5 dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng cần được cấp cứu ngay lập tức

Tương tự các loại thuốc, vắc xin sau khi tiêm vào cơ thể có thể gây ra phản ứng thông thường và nhẹ cho thấy hệ miễn dịch đã phản ứng với vắc xin để bảo vệ cơ thể. Các biểu hiện này thường nhẹ và có thể tự khỏi sau 1-2 ngày mà không cần điều trị. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết rất hiếm khi xảy ra các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng.

Tuy nhiên, việc nhận diện sớm các dấu hiệu nguy hiểm này sẽ giúp hạn chế tối đa các biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêm chủng, thậm chí là tử vong. Vậy các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng nào cần được cấp cứu ngay lập tức? Chuyên gia của Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC sẽ giải đáp trong bài viết này.

Dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng theo từng đối tượng

Thông tư 34/2018/TT-BYT của Bộ Y tế ban hành quy định về hoạt động tiêm chủng nêu phản ứng sau tiêm là dấu hiệu bình thường cho thấy đáp ứng miễn dịch của cơ thể đối với các vắc xin.

Bộ Y  tế khuyến cáo sau tiêm chủng, người tiêm cần ở lại điểm tiêm chủng tối thiểu 30 phút để theo dõi sức khỏe cũng như các phản ứng sau tiêm như đau, sưng, ngứa, đỏ ở vị trí tiêm; toàn thân có triệu chứng như sốt dưới 39°C, mệt mỏi, khó chịu, quấy khóc, chán ăn. Hầu hết đây là các phản ứng sau tiêm ở mức độ nhẹ và thông thường có thể tự khỏi sau 1-2 ngày mà không cần điều trị.

Nguy cơ gây phản ứng nghiêm trọng, đe doạ tính mạng sau tiêm chủng là rất thấp so với những lợi ích to lớn mà vắc xin mang lại. Tuy nhiên, tùy theo cơ địa/ các bệnh lý tiềm ẩn hoặc đang mắc phải và một số nguyên nhân khác có thể cùng diễn ra, phản ứng sau tiêm có thể nguy hiểm đến tính mạng của người được tiêm. Do đó, người được tiêm chủng/ người trông trẻ phải có ý thức trách nhiệm và tuân thủ các hướng dẫn sau tiêm, xử lý kịp thời.

Việc hiểu biết và nhận diện sớm các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng dưới đây sẽ giúp hạn chế tối đa các biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêm chủng, thậm chí là tử vong:

1. Sốt cao không có dấu hiệu hạ nhiệt

Một trong số dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng đầu tiên được liệt kê là sốt cao trên 39 độ C khó hạ, kéo dài thì cần cho người bệnh uống nhiều nước hoặc đảm bảo nhu cầu dịch và dinh dưỡng. Đối với trẻ em có thể sử dụng thuốc hạ sốt Acetaminophen an toàn và hiệu quả.

Trong trường hợp sốt cao không đáp ứng với Acetaminophen đơn thuần, sau 1 đến 2 giờ có thể phối hợp thêm Ibuprofen (trong trường hợp không có tiền sử chống chỉ định với Ibuprofen). Đồng thời, người nhà có thể lau mát hạ sốt với nước ấm hoặc nước thường. Trong trường hợp người bệnh tiếp tục không đáp ứng thuốc hạ sốt thì cần nhanh chóng đến cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được thăm khám và cấp cứu kịp thời.

2. Khóc thét dai dẳng

Biểu hiện này thường gặp ở trẻ em từ 3 - 6 tháng tuổi (chiếm khoảng 3%) sau khi tiêm vắc xin và thường dịu đi sau 1 ngày. Trong trường hợp trẻ quấy khóc, khóc thét dai dẳng hơn 3 giờ, cần cho trẻ đến cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được thăm khám và xử trí kịp thời.

3. Co giật

Co giật cũng là một trong những dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng cần đặc biệt lưu ý. Các chuyên gia cho biết khi xuất hiện dấu hiệu co giật, người bệnh thường co giật toàn thân không kèm theo dấu hiệu và triệu chứng tại chỗ có thể có sốt hoặc không. Trong trường hợp này, người bệnh cần được điều trị hỗ trợ hô hấp như thông đường thở, hút đờm dãi, thở oxy. Đồng thời, có thể dùng thuốc chống co giật như Diazepam và/hoặc thuốc chống co giật khác theo đúng phác đồ xử trí co giật mà bác sĩ chỉ định.

4. Sốc phản vệ

Sốc phản vệ là dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng có nguy cơ cao ảnh hưởng đến tính mạng nếu không được can thiệp kịp thời. Đây là phản ứng nghiêm trọng của cơ thể khi tiếp xúc với kháng nguyên, có thể xuất hiện ngay sau khi tiếp xúc với kháng nguyên hoặc vài phút sau khi tiêm. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể xảy ra lâu hơn sau 30 phút cho đến 24 giờ sau tiêm. Biểu hiện của sốc phản vệ sau tiêm chủng ảnh hưởng đến nhiều vị trí trên cơ thể:

• Phản ứng ở da như nổi mề đay ngứa, da mẩn đỏ hoặc tái nhợt
• Kích thích, vật vã, lừ đừ
• Đột nhiên cảm thấy cơ thể quá nóng
• Tụt huyết áp
• Cảm giác nghẹn ở cổ họng
• Co thắt thanh quản gây khó thở, thở mệt
• Mạch đập nhanh và yếu
• Buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy
• Đau quặn bụng, tiêu tiểu không tự chủ
• Choáng váng, ngất xỉu, hôn mê, lú lẫn
• Co giật
• Khóc thét, quấy khóc dai dẳng trên 3 tiếng
• Mất dần ý thức

Trường hợp sốc phản vệ nặng có thể đe dọa đến tính mạng vì gây ngừng thở hoặc ngừng tim, cần phải được hồi sức tim phổi (CardioPulmonary Resuscitation - CPR) và các xử trí cấp cứu khác ngay lập tức.

5. Phản ứng quá mẫn cấp tính

Phản ứng quá mẫn cấp tính thường xảy ra trong vòng 2 giờ sau tiêm vắc xin. Người bệnh xuất hiện một số biểu hiện như: thở khò khè, ngắt quãng phế quản và thanh quản bị co thắt, phù nề thanh quản; phát ban, phù nề ở mặt hoặc phù nề toàn thân. Trường hợp phản ứng nặng cần khẩn trương cho thở oxy và xử trí như sốc phản vệ.

6. Một số dấu hiệu khác

Ngoài các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng kể trên, người bệnh cũng cần chú ý đến một số dấu hiệu khác như giảm trương lực, giảm phản ứng, hội chứng sốc nhiễm độc, nhiễm khuẩn huyết, áp xe vị trí tiêm,... để được xử trí kịp thời, tránh các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.

⇒ Tìm hiểu thêm: Tại sao phải theo dõi phản ứng sau tiêm chủng?

Hướng dẫn xử trí khi xuất hiện các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm chủng

1. Hướng dẫn hướng xử trí tại chỗ

Theo khoản 2 khoản 5 Nghị định 104/2016/NĐ-CP quy định khi đang triển khai tiêm chủng mà xảy ra tai biến nặng, dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng thì người đứng đầu cơ sở tiêm chủng phải có trách nhiệm:

• Dừng ngay buổi tiêm chủng;
• Xử trí cấp cứu, chẩn đoán nguyên nhân tai biến nặng sau tiêm chủng; trường hợp vượt quá khả năng thì phải chuyển người bị tai biến nặng sau tiêm chủng đến cơ sở khám bệnh, chữa bệnh gần nhất;
• Thống kê đầy đủ thông tin liên quan đến trường hợp tai biến nặng theo quy định của Bộ trưởng Bộ Y tế và báo cáo cho Sở Y tế trong thời hạn 24 giờ kể từ thời điểm xảy ra tai biến.

Về phía người được tiêm chủng, cần ở lại điểm tiêm chủng ít nhất 30 phút để theo dõi và báo ngay cho nhân viên y tế các dấu hiệu bất thường để được xử trí kịp thời.

2. Theo dõi tại nhà, đến cơ sở gần nhất khi có dấu hiệu bất thường

Sau khi về nhà, người được tiêm chủng cần theo dõi trong vòng 24-48 tiếng các dấu hiệu như nhịp thở, tinh thần, tình trạng ăn ngủ, nhiệt độ, phát ban, các biểu hiện tại chỗ tiêm… Cần đưa ngay người được tiêm chủng đến cơ sở y tế gần nhất để theo dõi điều trị nếu có các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng như sau: khó thở, sốc phản vệ, hội chứng sốc nhiễm độc, sốt cao co giật, trẻ khóc kéo dài, tím tái, ngưng thở.

Trong quá trình chăm sóc tại nhà, nếu có thắc mắc, người được tiêm chủng hoặc người chăm sóc có thể gọi đến Hotline của Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC 028 7102 6595, fanpage hoạt động 24/7 của VNVC để được hỗ trợ.

Cách phòng ngừa các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm vắc xin

Để phòng ngừa các dấu hiểm nguy hiểm sau tiêm phòng, các chuyên gia y tế nhấn mạnh mỗi cá nhân trước, trong và sau tiêm chủng cần đảm bảo thực các lưu ý sau:

1. Khai báo rõ tiền sử bệnh khi khám sàng lọc

Người tiêm hoặc bố mẹ (nếu đối tượng tiêm chủng là trẻ nhỏ) cần chủ động trao đổi, thông báo cho bác sĩ về các thông tin quan trọng liên quan đến sức khỏe hiện tại, các bệnh lý cấp tính, bệnh nhiễm trùng, các phản ứng nghiêm trọng với thuốc/ thức ăn/ vắc xin… bởi đây là các dữ liệu rất quan trọng để đưa ra chỉ định tiêm chủng vắc xin phù hợp, chính xác, hạn chế rủi ro gặp các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng. 

Ngoài ra, người tiêm vắc xin cũng cần hỏi ý kiến của bác sĩ, điều dưỡng viên và nhân viên y tế tại trung tâm tiêm chủng nếu chưa rõ các thông tin về phản ứng sau tiêm. Nên tìm hiểu trước về các bệnh viện hoặc cơ sở y tế gần nhất có khả năng cấp cứu và xử trí kịp thời phản ứng sau tiêm.

2. Chọn cơ sở tiêm chủng uy tín về chất lượng vắc xin và chất lượng tiêm chủng

Việc chọn lựa cơ sở tiêm chủng uy tín về chất lượng vắc xin và chất lượng tiêm chủng sẽ giúp hạn chế tối đa các phản ứng nguy hiểm sau tiêm. Một cơ sở tiêm chủng an toàn, uy tín được nhiều Khách hàng đánh giá cao, tin tưởng lựa chọn cần đảm bảo quy trình tiêm chủng an toàn bao gồm chất lượng vắc xin (vắc xin còn hạn sử dụng, được bảo quản nghiêm ngặt trong hệ thống kho lạnh đạt chuẩn GSP với nhiệt độ 2-8 độ C).

Nhân viên y tế thực hiện đúng và đủ các bước tiêm chủng (khám sàng lọc trước tiêm, trong quá trình thực hiện tiêm cần tư vấn đầy đủ, tiêm đúng loại vắc xin, đúng liều lượng và đúng đường tiêm) và người tiêm chủng được theo dõi chặt chẽ các phản ứng sau tiêm.

Đây chính là những yếu tố đặc biệt quan trọng để đảm bảo quy trình tiêm chủng diễn ra thuận lợi, an toàn, đảm bảo an toàn sức khỏe người tiêm, giúp vắc xin phát huy hiệu quả bảo vệ tối đa đồng thời hạn chế các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng. 

3. Theo dõi sau tiêm

Thông thường mỗi cá thể phản ứng với vắc xin ở các mức độ khác nhau và hầu hết chỉ có các phản ứng nhẹ trong vòng 30 phút sau tiêm, một số phản ứng khác như sốt, sưng đau tại chỗ tiêm sẽ tự khỏi trong 24h, tuy nhiên một số rất ít cơ thể lại có phản ứng mạnh với vắc xin như sốt cao, co giật, quấy khóc kéo dài, tím tái, thậm chí là phản ứng phản vệ sau tiêm.

Chính vì vậy sau khi tiêm vắc xin, ngoài việc ở lại điểm tiêm theo dõi 30 phút thì trẻ em và người lớn cần theo dõi phản ứng sau tiêm tại nhà trong khoảng 24-48 giờ.

⇒ Xem thêm: Những điều cần biết sau khi tiêm chủng.

Vì sao xảy ra các phản ứng nguy hiểm sau tiêm?

Vắc xin RẤT AN TOÀN! Trước khi chính thức được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt và cấp phép sử dụng trên toàn thế giới, trung bình một loại vắc xin mất từ 10-15 năm nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, nhiều giai đoạn thử nghiệm tiền lâm sàng cho đến giai đoạn thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả bảo vệ của vắc xin.

Thậm chí ngay cả khi được đưa vào sử dụng, cả CDC và FDA đều tiếp tục theo dõi tính an toàn của vắc xin, đồng thời xem xét các khuyến nghị của vắc xin có cần đánh giá lại hay không.

Tương tự các loại thuốc, vắc xin cũng sẽ gây ra một số phản ứng sau tiêm và đây là biểu hiện tốt cho thấy cơ thể đã tiếp nhận vắc xin, đồng thời sản sinh kháng thể đặc hiệu bảo vệ cơ thể. Hầu hết các phản ứng phụ này thường nhẹ, không gây nguy hiểm và sẽ biến mất sau khoảng 1-2 ngày mà không cần điều trị.

Lý giải về vấn đề này, chuyên gia của Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết có 4 nguyên nhân dẫn đến việc xảy ra một số phản ứng sau tiêm. Cụ thể:

• Phản ứng phụ xảy ra do liên quan đến vắc xin: là phản ứng phụ xảy ra do cơ địa người tiêm dị ứng với một trong số các thành phần điều chế vắc xin như muối nhôm (tá dược giúp tăng cường mức độ hoặc thời gian đáp ứng miễn dịch), kháng sinh (ngăn ngừa nhiễm khuẩn trong quá trình sản xuất), thiomersal, formaldehyde (các chất bảo hoạt quản để làm bất hoạt virus, giải độc tố vi khuẩn và ngăn ngừa nhiễm trùng thứ cấp) và chất ổn định thiomersal, formaldehyde nhằm kiểm soát nồng độ axit, ổn định kháng nguyên…
• Phản ứng phụ xảy ra do sai sót trong tiêm chủng: là phản ứng phụ xảy ra khi quy trình tiêm chủng bị sai sót, không đảm bảo an toàn tiêm chủng như bảo quản, vận chuyển vắc xin sai cách, thao tác chuẩn bị vắc xin, pha hồi chỉnh, đường tiêm, kỹ thuật tiêm, liều lượng không tuân thủ quy định nghiêm ngặt của Bộ Y tế.
• Phản ứng phụ xảy ra vì lo lắng khi đi tiêm chủng: là phản ứng phụ xảy ra khi người tiêm vắc xin gặp vấn đề về tâm lý, nhất là ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường quấy khóc, la hét, hoảng sợ khi nhìn thấy “kim tiêm”, điều này cũng khiến gia tăng nguy cơ gặp các phản ứng sau tiêm chủng ở trẻ nhỏ.
• Phản ứng phụ xảy ra do trùng hợp ngẫu nhiên: là phản ứng phụ xảy ra khi người tiêm vắc xin mắc một bệnh lý nào đó như nhiễm trùng hệ hô hấp, tiêu hoá, thần kinh, đột tử, sặc sữa trùng hợp với thời điểm tiêm vắc xin. Phản ứng này không liên quan đến các đến chất lượng vắc xin hay sai sót trong quá trình tiêm chủng hay tâm lý lo lắng trước tiêm.

⇒ Tìm hiểu thêm: Tác dụng phụ của vắc xin từng loại từ nhẹ đến nặng và cách hạn chế

Điểm qua các phản ứng thông thường sau tiêm chủng

Thống kê cho thấy, sau khi tiêm vắc xin, người tiêm có thể xuất hiện các phản ứng sau tiêm thông thường. Các biểu hiện này thường nhẹ và có thể tự khỏi sau khoảng 1-2 ngày như:

• Các phản ứng thông thường xuất hiện tại vị trí tiêm như đau, sưng, ngứa, đỏ hoặc vừa sưng vừa đỏ tại vị trí tiêm;
• Các phản ứng thông thường xuất hiện toàn thân như sốt dưới 39°C, mệt mỏi, khó chịu, chán ăn.

Tiêm vắc xin là không thể tránh tác dụng phụ của vắc xin, thậm chí đây là còn biểu hiện tốt cho thấy hệ miễn dịch đã đáp ứng vắc xin. Nguy cơ gây xảy ra các dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng, đe doạ tính mạng sau tiêm chủng được đánh giá là rất thấp so với những lợi ích to lớn mà vắc xin mang lại. Do đó, cần chủ động tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch theo khuyến cáo của Bộ Y tế để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi các bệnh truyền nhiễm, nâng cao chất lượng cuộc sống.