Tiêm chủng an toàn: Tại sao phải theo dõi phản ứng sau tiêm vắc xin?

Tiêm chủng an toàn là quy trình nghiêm ngặt gồm bảo quản chất lượng vắc xin, tuân thủ quy trình của nhân viên y tế và theo dõi chặt chẽ các phản ứng sau tiêm. Việc theo dõi 30 phút sau tiêm tại cơ sở tiêm chủng và tiếp tục theo dõi tại nhà vô cùng quan trọng để kịp thời xử trí các phản ứng bất thường hoặc phản ứng nguy hiểm của người được tiêm chủng.

Sau hơn 30 năm, kể từ khi vắc xin được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng, Việt Nam đã gặt hái được nhiều thành tựu nổi bật. Vắc xin đã bảo vệ cho được hàng triệu trẻ em không bị mắc những bệnh nguy hiểm, không tử vong cũng như gánh chịu các di chứng suốt đời của bệnh truyền nhiễm. Vắc xin đã bảo vệ cho hàng triệu phụ nữ và trẻ sơ sinh không bị mắc uốn ván trong sản khoa. Các bệnh truyền nhiễm như bạch hầu, ho gà, viêm não nhật bản, sởi… đã giảm một cách ngoạn mục từ hàng trăm đến hàng nghìn lần so với thời kỳ trước tiêm chủng. Không có thứ vũ khí nào có thể bảo vệ con người trước hàng loạt mối nguy cơ từ bệnh tật như vắc xin.

Về bản chất vắc xin là một chế phẩm sinh học có nguồn gốc từ các vi sinh vật gây bệnh hoặc độc tố của chúng, cũng có thể do tổng hợp sinh học đã được bào chế làm virus, vi khuẩn mất khả năng gây bệnh, tuy vậy chúng vẫn còn khả năng kích thích cơ thể sinh kháng thể bảo vệ. Phản ứng sau tiêm chủng được quy định là “bất kỳ sự kiện sức khỏe bất thường nào xảy ra sau tiêm chủng có thể liên quan đến tiêm chủng hoặc không liên quan đến tiêm chủng”.

Vắc xin là an toàn, để được đưa vào sử dụng, tất cả các vắc xin đều phải nghiên cứu để đảm bảo được tính an toàn và hiệu lực vắc xin cũng như phải trải qua quá trình kiểm định nghiêm ngặt trước khi tiêm rộng rãi trong cộng đồng. Tuy nhiên, bất kể thứ gì đưa vào cơ thể con người đều được xem là “yếu tố lạ” có thể gây ra những phản ứng nhất định và vaccine cũng không ngoại lệ. Cũng như việc sử dụng thuốc hay thực phẩm, tùy theo cơ địa của từng người mà vắc xin có thể gây ra một số phản ứng sau tiêm chủng. Do đó, việc theo dõi phản ứng sau tiêm 30 phút ngay tại cơ sở tiêm chủng và tiếp tục theo dõi ít nhất 48h tại nhà là vô cùng quan trọng.

Phản ứng sau tiêm chủng

Theo Thông tư 34/2018/TT-BYT hướng dẫn Nghị định 104/2016/NĐ-CP quy định về hoạt động tiêm chủng do Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành, phản ứng sau tiêm chủng là hiện tượng đáp ứng miễn dịch của cơ thể đối với các vắc xin. Các biểu hiện này thường nhẹ và có thể tự khỏi, thường xảy ra sau quá trình tiêm chủng vắc xin, bao gồm các triệu chứng xuất hiện tại chỗ như đau, sưng, ngứa, đỏ hoặc vừa sưng vừa đỏ tại vị trí tiêm; toàn thân có triệu chứng như sốt dưới 39°C và các triệu chứng khác (mệt mỏi, khó chịu, chán ăn). Rất hiếm có phản ứng ở mức độ nặng (khó thở, tím tái, sốt cao co giật, quấy khóc kéo dài, ngưng thở, hội chứng sốc nhiễm độc, phản ứng phản vệ, để lại di chứng, có thể đe dọa tính mạng và tử vong).

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) phân loại các nguyên nhân dẫn đến phản ứng sau tiêm chủng như sau:

1. Phản ứng liên quan đến vắc xin

Là những phản ứng liên quan đến thành phần có trong vắc xin, thông thường đều là những phản ứng nhẹ và tự khỏi. Phản ứng nghiêm trọng liên quan đến vắc xin rất hiếm gặp.

2. Phản ứng liên quan đến sai sót tiêm chủng

Là phản ứng liên quan đến quá trình bảo quản, vận chuyển, chỉ định và tiêm chủng vắc xin không đúng. Những phản ứng này đều có thể phòng  ngừa được.

3. Phản ứng liên quan đến lo lắng khi tiêm chủng

Đây là phản ứng của cơ thể do sự lo lắng quá mức với tiêm chủng. Phản ứng này hay gặp ở nhóm trẻ lớn, người lớn, đặc biệt là trong các đợt dịch.

4. Trùng hợp ngẫu nhiên

Là phản ứng sau tiêm không phải do vắc xin hay sai sót tiêm chủng, cũng không liên quan lo lắng khi tiêm chủng, mà là do bệnh lý sẵn có của đối tượng được tiêm chủng. Phản ứng có thể xảy ra trùng hợp với thời điểm tiêm chủng và đôi khi có thể bị cho là do tiêm chủng vắc xin.

Một số nghiên cứu cho thấy các bệnh trùng hợp ngẫu nhiên này có liên quan đến đột tử không mong muốn (tại Hoa Kỳ tỷ lệ tử vong do SIDS trong vòng 4 tháng đầu đời chiếm tới 72% tổng số tử vong đột ngột ở trẻ đẻ sống dưới 1 tuổi), sặc sữa, tai nạn, nhiễm trùng hô hấp, tiêu hóa, thần kinh, bệnh bẩm sinh, tim bẩm sinh, sang chấn sản khoa,…

Tại sao phải theo dõi phản ứng sau tiêm 30 phút tại điểm tiêm chủng?

Nguyên tắc vàng trong tiêm chủng là tất cả mọi người cần ở lại theo dõi tối thiểu 30 phút tại cơ sở tiêm chủng để theo dõi, vì đây là khoảng thời gian có thể xuất hiện các phản ứng sớm và nặng, như phản ứng phản vệ.

Phản ứng phản vệ là phản ứng nghiêm trọng của cơ thể khi tiếp xúc đối với một kháng nguyên, có thể xảy ra trong vòng vài giây hoặc vài phút sau khi tiêm. Tuy nhiên, một số trường hợp phản ứng phản vệ có thể xảy ra sau 30 phút hoặc lâu hơn sau khi tiếp xúc và liên quan đến da, đường hô hấp, hệ tim mạch và/hoặc đường tiêu hóa. Nhiều vị trí trên cơ thể có thể bị ảnh hưởng và các triệu chứng này không nhất thiết phải diễn tiến từ nhẹ (như nổi mày đay, da mẩn đỏ) đến nghiêm trọng (như tắc nghẽn đường dẫn khí, sốc khó điều trị).

Các triệu chứng từ nhẹ đến nặng bao gồm đỏ bừng, da mẩn đỏ, ngứa, nổi mề đay, nôn ói, đau bụng, tiêu chảy, cảm giác thở nhanh, nghẹt thở hoặc khó thở, sưng phù mi mắt, đánh trống ngực và chóng mặt.

Các triệu chứng quá mẫn bao gồm nổi mề đay, phù mạch, hạ huyết áp, nhịp tim nhanh, thở khò khè, thở rít, da tím tái và ngất. Sốc có thể tiến triển trong vòng vài phút, và người bệnh có thể co giật, không đáp ứng dẫn đến tử vong. Trụy tim mạch có thể xuất hiện mà không có triệu chứng hô hấp hoặc các triệu chứng khác.

Do đó, nếu phát hiện các biểu hiện bất thường như trên cần báo ngay cho nhân viên y tế gần nhất để xử trí kịp thời.

Tại sao phải theo dõi phản ứng thêm 24-48 giờ tại nhà sau tiêm chủng?

Thông thường mỗi cá thể phản ứng với vắc xin ở các mức độ khác nhau và hầu hết chỉ có các phản ứng nhẹ trong vòng 30 phút sau tiêm, một số phản ứng khác như sốt, sưng đau tại chỗ tiêm sẽ tự khỏi trong 24h, tuy nhiên một số rất ít cơ thể lại có phản ứng mạnh với vắc xin như sốt cao, co giật, quấy khóc kéo dài, tím tái, thậm chí là phản ứng phản vệ sau tiêm. Chính vì vậy sau khi tiêm vắc xin, ngoài việc ở lại điểm tiêm theo dõi 30 phút thì trẻ em và người lớn cần theo dõi phản ứng sau tiêm tại nhà trong khoảng 24-48 giờ.

Thông thường, sau tiêm chủng, người được tiêm/uống vắc xin thường gặp một số phản ứng như: sốt nhẹ dưới 38 độ C. Lúc này, phụ huynh/người thân cần cho người được tiêm uống nhiều nước, lau mát bằng nước ấm, đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng, mặc quần áo và nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát, có thể cho trẻ dùng thuốc hạ sốt nếu trẻ sốt trên 38 độ, trẻ có bệnh lý về tim mạch, viêm phổi hoặc có tiền sử sốt cao co giật..

Đối với phản ứng tại chỗ như đỏ, sưng tấy tại chỗ tiêm, thường sẽ tự khỏi trong vài ngày hoặc 1 tuần. Chườm lạnh có thể giúp giảm đau, giảm sưng; tuyệt đối không chườm nóng, xoa dầu, nặn chanh, đắp khoai tây hay bôi đắp bất cứ thứ gì lên vết tiêm vì có thể gây nhiễm trùng vết tiêm.

Đối với những biểu hiện lạ sau tiêm chủng cần nhanh chóng đưa ngay người được tiêm/uống vắc xin đến cơ sở y tế nơi gần nhất để được xử trí kịp thời, tránh gây nguy hiểm đến tính mạng và sức khỏe:

• Biểu hiện phản ứng phản vệ xảy ra trong vòng 24 giờ sau tiêm vắc xin sau tiêm gồm: sốt cao trên 39 độ C khó hạ, kích thích, vật vã, nổi mẩn ngứa, ban đỏ, mày đay, mạch nhanh, nhỏ, khó bắt, huyết áp tụt có khi không đo được; khó thở, nghẹt thở; đau quặn bụng, tiêu tiểu không tự chủ; đau đầu, chóng mặt, đôi khi hôn mê; choáng váng, vật vã, giãy giụa, co giật, khóc thét, quấy khóc kéo dài li bì trên 3 tiếng.
• Phản ứng mẫn cấp tính, thường xảy ra trong vòng 2 giờ sau tiêm chủng với một số biểu hiện như: thở khò khè, ngắt quãng do co thắt khí phế quản và thanh quản, phù nề thanh quản; phát ban, phù nề ở mặt hoặc phù nề toàn thân. Trường hợp phản ứng nặng cần khẩn trương cho thở oxy và xử trí như sốc phản vệ.

VNVC tuân thủ quy trình an toàn tiêm chủng, giảm thiểu mức thấp nhất phản ứng sau tiêm vắc xin

Đặt sức khoẻ và sự an toàn của Khách hàng làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động, ngay từ những ngày đầu thành lập, hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC đã đầu tư xây dựng phòng xử trí phản ứng sau tiêm với đầy đủ trang thiết bị theo tiêu chuẩn của cơ quan y tế, kịp thời xử trí các phản ứng tại chỗ của Khách hàng. Đặc biệt, VNVC với 100% bác sĩ, điều dưỡng có chứng chỉ an toàn tiêm chủng, chứng chỉ tiêm giảm đau, được đào tạo đầy đủ kiến thức và thực hành an toàn tiêm chủng, kiến thức xử trí phản ứng sau tiêm, nhằm đảm bảo an toàn cho khách hàng. Các quy trình thao tác trước, trong và sau tiêm được thực hiện và giám sát chặt chẽ bởi hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn cao, giảm thiểu tối đa những rủi ro không đáng có cũng như tuân thủ mức cao nhất an toàn tiêm chủng.

Tất cả Khách hàng đến VNVC tiêm vắc xin đều được khám sàng lọc trước tiêm miễn phí và được chỉ định tiêm chủng bởi bác sĩ, được theo dõi tình trạng sức khỏe 30 phút sau tiêm và dặn dò theo dõi các phản ứng tiêm chủng trong 72 giờ tiếp theo tại nhà, cung cấp tài liệu cần thiết về tiêm chủng trước khi ra về.

VNVC còn được giới chuyên gia đặc biệt đánh giá cao về công tác chăm sóc khách hàng khi là đơn vị tiêm chủng đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam có hệ thống chăm sóc sau tiêm và tiếp nhận các thông tin về phản ứng sau tiêm của khách hàng để nhờ đến sự can thiệp kịp thời từ đội ngũ bác sĩ luôn trực 24/7, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ sở y tế tại các địa phương nhằm đảm bảo trọn vẹn trải nghiệm tiêm chủng an toàn, tận tâm, chất lượng cao và hiệu quả cho mọi Khách hàng khi đến với VNVC. Đặc biệt VNVC có ra mắt ứng dụng tra cứu lịch sử tiêm chủng và đề xuất các vắc xin cần thiết theo độ tuổi thông qua Mobile App VNVC.

Hệ thống tiêm chủng VNVC là hệ thống trung tâm tiêm chủng đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam có hệ thống dây chuyền lạnh (Cold Chain) đạt chuẩn GSP, giúp đảm bảo lưu giữ vắc xin trong nhiệt độ tiêu chuẩn từ 2-8 độ C theo đúng tiêu chuẩn quốc tế, riêng các loại vắc xin đặc biệt như vắc xin Covid-19 của Moderna hoặc Pfizer cần được bảo quản ở nhiệt độ âm sâu lên đến -70 độ C.

Toàn bộ vắc xin được sử dụng trong Hệ thống Trung tâm Tiêm chủng VNVC đều có nguồn gốc rõ ràng, nhập khẩu chính hãng từ các hãng uy tín trong và ngoài nước, như Glaxosmithkline – Bỉ (GSK), Sanofi Pasteur (Pháp), tập đoàn hàng đầu thế giới về dược phẩm và chế phẩm sinh học – Pfizer (Mỹ), Merck Sharp and Dohme (Mỹ); Viện vắc xin và sinh phẩm y tế Nha Trang IVAC (Việt Nam), Polyvac, Vabiotech, Viện Pasteur Đà Lạt (DAVAC)…

Tất cả các phòng tiêm tại VNVC đều được trang bị tủ giữ vắc xin chuyên dụng, vắc xin được vận chuyển với các xe lạnh và thiết bị vận chuyển chuyên dụng, từ đó luôn đảm bảo chất lượng tốt nhất cho người sử dụng.

Xem thêm: Quy trình tiêm vắc xin tại trung tâm tiêm chủng VNVC

Hệ thống tiêm chủng VNVC với hàng trăm trung tâm quy mô lớn trên khắp cả nước, mỗi ngày đã có hàng nghìn liều vắc xin phòng bệnh được tiêm, thực hiện sứ mệnh bảo vệ và chăm sóc sức khỏe, hạnh phúc cho hàng triệu gia đình Việt Nam.

Để được tư vấn, đặt lịch tiêm chủng, đăng ký gói vắc xin hoặc tham gia các chương trình ưu đãi, Khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với VNVC qua:

• Hotline: 028 7102 6595;
• Fanpage: https://www.facebook.com/trungtamtiemchungvnvc;
• Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây;

Để đặt mua vắc xin và tham khảo các loại vắc xin cho mọi lứa tuổi, Quý Khách hàng vui lòng truy cập: vax.vnvc.vn.