Chỗ tiêm bị đau khi tiêm vaccine là bị gì? Nên làm gì để giảm đau?

Tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnh chủ động, an toàn giúp bảo vệ cơ thể khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Sau khi tiêm, một số người sẽ gặp các phản ứng phụ thông thường như sốt, mệt mỏi, khó chịu, biếng ăn, đỏ, sưng, đau tại vết tiêm,.. Điều này khiến nhiều người thắc mắc chỗ tiêm bị đau có ảnh hưởng đến sức khỏe và hiệu quả của vắc xin không? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ cơ chế hoạt động của vắc xin và nguyên nhân gây ra các phản ứng sau tiêm, từ đó tìm được lời giải đáp cho mình về tình trạng này.

Chỗ tiêm vaccine bị đau là bị gì?

Nghiên cứu cho thấy mỗi loại vắc xin sẽ có tỷ lệ phản ứng không mong muốn nhất định. Phản ứng sau tiêm ở mỗi người là khác nhau, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cơ địa, ngưỡng chịu đau của mỗi người, thành phần có trong vắc xin được tiêm (kháng nguyên, kháng sinh, chất bảo quản, chất ổn định kháng nguyên, tá dược…).

Thông thường sau tiêm, người tiêm có thể gặp các phản ứng ở mức độ nhẹ như sốt, mệt mỏi, khó chịu, biếng ăn, đỏ, sưng, đau tại vết tiêm. Theo chuyên gia của Hệ thống tiêm chủng VNVC, chỗ tiêm bị đau sau khi tiêm vắc xin là hoàn toàn bình thường, được xem là một trong những cho thấy hệ thống miễn dịch đã được kích hoạt để bảo vệ cơ thể, thường không nguy hiểm và không ảnh hưởng đến sức khỏe.

Lý giải chi tiết về vấn đề này, chuyên gia VNVC cho biết vắc xin sau khi được tiêm vào cơ thể, mũi kim sẽ hình thành một vết thương nhỏ trên vị trí tiêm. Ngay lúc này, các tế bào miễn dịch nhận biết cơ thể có tổn thương và lập tức di chuyển đến đây để xem xét. Khi nhận thấy có sự hiện diện của kháng nguyên, tế bào miễn dịch xác định đây là “yếu tố ngoại lai” và truyền tín hiệu thông báo cơ thể thư giãn các mạch máu xung quanh, đồng thời gửi thêm tế bào miễn dịch đến để chiến đấu với tác nhân gây bệnh và chữa lành vết thương.

Điều này thúc đẩy phản ứng viêm và có thể khiến vị trí tiêm ở bắp tay có biểu hiện đau, sưng, đỏ. Đây chính là phản ứng miễn dịch của cơ thể sau khi tiếp nhận vắc xin và sẽ thuyên giảm sau khoảng 1 - 2 ngày mà không cần phải điều trị.

Ngoài ra, một số một số yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến mức độ đau khi tiêm vắc xin bao gồm:

• Kim tiêm

Một trong những yếu tố có thể làm tăng cảm giác đau cho người tiêm là kim tiêm có đường kính lớn và kém chất lượng. Những loại kim tiêm làm bằng thép không gỉ, đầu vát nhọn và sắc sẽ giúp giảm ma sát và giảm tiết diện tiếp xúc với bề mặt da khi đâm kim vào da và mô, từ đó hạn chế tổn thương và giảm cảm giác đau cho người tiêm.

• Loại vaccine

Một số loại vắc xin có thể khiến chỗ tiêm vaccine bị đau, sưng, đỏ do thành phần của vắc xin và phản ứng của cơ thể như vắc xin Ho gà - Bạch hầu - Uốn ván, vắc xin HPV, vắc xin phòng bệnh Dại, vắc xin cúm mùa, vắc xin phế cầu, vắc xin viêm não Nhật Bản, vắc xin 6 trong 1, vắc xin thủy đậu.

• Kỹ thuật tiêm

Kỹ thuật tiêm cũng đóng vai trò quan trọng giúp người tiêm cảm thấy thoải mái và hạn chế tình trạng chỗ tiêm bị đau. Tiêm sai vị trí hoặc kỹ thuật tiêm sai có thể gây ra các phản ứng phụ nghiêm trọng như kích ứng cục bộ, chai cứng, đổi màu da, viêm và hình thành u hạt.

Có ba đường tiêm để đưa vắc xin vào cơ thể gồm tiêm bắp, tiêm dưới da, tiêm trong da và mỗi đường tiêm sẽ có kỹ thuật tiêm khác nhau nhằm giúp cơ thể hấp thu vắc xin một cách tốt nhất và hạn chế đối đa các phản ứng phụ sau tiêm. Cụ thể:

• Tiêm bắp: đối với vị trí tiêm là tiêm bắp, điều dưỡng sẽ thực hiện thao tác đưa kim tiêm 1 góc 90 độ so với mặt da; lựa chọn các vị trí có lớp cơ dày và ít mạch máu lớn đi qua ở bắp tay, bắp đùi, tốt nhất là tại vùng giữa cơ delta, cơ tứ đầu đùi (1/3 giữa mặt trước ngoài đùi).
• Tiêm dưới da: đối với vị trí tiêm dưới da, tiêm vào mô liên kết dưới da nơi có ít mạch máu như vùng đầu dưới cơ delta (cánh tay) hoặc đùi (1/3 giữa mặt trước ngoài đùi) với góc 45 độ so với mặt da.
• Tiêm trong da: đối với vị trí tiêm trong da, vắc xin sẽ được tiêm một lượng rất ít (giới hạn khoảng 0,05ml hoặc 0,1ml) vào lớp nội bì, điều này giúp vắc xin hấp thụ rất chậm vào cơ thể. Thường được áp dụng với một số loại vắc xin phòng bệnh như vắc xin lao Ivactuber, vắc xin dại hay thử phản ứng huyết thanh uốn ván (SAT).

Các triệu chứng chỗ tiêm bị đau từ nhẹ đến nặng

1. Đau

Ngay khi kim tiêm vào da, người tiêm có thể cảm thấy một cơn đau nhói hoặc châm chích tại chỗ tiêm. Cảm giác đau nhức tại chỗ tiêm hoặc xung quanh chỗ tiêm thường xuất hiện trong vài giờ đầu sau tiêm và có thể tăng dần khi cơ thể bắt đầu phản ứng với vắc xin.

Một đánh giá năm 2021 cho thấy 84 – 92% số người cảm thấy đau tại vị trí tiêm trong vòng 7 ngày sau khi tiêm vắc xin Pfizer hoặc Moderna phòng ngừa Covid-19, khoảng 1 trong 10 người bị đỏ, trong khi 11 – 15% báo cáo bị sưng, đánh giá tương tự cho thấy một số phản ứng với vắc xin có thể xảy ra một tuần sau khi tiêm vắc-xin và gây viêm da trong vài ngày. (1)

Hoặc số liệu từ báo cáo của biến cố bất lợi sau tiêm chủng (AEFI) trong chiến dịch tiêm chủng sởi 2017/2018 tại Nigeria, cho thấy trong tổng 6.214 trường hợp nghi ngờ AEFI thì sốt chiếm 38% và đau tại chỗ tiêm là 30%, đây là các triệu chứng được báo cáo phổ biến nhất.

Nhìn chung, có đến 99,7% AEFI được báo cáo là AEFI không nghiêm trọng, với hầu hết các trường hợp được giải quyết hoàn toàn mà không có di chứng lâu dài. Chỉ khi tác dụng phụ sau khi tiêm không khỏi trong vài ngày hoặc tiếp tục trở nên tồi tệ hơn, cần đến ngay cơ sở y tế để được xử lý kịp thời. (2)

2. Sưng đỏ

Ngoài đau, vùng da xung quanh chỗ tiêm cũng có thể bị sưng và đỏ, làm tăng cảm giác đau khi chạm vào.

3. Nổi cục cứng

Một số loại vắc xin như vắc xin 4 trong 1, vắc xin Mengoc BC... có thể gây phản ứng sau tiêm là chỗ tiêm xuất hiện nốt quầng đỏ, nốt cứng lớn hơn 2 cm. Hoặc sau tiêm vắc xin 6 trong 1 có thể xuất hiện tình trạng chỗ tiêm sưng đỏ, đau từ 1 – 3 ngày. Có thể chỗ tiêm bị nổi cục cứng sau khoảng 1-3 tuần sẽ tự khỏi.

4. Ngứa

Một số trường hợp sau khi tiêm vắc xin HPV hoặc vắc xin phòng bệnh dại, người tiêm có thể xuất hiện triệu chứng ngứa. Tương tự triệu chứng chỗ tiêm bị đau, sưng đỏ, nổi cục cứng thì ngứa cũng là một trong số triệu chứng cho thấy hệ thống miễn dịch đã được kích hoạt để bảo vệ cơ thể, thường không nguy hiểm và không ảnh hưởng đến sức khỏe. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đây là triệu chứng cảnh báo một phản ứng dị ứng nghiêm trọng đã xảy ra.

Nếu chỗ tiêm bị ngứa ở mức độ vừa, không kèm theo các triệu chứng khác thì nên bình tĩnh và theo dõi thêm tiếp tục. Ngược lại nếu mức độ ngứa ngày càng gia tăng kèm các triệu chứng đau, sưng đỏ không thuyên giảm thì nên khẩn trương đến ngay các cơ sở y tế để được kiểm tra và điều trị kịp thời.

Bị đau chỗ tiêm vaccine nên làm gì?

Để giúp cải thiện cảm giác chỗ tiêm bị đau, sưng, đỏ, người được tiêm hoặc bố mẹ (nếu người được tiêm là trẻ em) có thể áp dụng một số phương pháp khoa học đã được công nhận như:

1. Chườm mát lên vết tiêm

Người tiêm có thể sử dụng một chiếc khăn mềm làm bằng chất liệu cotton, khăn xô, thấm nước mát, vắt khô và chườm nhẹ nhàng xung quanh chỗ tiêm vaccine bị đau. Thao tác thực hiện như sau:

• Chườm mát nhẹ nhàng xung quanh vết tiêm khoảng 30 giây, sau đó nhấc lên tầm 5 giây.
• Thực hiện thao tác này trong khoảng 15 phút để cải thiện tình trạng vết tiêm bị đau.

Ngoài ra, các chuyên gia cũng khuyến cáo tuyệt đối không đắp bất cứ thứ gì (lá cây, khoai tây, chanh) lên chỗ tiêm bị đau, sưng, đỏ vì có nguy cơ gây nhiễm trùng vết tiêm, gây áp xe, thậm chí là hoại tử.

Đối với trẻ em, bố mẹ hoặc người giám hộ cần chú ý trong thao tác ẵm bé trẻ không nên áp quá sát người vì có thể khiến chỗ tiêm của trẻ càng thêm đau. Đồng thời, nên cho trẻ mặc quần áo được làm từ chất liệu mềm, mỏng, thoáng mát để hạn chế tối đa việc cọ xát vào vị trí tiêm.

2. Nghỉ ngơi và bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng

Sau khi tiêm vắc xin xong, ngoài tình trạng xuất hiện các phản ứng sau tiêm như chỗ tiêm bị đau, sưng, đỏ, người tiêm có thể gặp một số phản ứng sau tiêm toàn thân như sốt, mệt mỏi, uể oải, chán ăn, trẻ quấy khóc, bỏ bú. Do đó, trong giai đoạn này việc nghỉ ngơi đầy đủ và bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng là rất quan trọng để giúp tăng cường sức đề kháng, đẩy nhanh quá trình phục hồi sức khỏe cho người tiêm.

3. Sử dụng thuốc giảm đau

Trong trường hợp người được tiêm cảm thấy chỗ tiêm bị đau quá khó chịu, đặc biệt là ở trẻ em ngưỡng chịu đau kém, bố mẹ hoặc người giám hộ trẻ có thể chú ý theo dõi tình trạng vết tiêm đồng thời cho trẻ uống thêm thuốc giảm đau thông thường theo chỉ định của bác sĩ. Tuyệt đối không tự ý mua thuốc giảm đau hoặc dùng quá liều lượng được quy định vì có thể gây tổn thương gan (đối với paracetamol) hoặc các vấn đề về dạ dày và thận (đối với ibuprofen và naproxen).

4. Khi nào cần đến bác sĩ

Thông thường các phản ứng sau tiêm như chỗ tiêm đau, sưng, đỏ sẽ thuyên giảm và biến mất sau khoảng 1-2 ngày (ngoài trừ vắc xin lao). Ngược lại, nếu chỗ tiêm không cải thiện triệu chứng đau mà còn xuất hiện thêm mủ, đau kéo dài hơn 1 tuần thì người tiêm cần đến các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được kiểm tra và xử trí kịp thời.

Có cách tiêm vắc xin không bị đau chỗ tiêm không?

Để giúp giảm thiểu tình trạng chỗ tiêm vaccine bị đau nói riêng và các phản ứng sau tiêm nói chung việc kết hợp các biện pháp can thiệp được mô tả dưới đây đã được chứng minh là có thể cải thiện tình trạng giảm đau khi tiêm thuốc/ vắc xin:

• Đối với trẻ đang cho bé bú, thực hiện cho bú trước, trong, sau tiêm, một số khía cạnh của việc cho con bú được cho là làm giảm đau thông qua nhiều cơ chế: được bố mẹ bế, cảm nhận tiếp xúc da kề da và cho trẻ bú sữa mẹ.
• Cho trẻ uống dung dịch có vị ngọt. Trẻ em (từ 2 tuổi trở xuống) đã cai sữa hoặc đang uống sữa công thức có thể được uống dung dịch có vị ngọt như đường sucrose hoặc glucose một đến hai phút trước khi tiêm. Tác dụng giảm đau có thể kéo dài tới 10 phút sau khi tiêm và có thể làm giảm cơn đau khi tiêm vắc-xin. Cha mẹ cần được tư vấn rằng chất lỏng có vị ngọt chỉ nên sử dụng để kiểm soát cơn đau liên quan đến một thủ thuật như tiêm.
• Thực hiện chườm mát hoặc dùng kem gây tê bôi lên vị trí tiêm trước khi sát khuẩn bằng bông tẩm cồn.
• Cần để cồn khô hoàn toàn trước khi tiêm. Nếu không, điều này có thể gây ra cảm giác châm chích tại vị trí tiêm
• Đánh lạc hướng người được tiêm, tránh sự tập trung, làm xao nhãng việc chuẩn bị đâm kim.
• Lưu ý: dùng thuốc giảm đau tại chỗ (EMLA) không được khuyến cáo sử dụng thường quy. Chỉ dùng với những trẻ cực kỳ sợ đau và kim tiêm. Khi dùng thì cần bôi lên vị trí tiêm trước 30-60 phút.

Ngoài ra, kỹ thuật tiêm của điều dưỡng cũng giúp giảm thiểu tình trạng chỗ tiêm bị đau nói riêng và các phản ứng sau tiêm nói chung. Cụ thể:

Tiêm vắc xin nhanh chóng mà không cần rút nòng pittong trước khi tiêm vắc xin. Rút nòng pittong trước khi tiêm, bơm vắc xin chậm sau khi đâm kim là những phương pháp chưa được đánh giá về mặt khoa học. Trước đây được khuyến nghị vì lý do an toàn lý thuyết và tiêm vắc xin chậm được cho là giảm đau do mô cơ bị căng đột ngột.

Tuy nhiên, động tác rút nòng pittong có thể làm tăng đau do tác động kết hợp của thời gian lưu kim trong mô lâu hơn và hành động cắt (lắc lư) của kim. Không có báo cáo nào về bất kỳ trường hợp nào bị thương do không rút nòng pittong.

Theo giải phẫu về các tĩnh mạch và động mạch tại nơi thực hiện tiêm thì do lượng vắc xin quá nhỏ nên không thể đẩy vắc xin vào tĩnh mạch và làm vỡ mạch được. Một nghiên cứu năm 2007 từ Canada đã so sánh phản ứng đau của trẻ sơ sinh khi sử dụng bơm thuốc/vắc xin chậm, rút nòng pittong và rút kim chậm với một nhóm khác sử dụng bơm thuốc/vắc xin nhanh, không rút nòng và rút kim nhanh.

Dựa trên thang đo đau về hành vi và thị giác, nhóm được tiêm vắc xin nhanh chóng mà không cần rút nòng pittong cảm thấy ít đau hơn. Không có tác dụng phụ tức thời nào được báo cáo với bất kỳ kỹ thuật tiêm nào. (3)

Ngoài ra, nghiên cứu cũng cho thấy tiêm vắc xin gây đau nhiều nhất vào lần cuối. Nhiều người được tiêm hai hoặc nhiều mũi trong cùng một lần khám lâm sàng. Một số loại vắc xin gây đau nhiều hơn những loại khác trong lần tiêm.

Vì cơn đau có thể tăng lên sau mỗi lần tiêm, thứ tự tiêm vắc xin rất quan trọng. Một số loại vắc xin gây cảm giác đau hoặc châm chích khi tiêm; ví dụ vắc xin sởi, quai bị và rubella; phế cầu khuẩn; vắc xin ngừa virus papilloma ở người. Tiêm vắc xin gây đau nhiều nhất vào lần cuối khi tiêm nhiều mũi có thể làm giảm cơn đau liên quan đến việc tiêm.

Đặc biệt, VNVC là Hệ thống tiêm chủng an toàn, uy tín, chất lượng trên toàn quốc được nhiều gia đình tin tưởng lựa chọn bởi sự đầu tư lớn về chất lượng dịch vụ giúp trải nghiệm tiêm chủng của Khách hàng diễn ra nhẹ nhàng, êm ái. Đối với một số loại vắc xin, VNVC đầu tư lớn sử dụng 2 kim tiêm cho một mũi tiêm. Kim tiêm thứ nhất có kích cỡ lớn dùng để thực hiện rút vắc xin từ lọ vào xi lanh giúp thời gian rút thuốc nhanh hơn, đồng thời cải thiện thời gian chờ của Khách hàng.

Kim tiêm thứ hai sẽ có kích thước nhỏ hơn được thay sau khi rút vắc xin để giúp khi xuyên qua da giảm tổn thương ít nhất có thể, điều này cũng giúp giảm cảm giác đau hoặc lo lắng cho cả trẻ em lẫn người lớn. Đây là lý do VNVC nhận được nhiều review từ khách hàng “tiêm như không tiêm”, “tiêm nhẹ nhàng, êm ái”.

Ngoài ra, sau khi tiêm, VNVC còn chú trọng theo dõi phản ứng sau tiêm tại chỗ trong ít nhất 30 phút để kịp thời xử trí trong trường hợp cần thiết. Đồng thời, hướng dẫn Khách hàng tiếp tục theo dõi phản ứng tiêm chủng tại nhà ít nhất 48 giờ tiếp theo và hỗ trợ tư vấn sức khỏe, cách xử trí phản ứng sau tiêm mọi lúc mọi nơi qua hệ thống tổng đài, fanpage hoạt động 24/7 của VNVC.

Trên đây là những thông tin hữu ích đã giải đáp thắc mắc chỗ tiêm bị đau khi tiêm vắc xin là bị gì. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) nhấn mạnh vắc xin rất an toàn và hiếm khi xảy ra các phản ứng sau tiêm nghiêm trọng. Đau sau tiêm vắc xin là phản ứng thông thường sau tiêm, sẽ tự khỏi sau vài ngày. Xảy ra tùy cơ địa mỗi người, không phải ai cũng gặp. Do đó, người dân cần cân nhắc giữa lợi ích và rủi ro khi đưa ra quyết định tiêm phòng bảo vệ bản thân và cộng đồng.