Gánh nặng zona thần kinh ở người có bệnh đái tháo đường

Người bị tiểu đường có nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh cao hơn 38% so với người không mắc bệnh, nguy cơ biến chứng đau dây thần kinh sau zona tăng 19%, tăng 18% nguy cơ đau kéo dài ≥6 tháng và tăng 63% nguy cơ nhập viện do zona.

Zona thần kinh do sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster (VZV, cũng là virus gây bệnh thủy đậu) sau thời gian “ngủ đông” tại các hạch thần kinh cảm giác từ lần nhiễm trùng thủy đậu trước đó. Bệnh ảnh hưởng đến mọi đối tượng nhưng đặc biệt phổ biến ở người lớn, người suy giảm miễn dịch, người mắc các bệnh lý nền, bao gồm bệnh tiểu đường.

BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo - Quản lý Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết: “Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) gây tăng đường huyết mạn tính, phá hủy các tế bào sản xuất insulin, làm suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ nhiễm zona thần kinh. Các biến chứng mạn tính của ĐTĐ, như bệnh tim mạch và thận, càng làm miễn dịch bị suy giảm trầm trọng hơn, tạo điều kiện để VZV dễ dàng tái hoạt động, khiến người bệnh dễ mắc zona hơn.

Đặc biệt, khả năng miễn dịch qua trung gian tế bào đặc hiệu bị ức chế ở bệnh nhân ĐTĐ cũng làm tăng tính nhạy cảm với một số nhiễm trùng do vi khuẩn và virus như bệnh zona thần kinh.”

Nguy cơ cao nhiễm zona và đau thần kinh sau zona ở bệnh nhân đái tháo đường

Người bệnh ĐTĐ từ 18 tuổi có nguy cơ mắc zona cao hơn 38% so với người không mắc bệnh. Những người lớn từ 50 tuổi trở lên mắc ĐTĐ có nguy cơ mắc bệnh zona cao hơn 20% so với những người không mắc bệnh tiểu đường. Nghiên cứu tại Hoa Kỳ năm 2022 cho thấy người mắc ĐTĐ tuýp 2 có nguy cơ mắc bệnh zona cao rõ rệt. Cụ thể, người từ 18 - 49 tuổi bị ĐTĐ tuýp 2 có nguy cơ mắc zona cao hơn gấp 4,2 lần so với người không bị ĐTĐ. (1)

Những yếu tố nguy cơ như tuổi trên 65, béo phì, kiểm soát đường huyết kém làm tăng khả năng nhập viện, nguy cơ tái nhập viện cao hơn 40% và biến chứng cấp tính như đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim tăng thêm 25%. Bên cạnh đó, bệnh nhân zona kèm ĐTĐ còn gánh chịu chi phí điều trị cao hơn do phải nhập viện lâu hơn, khám ngoại trú nhiều hơn và dùng nhiều loại thuốc.

Bên cạnh đó, zona thần kinh có thể ảnh hưởng tiêu cực đến việc kiểm soát đường huyết, làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh nền, tăng nguy cơ nhập viện và tăng khả năng gặp biến chứng đau thần kinh sau zona. Những người mắc ĐTĐ còn có khả năng miễn dịch tế bào chống lại VZV thấp hơn đáng kể so với người khỏe mạnh, trong khi miễn dịch tế bào đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa và kiểm soát tái kích hoạt virus.

Theo thống kê, Việt Nam có tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường trong khoảng 6 - 7%, tức khoảng gần 7 triệu người đang sống với căn bệnh này và ngày càng tăng cao. Trong khi bệnh thủy đậu là 1 trong 5 bệnh có tỷ lệ nhiễm cao nhất, tiềm ẩn nguy cơ tiến triển thành bệnh zona thần kinh khi về già.

Tỷ lệ biến chứng tăng cao tăng cao khi mắc zona thần kinh ở người bệnh đái tháo đường

1. Kiểm soát đường huyết kém

Bệnh nhân tiểu đường có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát lượng đường trong máu lên đến 6 tháng sau khi nhiễm trùng zona thần kinh (2). Nghiên cứu cũng chỉ ra, có khoảng ¼ bệnh nhân đái tháo đường khi mắc zona sẽ kiểm soát đường huyết kém đi so với bình thường. Đồng thời, có khoảng 24% bệnh nhân tiểu đường đang kiểm soát đường huyết tốt bị tăng chỉ số HbA1c (chỉ số đánh giá đường huyết) sau khi mắc bệnh zona.

2. Đau dây thần kinh kéo dài

Những người mắc bệnh tiểu đường có nguy cơ phải nhập viện do biến chứng sau bệnh zona cao hơn 63% so với bình thường, bao gồm đau dây thần kinh, viêm phổi, viêm não, tổn thương thị giác và thính giác, tê liệt mặt… Một bài đánh giá năm 2020 được công bố trên Science Direct cho thấy, những người mắc bệnh tiểu đường có nhiều khả năng bị biến chứng đau dây thần kinh sau zona với cơn đau kéo dài và dữ dội. (3)

Thống kê chỉ ra, người bệnh đái tháo đường mắc bệnh zona thần kinh có nguy cơ đau dây thần kinh sau zona tăng 19%, trong đó tới 18% trường hợp đau dai dẳng từ 6 tháng trở lên.  Một nghiên cứu cũng chỉ ra rằng cơn đau liên quan đến zona thần kinh dữ dội hơn ở những bệnh nhân đái tháo đường tuýp 2.

3. Nguy cơ nhiễm trùng thứ phát

Tình trạng đường huyết cao lâu ngày ở những người mắc ĐTĐ thường gây suy giảm chức năng miễn dịch của cơ thể. Do đó, nếu người bệnh tiểu đường không kiểm soát tốt đường huyết sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng thứ phát, lan rộng, gây sốc nhiễm trùng, thậm chí suy đa tạng, tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Đặc biệt nghiêm trọng nếu bệnh tiểu đường kết hợp với nhiễm trùng bệnh zona thần kinh, vốn là bệnh ảnh hưởng nặng nề trên da và hệ thần kinh, sẽ làm miễn dịch cơ thể suy giảm mạnh và dễ dẫn đến nhiễm trùng thứ phát vi khuẩn tại các vùng da bị tổn thương khi không được chăm sóc đúng cách.

4. Vết thương chậm lành hơn

Bệnh nhân tiểu đường thường gặp khó khăn trong việc hồi phục tổn thương da và nhiễm trùng, do các rối loạn phức tạp liên quan đến mạch máu, thần kinh, miễn dịch và sinh hóa. Việc chuyển hóa glucose kém khiến lượng đường trong máu tăng cao, làm mạch máu cứng hơn, lưu thông máu chậm và giảm oxy đến các mô. Hậu quả là sự giảm di chuyển của bạch cầu đến vết thương, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng. (4)

Thêm vào đó, tổn thương thần kinh do tiểu đường dẫn đến tê và giảm cảm giác đau, khiến các tổn thương không được phát hiện và chữa trị kịp thời. Bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ 15 - 25% mắc loét bàn chân trong suốt cuộc đời và 40 - 80% trong số này chịu nhiễm trùng nghiêm trọng như viêm tủy xương.

Tình trạng này càng nghiêm trọng hơn nếu bệnh nhân mắc thêm zona thần kinh, bởi quá trình hồi phục sẽ chậm hơn hoặc thậm chí không thể chữa lành hoàn toàn.

5. Thời gian chăm sóc y tế lâu hơn

Thống kê cho thấy, những người mắc bệnh tiểu đường khi nhiễm trùng VZV thường phải khám ngoại trú nhiều hơn 3% so với người không mắc bệnh tiểu đường. Đồng thời, tỷ lệ sử dụng hơn thuốc kháng virus nhiều hơn 21%,  nguy cơ nhập viện cao hơn 63% và thời gian nghỉ ốm dài hơn 37%.

Điều này khắc họa lên bức tranh về gánh nặng tài chính, xã hội nặng nề hơn vì bệnh nhân mắc bệnh lý “kép” phải điều trị hai tình trạng bệnh cùng một lý.

Phòng ngừa Zona thần kinh ở người mắc bệnh đái tháo đường

Hiện nay, zona chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, các phương pháp điều trị chủ yếu tập trung vào thuốc kháng virus trong giai đoạn sớm, kết hợp kháng sinh khi bội nhiễm và giảm đau cho người bị đau thần kinh sau zona. Với những người có bệnh nền như đái tháo đường, nguy cơ biến chứng càng trầm trọng hơn, gây khó khăn trong điều trị và làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống.

Theo Bác sĩ Tiến Đạo, để phòng ngừa nguy cơ mắc zona thần kinh và biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là những người có yếu tố nguy cơ cao như người có bệnh đái tháo đường, cần chủ động tiêm ngừa zona thần kinh đủ mũi và đúng lịch theo chỉ định của bác sĩ. Ủy ban Cố vấn về Thực hành Tiêm chủng (ACIP) của CDC Hoa Kỳ khuyến cáo, tất cả người từ 50 tuổi trở lên và người trưởng thành có sự suy giảm miễn dịch hoặc ức chế miễn dịch nên tiêm đầy đủ, đúng lịch 2 liều vắc xin zona thần kinh để bảo vệ lâu dài trước bệnh zona.

Việt Nam hiện đã triển khai tiêm vắc xin phòng zona thần kinh Shingrix. Đây là vắc xin tái tổ hợp bất hoạt thế hệ mới do GSK (Bỉ) sản xuất. Vắc xin được Hệ thống tiêm chủng VNVC đưa vào sử dụng, dành cho người từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi thuộc nhóm nguy cơ cao, bao gồm những người suy giảm miễn dịch, ức chế miễn dịch hoặc đang điều trị các bệnh lý đặc thù. Lịch tiêm gồm 2 mũi, cách nhau 2 tháng đối với người có hệ miễn dịch bình thường và 1 tháng đối với nhóm nguy cơ cao. Shingrix giúp ngăn ngừa zona hiệu quả ở các nhóm đối tượng này.

Vắc xin Shingrix có hiệu quả cao trên 97% ở người từ 50 tuổi và 70 -87% ở người từ 18 tuổi có yếu tố nguy cơ cao, đồng thời giảm 88% biến chứng đau dây thần kinh sau zona. Đối với bệnh nhân ĐTĐ, vắc xin Shingrix có hiệu quả phòng bệnh zona thần kinh cao đến 91,2%. Các tổ chức y tế thế giới khuyến cáo, những người mắc bệnh ĐTĐ, đặc biệt đã có biến chứng cần tiêm phòng vắc xin zona thần kinh sớm để phòng ngừa biến chứng nguy hiểm và giảm gánh nặng tài chính, xã hội.

Hiện nay, hàng trăm trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc đang cung ứng số lượng lớn vắc xin phòng zona thần kinh, đáp ứng tối đa nhu cầu phòng bệnh ngày càng tăng cao của người dân cả nước. 100% vắc xin được nhập khẩu chính hãng, đảm bảo chất lượng cao; bảo quản trong hệ thống kho lạnh và dây chuyền lạnh (Cold Chain) đạt chuẩn GSP tiêu chuẩn quốc tế; thực hiện quy trình tiêm chủng an toàn; dịch vụ Khách hàng chuyên nghiệp, tận tâm, thân thiện với mức giá hợp lý, luôn bình ổn, nhiều ưu đãi và đa dạng các hình thức hỗ trợ thanh toán thông minh, linh hoạt như “Tiêm vắc xin trước - Trả chi phí sau”.

Để được tư vấn các thông tin xoay quanh vắc xin phòng bệnh cho trẻ em và người lớn, đặt mua vắc xin, Quý khách vui lòng liên hệ VNVC theo thông tin sau:

• Hotline: 028 7102 6595;
• Fanpage: VNVC – Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em và Người lớn;
• Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây;
• Để đặt mua vắc xin và tham khảo các sản phẩm vắc xin, Quý khách vui lòng truy cập: https://vax.vnvc.vn/vaccine
• Xem thêm những thông tin tiêm chủng hữu ích từ kênh Tik Tok: https://www.tiktok.com/@vnvc.vn

Ngoài ra, đối với người bị tiểu đường với tính chất phải sử dụng thuốc kiểm soát suốt đời, bên cạnh tiêm phòng vắc xin, cần đảm bảo chế độ sinh hoạt và nghỉ ngơi hợp lý, ngủ đủ và ngon giấc, ăn uống đầy đủ dinh dưỡng và điều độ, tránh sử dụng chất kích thích và căng thẳng kéo dài để tăng cường sức đề kháng, hạn chế nguy cơ nhiễm trùng.