Chọc tủy xét nghiệm viêm màng não thực hiện thế nào? Có rủi ro gì không?

Hiện nay, chọc tủy xét nghiệm viêm màng não là phương pháp chính để chẩn đoán viêm màng não, góp phần phát hiện chính xác tổn thương ở não, nhằm đưa ra phương án điều trị kịp thời và hạn chế tối đa nguy cơ gây nguy hiểm đến tính mạng và các di chứng lâu dài về sau.

Tìm hiểu về chọc dò tủy sống

Chọc dò tủy sống (chọc dò thắt lưng) là một thủ thuật thường quy trong chẩn đoán một số bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng, đặc biệt là phát hiện tình trạng viêm màng não. Xét nghiệm được thực hiện lấy mẫu dịch não tủy ở phần lưng dưới tại khoảng không giữa hai xương thắt lưng, còn gọi là đốt sống.

Chọc dò tủy sống là một trong những thủ thuật được thực hiện phổ biến nhất tại khoa cấp cứu, được sử dụng để chẩn đoán các bệnh có khả năng đe dọa tính mạng như viêm màng não, xuất huyết dưới nhện, cũng có thể giúp chẩn đoán các bệnh khác của hệ thần kinh trung ương, chẳng hạn như hội chứng Guillain-Barre và bệnh đa xơ cứng.

Đồng thời, chọc dò tủy sống có thể được sử dụng để chẩn đoán chảy máu quanh não, ung thư não hoặc ung thư tủy sống. Đôi khi, chọc dò tủy sống được sử dụng để tiêm thuốc gây mê hoặc hóa trị vào dịch não tủy, phục vụ quá trình chẩn đoán và điều trị.

Quá trình chọc tủy xét nghiệm viêm màng não được thực hiện theo thứ tự kim tủy sống đi qua cột sống thắt lưng như sau: Da - mô dưới da, dây chằng trên gai - dây chằng liên gai - dây chằng vàng - không gian ngoài màng cứng - độ cứng - màng nhện và khoang dưới nhện. Khoảng cách từ da đến khoang ngoài màng cứng xấp xỉ 55mm hoặc ⅔ chiều dài của kim tủy sống. Khoang dưới nhện chính là khu vực lấy mẫu dịch não tủy.

Tùy thuộc vào mức độ khẩn cấp của thủ thuật, bác sĩ sẽ trao đổi với bệnh nhân và người nhà để thảo luận về những công đoạn đang diễn ra. Việc duy trì giao tiếp cởi mở với bệnh nhân trong suốt quá trình có thể làm giảm sự lo lắng của bệnh nhân và hỗ trợ thành công trong lần thử đầu tiên. (2)

Chọc tủy xét nghiệm viêm màng não được thực hiện thế nào?

Quá trình chọc tủy xét nghiệm viêm màng não thường do một chuyên gia y tế thực hiện. Trong một số trường hợp, có thể sẽ có kèm y tá để hỗ trợ thủ thuật. Người thực hiện chọc dò tủy sống và trợ tá đều phải mặc áo vô trùng và tuân thủ các biện pháp phòng ngừa vô trùng trong suốt quá trình thực hiện. Quy trình chọc tủy xét nghiệm viêm màng não sẽ được thực hiện thận trọng qua các công đoạn như sau:

1. Chuẩn bị gì khi lấy tủy xét nghiệm viêm màng não?

Với bất kì thủ thuật y tế nào, khâu chuẩn bị là yếu tố cực kỳ quan trọng nhằm đảm bảo an toàn và khả năng thành công ở các công đoạn sau. Trước khi thực hiện bất kỳ công tác xét nghiệm nào, bác sĩ cần đánh giá kỹ lưỡng bệnh nhân có bất kỳ yếu tố chống chỉ định nào khi thực hiện thủ thuật này hay không, thông qua các dấu hiệu lâm sàng hoặc yếu tố nguy cơ gây tăng áp lực nội sọ, bệnh đông máu hoặc giảm tiểu cầu cần được đánh giá trước khi thực hiện chọc dò thắt lưng.

Đồng thời, bác sĩ cần giải thích cho bệnh nhân về quy trình thực hiện cũng như rủi ro và lợi ích của thủ thuật chọc tủy xét nghiệm viêm màng não. Bác sĩ cần đảm bảo có sự đồng ý của bệnh nhân và người nhà trước khi thực hiện.

Bộ dụng cụ chọc dò tủy sống có thể thay đổi đôi chút tùy thuộc vào nhà sản xuất, tuy nhiên tất cả các bộ dụng cụ đều phải bao gồm:

• Kim chọc tủy sống có que kim (kim cỡ 20 hoặc 22);
• Bốn lọ đựng dịch não tủy;
• Khăn trải vô trùng;
• Áp kế có van ba chiều;
• Thuốc gây tê tại chỗ;
• Ống tiêm có kim (thường là cỡ 18 để rút thuốc gây tê và cỡ 25 để tiêm vào da);
• Dung dịch khử trùng (chlorhexidine 0,5%/cồn 70%);
• Găng tay vô trùng, khẩu trang có tấm chắn mặt và mũ phẫu thuật.

2. Trước khi tiến hành thủ thuật

Chọc dò tủy sống là thủ thuật vô trùng, cần đeo găng tay vô trùng và áo choàng khi thực hiện. Khu vực tiến hành thủ thuật cần được làm sạch bằng chất khử trùng và bôi lên da theo hình tròn đồng tâm mở rộng, bắt đầu từ điểm đâm kim và xoay tròn ra ngoài. Đồng thời, để khu vực đã làm sạch khô và phủ bằng khăn vô trùng.

Chuẩn bị lọ đựng dịch não tủy theo thứ tự bằng cách dán nhãn theo thứ tự ưu tiên thu thập. Thông thường, các lọ này được dán nhãn từ 1 đến 4. Sau khi khu vực đã được làm sạch và phủ vải, bôi thuốc gây tê tại chỗ vào khu vực sẽ đâm kim. Cần lưu ý phải đánh dấu khu vực sẽ đâm kim trước khi tiêm thuốc gây tê tại chỗ vì có thể làm mất các mốc.

Bệnh nhân nên được tư vấn nằm tư thế nằm nghiêng hoặc ngồi, trong đó tư thế nằm nghiêng được ưa chuộng hơn vì hỗ trợ đo chính xác áp lực mở và cũng làm giảm nguy cơ đau đầu sau chọc dò thắt lưng. Bệnh nhân nên được hướng dẫn để nằm ở tư thế bào thai, bao gồm cả việc uốn cong cột sống, có thể hướng dẫn bệnh nhân uốn cong lưng "như một con mèo".

Với tư thế này, khoảng cách giữa các mấu gai tăng lên, cho phép đưa kim vào dễ dàng hơn. Để giúp giữ kim ở đường giữa trong khi đưa kim vào, cột sống thắt lưng phải vuông góc với bàn ở tư thế ngồi và song song với bàn nếu ở tư thế nằm.

3. Quá trình thực hiện

Trước khi tiến hành thủ thuật, bác sĩ cần xác định lại các mốc giải phẫu một lần nữa trước khi đưa kim vào tủy sống. Đồng thời, tiến hành đưa kim vào tủy sống với kim nhọn ở đúng vị trí và vát ở mặt phẳng đứng. Vát phải hướng lên trần nhà nếu bệnh nhân ở tư thế nằm nghiêng, điều này sẽ làm giãn các sợi của đuôi ngựa, khiến chúng song song với trục tủy sống thay vì cắt chúng trong quá trình đưa kim vào.

Bác sĩ tiến hành đưa kim vào đường giữa ở mặt trên của mỏm gai dưới. Nếu đưa kim vào khoảng liên đốt L4-L5, nên đưa kim dọc theo mặt trên của mỏm gai L5, vào theo góc khoảng 15 độ.

Kim nên được đưa vào một cách nhẹ nhàng theo một hướng duy nhất. Có thể có một số lực cản nhỏ khi đi qua dây chằng vàng, có thể dẫn đến cảm giác "bụp" trong khi tiến hành. Sau khi đi qua dây chằng vàng, tiến kim theo gia số 2 mm mỗi lần tháo kim ra để xem có dịch não tủy nào chảy ra không. Một kim tủy sống Whitacre tiêu chuẩn sẽ được đưa vào sâu khoảng ⅔ trước khi đến dây chằng vàng.

Nếu gặp xương hoặc không lấy được dịch não tủy, hãy rút kim vào mô dưới da mà không ra khỏi da và chuyển hướng kim. Cần lưu ý, không chuyển hướng kim khi đã đưa vào quá mô dưới da vì điều này sẽ làm tăng nguy cơ chọc dò tủy sống gây chấn thương.

Chọc dò tủy sống gây chấn thương sẽ xuất hiện máu. Điều này thường xảy ra khi đám rối tĩnh mạch lưng hoặc ngoài màng cứng bị kim tủy sống đâm thủng. Nếu có nhiều máu trong kim, kim có thể bị tắc. Nếu trường hợp này xảy ra, hãy đưa một kim tủy sống mới vào một vị trí khác. Trong trường hợp không thể lấy được dịch não tủy từ vị trí chèn kim ban đầu, có thể sử dụng một vị trí thay thế để lấy dịch não tủy.

Dịch não tủy sẽ chảy ra khi kim đã chạm đến khoang dưới nhện. Nếu cần đo áp lực mở, hãy đảm bảo bệnh nhân ở tư thế nằm nghiêng để đảm bảo kết quả đo chính xác. Gắn áp kế vào kim tủy sống bằng đầu nối linh hoạt, để mức dịch não tủy tăng lên trong áp kế. Ghi lại mức dịch não tủy ngừng tăng (có thể có sự thay đổi theo nhịp đập khi bệnh nhân thở). Áp lực mở bình thường dao động từ 6cm nước đến 25cm nước.

Sau khi đo và ghi lại áp lực mở, hãy ngắt kết nối ống, để dịch não tủy chảy thụ động từ trục kim vào lọ đựng, đặc biệt không hút dịch não tủy. Đối với hầu hết các xét nghiệm chẩn đoán thường quy, hãy thu thập khoảng ml cho mỗi lọ đựng.

4. Sau khi thực hiện cần làm gì?

Sau khi thu thập mẫu dịch não tủy, lắp lại kim vào kim tủy sống và rút kim ra. Dùng gạc vô trùng ấn nhẹ lên vùng đã đâm kim. Che vùng đó bằng một miếng băng nhỏ. Đồng thời, vứt bỏ tất cả các vật sắc nhọn vào các thùng chứa thích hợp theo quy định của Bộ Y tế.

Các bác sĩ cần dặn dò bệnh nhân cách tự chăm sóc sau khi thực hiện thủ thuật bao gồm: Không lái xe hoặc vận hành máy móc hạng nặng trong vòng 24 giờ, nằm ngửa hoặc nằm nghiêng ít nhất một đến vài giờ, tránh các hoạt động hoặc bài tập gắng sức trong vòng 24 - 48 giờ; nghỉ ngơi thật nhiều và uống đủ nước. (3)

Chọc tủy xét nghiệm viêm màng não có đau không?

Chọc tủy sống xét nghiệm viêm màng não thường không gây đau do sử dụng thuốc gây tê cục bộ, tuy nhiên tùy theo cơ địa của mỗi bệnh nhân mà thủ thuật này sẽ gây sự khó chịu khác nhau. Một số bệnh nhân có thể cảm thấy hơi nhói khi ép nhẹ mũi kim vào cũng như cảm giác châm chích kéo dài trong khoảng vài giây.

Xét nghiệm dịch não tủy trong viêm màng não có an toàn không?

Xét nghiệm dịch não tủy trong viêm màng não là một thủ thuật đảm bảo an toàn với rất ít rủi ro khi thực hiện. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp hiếm gặp, thủ thuật có thể xảy ra các biến chứng trong quá trình chọc dò tủy sống ở bệnh nhân bao gồm:

• Đau đầu sau chọc dò thắt lưng: Đây là biến chứng phổ biến nhất được quan sát sau khi chọc dò tủy sống, khoảng 25% xuất hiện đau đầu cột sống do chất lỏng rò rỉ vào các mô gần đó. Cảm giác đau dữ dội khi ngồi hoặc đứng lên, có thể kéo theo buồn nôn, nôn và chóng mặt, xuất hiện trong vài giờ hoặc vài ngày sau thực hiện thủ thuật. Cơn đau thường tự khỏi sau vài ngày, nhưng có thể kéo dài trong một tuần hoặc lâu hơn. (4)
• Đau hoặc khó chịu ở lưng: Cảm giác đau hoặc nhạy cảm ở lưng dưới sau khi thực hiện thủ thật. Cơn đau có thể lan xuống mặt sau của chân;
• Chảy máu: Xảy ra gần vị trí chọc kim hoặc hiếm khi xảy ra ở khoang ngoài màng cứng;
• Thoát vị thân não: Một khối u não hoặc tổn thương chiếm chỗ khác có thể làm tăng áp lực bên trong hộp sọ. Điều này có thể dẫn đến chèn ép thân não - nơi kết nối não với tủy sống, sau khi lấy mẫu dịch não tủy.
• Tụ máu dưới nhện tủy sống là mối quan tâm đặc biệt ở những bệnh nhân mắc bệnh lý đông máu hoặc đang dùng một số loại thuốc chống đông máu. Nếu tụ máu dưới nhện tủy sống phát triển, bệnh nhân có thể phàn nàn về chứng đau lưng cấp tính hoặc các triệu chứng thần kinh mới. Chẩn đoán nên được xác nhận bằng cách chụp cộng hưởng từ (MRI) não

Kết quả chọc dịch tủy xét nghiệm viêm màng não

Kết quả chọc dịch tủy xét nghiệm viêm màng não được dùng để xác định một trong các yếu tố sau đây:

• Sự hiện diện của vi khuẩn, nấm hoặc tế bào bất thường;
• Nồng độ glucose (đường trong máu);
• Các loại và mức độ protein;
• Loại và mức độ tế bào bạch cầu.

Thời gian để biết kết quả chọc dịch não tủy phụ thuộc vào lý do thực hiện xét nghiệm, trung bình có thể có trong vòng 2 - 3 ngày. Trường hợp chọc dịch tủy sống khẩn cấp để kiểm tra viêm màng não do vi khuẩn, người bệnh có thể được trả kết quả sớm hơn.

Trong một số trường hợp, mặc dù hội chứng lâm sàng phù hợp với viêm màng não, chẩn đoán vẫn không được xác định do không thể lấy được kết quả dịch não tủy. Điều này có thể do nhiều yếu tố khác nhau tác động, bao gồm béo phì, dị tật cột sống hoặc đã từng phẫu thuật cột sống.

⇒ Ngoài chọc tủy để xét nghiệm viêm màng não, còn có các phương pháp chẩn đoán khác, mời bạn xem thêm: Xét nghiệm viêm màng não ở trẻ bằng cách nào? Chi phí bao nhiêu?

Kết quả chọc tủy xét nghiệm não giúp ích gì trong điều trị viêm màng não?

Chọc tủy xét nghiệm não giúp cho người bệnh có thể xác định nhanh được tình trạng nhiễm trùng đe dọa tính mạng người bệnh, chẳng hạn như viêm màng não do vi khuẩn. Tỷ lệ thành công của chọc dò tủy sống lên khoảng 90% trong việc chẩn đoán xác định mức độ tổn thương của não. (5)

Xét nghiệm chọc dịch tủy còn hỗ trợ loại bỏ dịch não tủy khỏi giúp giảm áp lực lên dây thần kinh và ngăn ngừa tổn thương, dẫn đến cải thiện khả năng vận động và giảm đau. Đồng thời, thủ thuật giúp làm chậm sự tiến triển các tổn thương dây thần kinh ở cột sống và tủy sống kiểm soát chuyển động, giúp ngăn ngừa tổn thương thêm cho các dây thần kinh khác và cải thiện chất lượng cuộc sống tổng thể của bệnh nhân.

Chọc tủy xét nghiệm viêm màng não là phương pháp nền tảng dùng để chẩn đoán sớm tình trạng viêm màng não, hỗ trợ cho việc dùng kháng sinh sớm sau khi có kết quả chọc dò tủy sống mà không cần chụp MRI thần kinh. Sự chậm trễ trong chọc dò thắt lưng có liên quan đến tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân bị viêm màng não do vi khuẩn, nấm men vì không được can thiệp điều trị kịp thời.