nghiêm trọng, nhiễm trùng có thể lan xuống các mô sâu hơn hoặc lây lan qua máu, dẫn đến nhiễm khuẩn huyết – một tình trạng đe dọa tính mạng.
• Sẹo da vùng cổ và mất thẩm mỹ: Vùng cổ là khu vực thường xuyên được quan tâm về mặt thẩm mỹ, nhưng giời leo có thể để lại sẹo xấu nếu không được điều trị đúng cách. Những tổn thương do mụn nước hoặc nhiễm trùng da có thể để lại sẹo lõm hoặc vết thâm, làm mất tính thẩm mỹ của vùng cổ. Viêm da kéo dài có thể dẫn đến tình trạng tăng sắc tố, khiến vùng cổ trông sậm màu hơn, ảnh hưởng đến ngoại hình và sự tự tin của người bệnh.
• Tác động tâm lý và giảm chất lượng cuộc sống: Đối với những người bị giời leo ở cổ, đặc biệt khi bị đau thần kinh sau zona hoặc chịu ảnh hưởng lên vùng mặt và vai, cơn đau kéo dài hoặc những vết sẹo xấu trên da dễ gây ra các vấn đề tâm lý. Người bệnh có thể trở nên lo lắng, trầm cảm vì cảm giác đau dai dẳng và mất thẩm mỹ. Giới hạn trong vận động vùng cổ vai có thể làm giảm tự tin và ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, đặc biệt ở người trẻ hoặc những người lao động cần hoạt động cơ thể nhiều.

Ngoài ra, zona thần kinh còn gây ra các biến chứng thần kinh như viêm màng não vô khuẩn, viêm não, viêm tủy, hội chứng Guillain-Barré và đột quỵ.

Điều trị bệnh giời leo ở cổ như thế nào?

Theo các chuyên gia, khi điều trị bệnh zona thần kinh chủ yếu tập trung vào làm lành các tổn thương do nốt ban đỏ để lại, tích cực điều trị giảm đau, giảm ngứa và ngăn ngừa tối đa nguy cơ biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra. Một số phương pháp điều trị bệnh giời leo ở cổ như sau:

1. Điều trị tại nhà

Giời leo ở cổ có thể điều trị hiệu quả bằng thuốc kháng virus và thuốc giảm đau ngay tại nhà, nhưng cần theo chỉ định của bác sĩ như sau:

• Thuốc kháng virus như Zovirax (acyclovir), famciclovir và Valtrex (valacyclovir) giúp đẩy nhanh quá trình hồi phục, giảm mức độ nghiêm trọng của phát ban và ngăn ngừa biến chứng đau dây thần kinh hiệu quả;
• Dùng Corticosteroid kết hợp với thuốc kháng virus giúp giảm viêm, giảm đau, cải thiện tình trạng phát ban;
• Thuốc giảm đau như Tylenol (acetaminophen); thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như Advil (ibuprofen) và Aleve (naproxen); thuốc chống co giật (gabapentin); thuốc chống trầm cảm ba vòng (Amitriptylin ) và thuốc gây tê tại chỗ (kem lidocaine) có thể giúp giảm cơn đau dữ dội do bệnh zona thần kinh

Bên cạnh đó, người bệnh có thể thực hiện một số biện pháp khắc phục khác để làm giảm sự khó chịu do bệnh gây ra, bao gồm:

• Áp dụng chườm lạnh nhẹ nhàng tại các vị trí phát ban đỏ;
• Tắm bột yến mạch dạng kẹo với nước ấm;
• Sử dụng kem dưỡng da calamine;
• Vệ sinh nốt mụn nước sạch sẽ và giữ khô ráo;
• Mặc quần áo rộng rãi.

2. Vật lý trị liệu

Trong một số trường hợp, bệnh giời leo ở cổ cần được can thiệp bằng các phương pháp vật lý trị liệu để làm thuyên giảm triệu chứng, đặc biệt là những đối tượng có bệnh lý nền ác tính đi kèm.

Điển hình là trường hợp một người đàn ông (43 tuổi) có tiền sử thoát vị đĩa đệm nhập viện với cơn đau liên tục ở bên trái cổ và cảm giác ngứa ran lan tỏa vào cánh tay trái, xuất hiện lần đầu tiên cách thời điểm đến viện 3 ngày. Khoảng 1 tuần sau khi tình trạng này bắt đầu, anh ta nhận thấy xuất hiện phát ban ở cánh tay trái, được chẩn đoán y khoa là bệnh zona thần kinh.

Phương pháp nắn chỉnh cột sống bằng phương pháp nắn xương sử dụng phác đồ Cox cho thoát vị đĩa đệm C5 - C6 được thực hiện 5 lần trong khoảng thời gian 5 tuần. Phương pháp điều trị này đã giải quyết được cơn đau cánh tay trái của bệnh nhân, giúp giảm 50% cơn đau cổ và giảm phát ban ở cánh tay trái. Bốn lần nắn chỉnh cột sống được thực hiện trong khoảng thời gian 12 tuần tiếp theo, giúp giảm 80% cơn đau cổ và giải quyết hoàn toàn cơn đau cánh tay trái và giảm phát ban do herpes.

Hiện zona thần kinh nói chung và zona ở cổ nói riêng hiện chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu. Trong khi bệnh có thể biến chứng nguy hiểm, không chỉ gây suy giảm chất lượng cuộc sống mà có thể đe dọa tính mạng của người bệnh. Đặc biệt, zona thần kinh có thể tái phát nhiều lần trong đời, đặt ra gánh nặng tâm lý nghiêm trọng ở người có nguy cơ cao, bị suy giảm miễn dịch và người cao tuổi từ 50 tuổi trở lên.

Chính vì thế, phòng ngừa là biện pháp phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh, chặn đứng biến chứng, di chứng, nguy cơ tái phát và tử vong do bệnh gây ra.

⇒ Tham khảo thêm: Giời leo ở tay: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Bị giời leo ở cổ hay ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể đều dẫn đến những triệu chứng đau nhức, ngứa ngáy, bỏng rát, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe và đời sống sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Mặc dù bệnh zona thần kinh có thể điều trị khỏi, nhưng khả năng tái phát và để lại di chứng đau thần kinh sau zona rất lớn, đặc biệt ở người lớn tuổi.