3 cách giảm đau sau zona thần kinh, điều trị thế nào cho hiệu quả

Sau khoảng 14 - 31 ngày, hầu hết các triệu chứng của zona thần kinh sẽ giảm đi nhanh chóng và biến mất hoàn toàn. Tuy nhiên, nhiều người sau khi khỏi bệnh hẳn vẫn cảm thấy đau nhức thần kinh ở những vùng da bị zona trước đó. Tình trạng này có thể kéo dài rất lâu, có thể lên đến hơn 3 tháng, tuy không đe dọa đến tính mạng nhưng gây ra khó chịu, ức chế tâm lý trầm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Vậy, có những cách giảm đau sau zona thần kinh nào hiệu quả? Tình trạng đau sau zona có phòng ngừa được không?

Đau sau zona thần kinh là gì?

Đau sau zona thần kinh (tên khoa học: postherpetic) là một trong những biến chứng phổ biến nhất của bệnh zona thần kinh (hay còn được gọi là giời leo). Đau sau zona thần kinh thường gây ra những cảm giác đau rát, ngứa ngáy, nhức nhối kéo dài ở các khu vực dây thần kinh ngay cả sau khi đã khỏi bệnh, các phát ban, mụn nước đã biến mất.

⇒ Tham khảo thêm: Hướng dẫn cách trị ngứa sau zona thần kinh an toàn và hiệu quả

Hiện nay, vẫn chưa có bất kỳ phương pháp nào có thể điều trị đặc hiệu zona thần kinh và những cơn đau dây thần kinh hậu zona. Đau sau zona thường thuyên giảm dần và biến mất sau 30 hoặc 90 ngày khi các phát ban bắt đầu phục hồi. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, cơn đau dây thần kinh sau zona kéo dài với mức độ nghiêm trọng, gây bất tiện sinh hoạt, trầm cảm, mất ngủ, mất cảm giác thèm ăn, suy nhược… cho người bệnh, tiềm ẩn nguy cơ tái phát zona thần kinh.

Nguyên nhân gây đau dây thần kinh sau zona

Đau dây thần kinh sau zona xảy ra khi virus Varicella Zoster (VZV - tác nhân gây bệnh zona và thủy đậu) phát triển và tấn công mạnh mẽ lên các dây thần kinh cảm giác, làm những đầu mút tận cùng của các dây thần kinh bị viêm nhiễm, xơ hóa và hoại tử. Điều này khiến hệ thống dây thần kinh không thể gửi thông tin cảm giác từ da đến não bộ như thông thường, làm nhiễu loạn và lộn xộn thông tin ở mức độ cao, gây ra những cơn đau nhức thần kinh vô cùng khó chịu.

Các nguyên nhân thúc đẩy nguy cơ đau dây thần kinh sau zona gồm có:

• Người bị zona thần kinh nặng, các cơn đau thần kinh nghiêm trọng, phát ban và thương tổn ngoài da viêm nhiễm nặng nề, kéo dài.
• Người lớn trên 50 tuổi, người có hệ miễn dịch bị suy giảm, cơ thể suy nhược, tâm lý căng thẳng,... dễ bị virus tấn công hơn, làm cho mức độ tổn thương dây thần kinh gia tăng đáng kể.
• Người bị zona thần kinh ở những vùng có dây thần kinh nhạy cảm, dễ bị tổn thương như mặt, thân mình, cổ,...
• Người mắc zona thần kinh không được điều trị kháng virus trong 72 giờ đầu sau khi những phát ban xuất hiện.

Triệu chứng đau sau zona thần kinh

Khi bị zona thần kinh, VZV thường nhân lên và lây lan ở các dây thần kinh cảm giác một bên cơ thể, khiến những vùng thần kinh này bị tổn thương. Do đó, sau khi khỏi bệnh và để lại biến chứng đau dây thần kinh sau zona, những cơn đau này thường xuất hiện ở một bên cơ thể, nơi những tổn thương da do VZV gây ra trước đó. Những cơn đau sau zona thường mang đến cảm giác đau rát, nhức và ngứa ngáy vô cùng khó chịu, như cảm giác châm chích, bị kim đâm sâu vào da, gây ức chế thần kinh ở mức độ nặng.

Các triệu chứng khác có để gặp khi bị đau dây thần kinh sau zona gồm có:

• Đau thần kinh: Khác với cảm giác đau ngoài da thông thường, tình trạng đau dây thần kinh sau zona gây ra cảm giác đau nhức sâu ở tận các rễ thần kinh với mức độ cao, không thể làm dịu đi cơn đau bằng các tác động bên ngoài da.
• Nhạy cảm với cơn đau: Trong nhiều trường hợp, việc tiếp xúc nhẹ lên vùng da của người bệnh như đụng chạm, một cơn gió, một hơi thở nhẹ, quần áo cọ xát hay tắm rửa thông thường cũng có thể gây ra những cơn đau đớn dữ dội.
• Cảm giác đau kéo dài: Theo một vài nghiên cứu, có thể nhận biết cơn đau dây thần kinh sau zona thông qua triệu chứng đau đớn, nhức, bỏng rát kéo dài trên 30 ngày. Theo các nghiên cứu khác, tình trạng cơn đau thần kinh sau zona được định nghĩa khi những triệu chứng đau đớn kéo dài từ 90 ngày trở lên. Ở nhiều trường hợp diễn biến xấu, những cơn đau nhức thần kinh có thể bám theo dai dẳng đến vài năm, thậm chí vĩnh viễn.
• Một số triệu chứng khác của biến chứng đau dây thần kinh sau zona bao gồm sốt cao, mệt mỏi, cơ thể suy nhược, cảm thấy kiệt sức, tê bì tay chân và ngứa ran khắp cơ thể mà không thể xác định được đúng vị trí để gãi.

Đối tượng dễ bị đau thần kinh zona

Trung bình, cứ 5 người mắc bệnh zona thần kinh lại có 1 người gặp tình trạng đau nhức dây thần kinh nặng nề và kéo dài sau khi đã khỏi bệnh (1). Những đối tượng nguy cơ cao dễ bị đau dây thần kinh sau zona gồm có:

• Người lớn trên 60 tuổi, đây là nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh zona thần kinh và mắc biến chứng đau dây thần kinh sau zona.
• Phụ nữ, đây là đối tượng thường xuyên bị thay đổi tâm sinh lý, nội tiết tố không ổn định, làm ảnh hưởng xấu đến khả năng hoạt động của hệ miễn dịch.
• Những người xuất hiện những triệu chứng thần kinh như tê bì cơ thể, ngứa ran khắp người trước khi triệu chứng phát ban xuất hiện có nguy cơ cao bị mắc chứng đau dây thần kinh sau zona vì đa số đây là những đối tượng có hệ thần kinh bị chèn ép, dễ bị tổn thương.
• Những người bị suy giảm khả năng phản ứng của hệ miễn dịch như người mắc các bệnh nền mạn tính, đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, người mắc bệnh HIV/AIDS,...

Điều trị và cách giảm đau sau zona thần kinh

Có nhiều cách hỗ trợ điều trị và giúp giảm triệu chứng đau thần kinh sau zona có thể được áp dụng khi có sự đồng ý và chỉ định của bác sĩ như sau:

1. Dùng thuốc

Cơn đau sau zona thần kinh bắt nguồn từ những tổn thương dây thần kinh. Do đó, việc sử dụng thuốc theo chỉ định và hướng dẫn của các bác sĩ chuyên khoa có thể làm dịu cơn đau từ bên trong, làm lành những thương tổn của hệ thần kinh, hỗ trợ điều trị những cơn đau dây thần kinh sau zona hiệu quả hơn.

Nhóm thuốc uống

• Thuốc chống co giật: Một số loại thuốc điều trị co giật có khả năng giảm đau rất tốt, có thể được các bác sĩ chỉ định sử dụng để làm giảm triệu chứng các cơn đau dây thần kinh sau zona, hỗ trợ làm dịu tình trạng tổn thương của dây thần kinh, hỗ trợ tích cực cho quá trình giảm đau và điều trị biến chứng đau sau zona, bao gồm: thuốc chống động kinh Neurontin, Gralise,...(chứa Gabapentin (2) giúp làm giảm đau do thần kinh) và Lyrica (chứa hoạt chất Pregabalin (3) giúp kiểm soát hiệu quả các cơn đau thần kinh).
• Thuốc chống trầm cảm: Bản chất của các loại thuốc điều trị trầm cảm là kích thích có thể cân bằng các rối loạn tâm trạng, gây tác động lên các tế bào thần kinh có tác dụng “giải thích” cơn đau ở não bộ và ức chế chúng, giúp làm giảm các cơn đau thần kinh hiệu quả ngay cả khi người bệnh không bị trầm cảm hay mắc các chứng rối loạn tâm trạng nào khác. Các loại thuốc chống trầm cảm thường được các bác sĩ sử dụng để hỗ trợ điều trị chứng đau dây thần kinh sau zona gồm có: thuốc Pamelor (chứa Nortriptyline, cải thiện tình trạng tâm thần tiêu cực, xoa dịu cơn đau thần kinh); Amitriptyline (thuốc chống trầm cảm ba vòng, giúp giảm triệu chứng đau thần kinh, an thần); Cymbalta (chứa Duloxetine giảm đau thần kinh nói chung rất hiệu quả); Effexor XR (chứa Venlafaxine giúp ức chế quá trình tái hấp thu serotonin và noradrenalin, giảm thiểu các tình trạng đau nhức dây thần kinh).
• Thuốc giảm đau nhóm Opioid: Đây là loại thuốc giảm đau cực mạnh, giúp giảm đau dây thần kinh sau zona vô cùng hiệu quả, có chứa một số chất kích thích gây nghiện với hàm lượng rất nhỏ, trong mức cho phép. Nên sử dụng chỉ khi có sự kê đơn, chỉ định và hướng dẫn của các chuyên gia y tế. Các loại thuốc giảm đau nhóm Opioid thường được sử dụng trong quá trình điều trị các cơn đau dây thần kinh sau zona gồm có: Conzip, Qdolo (chứa Tramadol), Percocet, Oxycet (chứa Oxycodone) hoặc các loại thuốc có chứa Morphin.

Những loại thuốc này chỉ được sử dụng để hỗ trợ điều trị và làm dịu những cơn đau nhức dây thần kinh khó chịu sau zona, không có tác dụng điều trị đặc hiệu biến chứng này.

Thuốc bôi và cao dán

• Sử dụng kem bôi chứa Capsaicin (Capzasin-P, Zostrix,...): có thể giúp giảm cơn đau dây thần kinh sau zona gây ra, nên thoa kem 3 - 4 lần/ngày lên vùng da bị đau, tuyệt đối không thoa lên những vùng có vết thương hở, thương tổn chưa lành toàn toàn. Capsaicin là hoạt chất giảm đau được chiết xuất từ hạt ớt, có thể gây cảm giác nóng rát nên lần đầu sử dụng chỉ lấy một lượng rất nhỏ để thoa và tăng lượng dần để tránh cảm giác nóng rát quá mức, gây ra tác dụng phụ không mong muốn, cảm giác nóng rát này thường giảm dần theo thời gian.
• Miếng dán Capsaicin: Thay vì sử dụng kem bôi, người bị đau dây thần kinh sau zona cũng có thể sử dụng những miếng dán chứa hoạt chất Capsaicin để hỗ trợ giảm đau, làm dịu triệu chứng đau nhức thần kinh.
• Cao dán da Lidocain (5%): Lidocain là hoạt chất giảm đau hiệu quả nhưng chỉ nên dán lên vùng da bị đau và vùng da cần đảm bảo nguyên vẹn, không có vết thương hở để ngăn ngừa nguy cơ tác dụng phụ bất lợi cho tình trạng da liễu.

Thuốc tiêm

• Tiêm Steroid: Bác sĩ có thể chỉ định thực hiện tiêm Steroid tại vị trí ngoài màng cứng để kháng viêm, cải thiện sự nhạy cảm của các đầu mút sợi thần kinh bị tổn thương do zona và giúp giảm nhanh các cơn đau nhức, bỏng rát dai dẳng sau zona thần kinh. Tiêm thuốc ngoài màng cứng được nhiều chuyên gia khuyến khích thích hợp trong điều trị và giảm đau sau zona vì tính an toàn và hiệu quả.
• Tiêm Methylprednisolon acetat: Đối với những trường hợp có tình trạng đau dây thần kinh sau zona dữ dội, kéo dài không có biểu hiệu thuyên giảm, bác sĩ có thể chỉ định tiêm thuốc Methylprednisolon acetat (dẫn xuất chống viêm) vào khu vực khoang dưới màng nhện của tủy sống để giúp kháng viêm và giảm đau. Lưu ý, kỹ thuật này cần được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa gây mê phối hợp với bác sĩ chuyên khoa thần kinh để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả cao.

2. Sử dụng vật lý trị liệu

Có thể kết hợp các phương pháp điều trị bằng thuốc và tiêm với các biện pháp trị liệu vật lý như laser, tử ngoại, chiếu tia sáng có bước sóng ngắn,... trực tiếp lên các vùng da bị đau nhằm kháng viêm và hỗ trợ giảm đau.

Ngoài ra, có thể áp dụng phương pháp điều trị kích thích điện nhằm thúc đẩy dòng điện đến các dây thần kinh thông qua da hoặc tiến hành phong bế hạch rễ sau thần kinh nhằm phong bế thần kinh giao cảm, hỗ trợ giảm đau vô cùng hiệu quả.

3. Các biện pháp khác để giảm đau sau zona

• Thuốc nhỏ mắt chứa hoạt chất Lidocain 4%: Hoạt chất Lidocain khi tiếp xúc với niêm mạc mắt có thể giúp gây tê thần kinh, giảm cơn đau thần kinh hiệu quả chỉ sau khoảng 15 phút. Tuy nhiên, trạng thái giảm đau là nhất thời, chỉ kéo dài trung trình khoảng 8 - 96 giờ đồng hồ.
• Thủy châm: là phương pháp tiêm dung dịch tăng cường dinh dưỡng và giảm đau dây thần kinh vào các huyệt thần kinh, tác dụng lên hệ kinh lạc, giúp thuốc đi vào đúng vị trí và phát huy khả năng giảm đau. Lưu ý, chỉ nên thực hiện khi có sự đồng ý và theo dõi của bác sĩ chuyên khoa.

Nên làm gì để phòng ngừa biến chứng zona thần kinh

Để phòng ngừa biến chứng zona thần kinh, nhất là tình trạng đau dây thần kinh sau zona, ngay khi phát hiện/nghi ngờ mắc bệnh zona thần kinh, người bệnh cần nhanh chóng đến các cơ sở y tế gần nhất để được các bác sĩ chuyên khoa gia liễu thăm khám, chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh lý và được điều trị kháng virus từ sớm, hướng dẫn chăm sóc đúng cách, hiệu quả.

Ngoài ra, cần kiên trì, nghiêm túc thực hiện các phương pháp chăm sóc khoa học tại nhà để sớm kiểm soát được diễn biến bệnh lý, rút ngắn thời gian điều trị và ngăn ngừa nguy cơ biến chứng đau dây thần kinh sau zona.

• Tiêm vắc xin đầy đủ, đúng lịch để phòng ngừa cả bệnh thủy đậu và zona thần kinh, chặn đứng nguy cơ biến chứng zona thần kinh, nhất là biến chứng đau dây thần kinh sau zona.Vắc xin Shingrix được chỉ định chủng ngừa cho người lớn từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ mắc bệnh zona, áp dụng phác đồ tiêm 2 liều tiêm có khoảng cách cụ thể như sau:Đối với người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc Zona thần kinh (người bị suy giảm miễn dịch hoặc bị ức chế miễn dịch hoặc có khả năng bị ức chế miễn dịch do bệnh lý/liệu pháp điều trị …)Lịch tiêm 2 mũi như sau:
  • Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
  • Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1

  Đối với người từ 50 tuổi trở lên (hệ miễn dịch bình thường)

  Lịch tiêm 2 mũi như sau:

  • Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
  • Mũi 2: 2 tháng sau mũi 1

• Vệ sinh cơ thể, đặc biệt là vùng da bị tổn thương do zona sạch sẽ bằng nước sạch, xà phòng nhẹ lành tính và các dung dịch sát khuẩn chuyên dụng để loại bỏ bụi bẩn và các tác nhân gây hại ngoài môi trường như vi khuẩn, virus, vi nấm,... nhằm ngăn ngừa nguy cơ bội nhiễm, làm tình trạng bệnh lý nghiêm trọng hơn, dây thần kinh cảm giác bị tổn thương nặng nề hơn, nguy cơ cao hơn mắc biến chứng đau dây thần kinh sau zona.
• Xây dựng và duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh, khoa học, đầy đủ dưỡng chất, đặc biệt tập trung bổ sung protein, khoáng chất và vitamin để tăng cường sức đề kháng, cải thiện hệ miễn dịch, củng cố khả năng chiến đấu với tác nhân gây bệnh cho cơ thể, hỗ trợ cơ thể phục hồi nhanh chóng, tránh biến chứng đau dây thần kinh sau zona. Ngoài ra, cần lưu ý kiêng những thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ và gây kích ứng để tránh tình trạng viêm nhiễm nặng hơn, tình trạng bệnh lý khó được kiểm soát.
• Tích cực tham gia vào các hoạt động thể dục, thể thao tốt cho sức khỏe để nâng cao sức đề kháng, ngăn ngừa biến chứng zona thần kinh và nhiều bệnh lý khác. Lưu ý cần lựa chọn các hoạt động nhẹ nhàng, tránh vận động mạnh khiến vùng da bị tổn thương nặng hơn.
• Giữ môi trường sống và không gian dưỡng bệnh sạch sẽ để ngăn ngừa lây nhiễm thêm các bệnh lý khác, tăng nguy cơ nhiễm trùng, bội nhiễm thủy đậu, biến chứng đau dây thần kinh sau zona kéo dài.

Trên đây là một số phương pháp hỗ trợ điều trị, các cách giảm đau sau zona thần kinh và cách phòng ngừa biến chứng zona hiệu quả. Đây là một biến chứng hậu zona phổ biến, nhất là ở những người lớn từ 60 tuổi trở lên với 5% tỷ lệ mắc, 10% tỷ lệ mắc ở những người từ 60 - 69 tuổi và thậm chí tỷ lệ này tăng lên ở mức 20% ở những người 80 tuổi trở lên. Bệnh không gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng hoàn toàn có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, cảm xúc, tâm lý và chất lượng sống của người mắc. Do đó, bệnh cần được điều trị từ sớm, thực hiện chăm sóc đúng cách theo hướng dẫn của bác sĩ để tránh biến chứng do zona gây ra.