Bệnh ho gà ở người lớn: Triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Ho gà ở người lớn dễ bị nhầm với cảm lạnh hoặc viêm đường hô hấp, dẫn đến chẩn đoán muộn và nhầm lẫn trong điều trị, chăm sóc. Trong khi ho gà lây lan rất nhanh trong cộng đồng, nguy cơ cao gây ho dữ dội dẫn đến gãy xương sườn và tử vong, đặc biệt ở nhóm người lớn có loãng xương. Chủ động tiêm vắc xin ho gà nhắc lại đúng lịch, kết hợp nhận diện sớm triệu chứng và điều trị kịp thời là biện pháp quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cả gia đình.

BS Huỳnh Trần An Khương - Quản lý Y khoa vùng 2 Hồ Chí MInh, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC chia sẻ: “Một nghiên cứu trên hơn 600 người bệnh cho thấy tỷ lệ gặp biến chứng ở người trưởng thành gần gấp đôi nhóm trẻ tuổi. Viêm phổi là một biến chứng thường gặp, chiếm 5% - 9% ở người lớn tuổi, trong khi nhóm dưới 30 tuổi chỉ khoảng 2%. Đặc biệt, có đến 34% phụ nữ từ 50 tuổi trở lên bị tiểu không tự chủ do các cơn ho kéo dài và kịch phát, gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hằng ngày”. (1)

Bệnh ho gà ở người lớn là gì?

Ho gà là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính đường hô hấp, do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra. Bệnh lây qua giọt bắn khi người nhiễm ho, hắt hơi hoặc nói chuyện ở cự ly gần. Dù thường được nhắc đến ở trẻ nhỏ, song bệnh ho gà ở người lớn không hề hiếm gặp. Trên thực tế, người lớn có thể là mắt xích âm thầm trong chuỗi lây truyền, đặc biệt nguy hiểm với trẻ sơ sinh chưa đủ tuổi tiêm vắc xin.

Ở người lớn, bệnh thường khởi phát âm thầm với các biểu hiện nhẹ như sổ mũi, hắt hơi, ho khan, rất dễ nhầm lẫn với cảm lạnh thông thường. Sau vài ngày, các cơn ho trở nên dữ dội, kéo dài nhiều tuần, thậm chí vài tháng. Người bệnh có thể ho từng tràng, cảm giác nghẹt thở, đau tức ngực, nôn ói sau ho và mất ngủ. Dù không nguy hiểm đến tính mạng như ở trẻ nhỏ, ho gà ở người lớn gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống và có thể dẫn đến biến chứng ở những người có bệnh nền hoặc miễn dịch kém.

Ho gà có thể điều trị bằng kháng sinh nếu phát hiện sớm, lý tưởng là trong tuần đầu tiên khi vi khuẩn còn hoạt động mạnh. Tuy nhiên, phần lớn người bệnh chỉ được chẩn đoán ở giai đoạn muộn, khi cơn ho đã hình thành rõ và điều trị không còn tác dụng đáng kể trong việc giảm thời gian bệnh hoặc mức độ lây lan. Khi đó, việc điều trị chủ yếu nhằm kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

Tiêm vắc xin là biện pháp phòng ho gà hiệu quả và bền vững nhất. Miễn dịch từ vắc xin ho gà trong thời thơ ấu không tồn tại suốt đời, do đó người lớn cần tiêm nhắc vắc xin chứa thành phần ho gà (Tdap) để duy trì khả năng bảo vệ. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ khuyến cáo người lớn nên tiêm một liều Tdap nếu chưa từng tiêm, sau đó tiêm nhắc lại 10 năm/lần. Phụ nữ mang thai nên tiêm Tdap vào mỗi thai kỳ, vào giai đoạn từ tuần 27 - 36 để truyền kháng thể bảo vệ trẻ ngay từ trong bụng mẹ…

Triệu chứng ho gà ở người lớn: Dấu hiệu nhận biết sớm

Triệu chứng ho gà ở người lớn thường bắt đầu giống cảm lạnh thông thường nhưng có thể tiến triển thành ho dữ dội kéo dài hàng tuần đến hàng tháng nếu không được phát hiện sớm. Đặc điểm này khiến nhiều trường hợp bị chẩn đoán muộn, bỏ qua giai đoạn điều trị hiệu quả nhất, đồng thời làm tăng nguy cơ lây lan trong cộng đồng, đặc biệt với trẻ sơ sinh chưa đủ tuổi tiêm chủng.

1. Giai đoạn ủ bệnh

Thời gian ủ bệnh của ho gà kéo dài trung bình từ 7 - 10 ngày, có thể dao động trong khoảng 4 - 21 ngày sau khi tiếp xúc với vi khuẩn Bordetella pertussis. Trong giai đoạn này, người nhiễm chưa có biểu hiện rõ rệt nhưng vi khuẩn đã bắt đầu xâm nhập và nhân lên tại niêm mạc đường hô hấp.

2. Giai đoạn khởi phát

Giai đoạn khởi phát kéo dài 1 - 2 tuần, đây là giai đoạn bệnh khởi phát với các triệu chứng giống cảm lạnh thông thường như chảy nước mũi, hắt hơi, ho nhẹ, sốt nhẹ. Dù biểu hiện còn mơ hồ và dễ bị nhầm với viêm đường hô hấp trên, nhưng người bệnh đã bắt đầu có khả năng lây lan mạnh trong cộng đồng, nhất là trong môi trường kín như trường học, văn phòng hoặc hộ gia đình.

3. Giai đoạn toàn phát

Đây là giai đoạn điển hình nhất của bệnh, kéo dài từ 1 - 6 tuần, có thể kéo dài đến 10 tuần trong một số trường hợp. Triệu chứng đặc trưng là các cơn ho kịch phát gồm nhiều nhịp ho nhanh, liên tục, không thể kiểm soát. Người bệnh thường kiệt sức sau mỗi cơn ho, có thể nôn ói, khó thở, mất ngủ, suy kiệt thể lực. Âm thanh thở rít đặc trưng khi hít vào sau cơn ho (tiếng “ho gà”) có thể gặp ở một số người lớn, nhưng không phải lúc nào cũng xuất hiện. Đây cũng là giai đoạn có khả năng lây lan cao nhất.

4. Giai đoạn hồi phục

Cơn ho bắt đầu giảm dần cả về tần suất và mức độ. Tuy nhiên, giai đoạn này vẫn có thể kéo dài từ 2 - 6 tuần, thậm chí nhiều tháng, đặc biệt khi người bệnh bị kích thích hô hấp do thay đổi thời tiết hoặc nhiễm siêu vi khác. Mặc dù các triệu chứng nhẹ hơn ở người lớn và thanh thiếu niên, nhưng nhóm đối tượng này vẫn có thể là nguồn lây nguy hiểm cho trẻ sơ sinh khi trẻ chưa được tiêm chủng đầy đủ. (2)

Nguyên nhân người lớn mắc bệnh ho gà

Nguyên nhân người lớn mắc bệnh ho gà chủ yếu là do miễn dịch bảo vệ suy giảm theo thời gian sau khi tiêm vắc xin hoặc từng nhiễm bệnh trong quá khứ. Đây là lý do vì sao dù đã tiêm phòng từ nhỏ, người lớn vẫn có thể nhiễm Bordetella pertussis và trở thành nguồn lây nguy hiểm cho trẻ sơ sinh chưa được bảo vệ.

Vắc xin ho gà vốn có hiệu quả cao trong việc phòng bệnh nặng, nhưng không mang lại miễn dịch suốt đời. Theo CDC Hoa Kỳ, hiệu lực của vắc xin ho gà bắt đầu giảm rõ rệt trong vòng 4 - 6 năm sau tiêm, chỉ còn khoảng 34% sau 4 năm đối với vắc xin Tdap (3). Điều này lý giải vì sao dù đã tiêm phòng trong tuổi thơ, người trưởng thành vẫn có thể mắc ho gà nếu không được nhắc lại đúng lịch, đồng thời trở thành ổ truyền bệnh tiềm ẩn trong cộng đồng.

Ngoài suy giảm miễn dịch theo thời gian, một số yếu tố khác cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc ho gà ở người lớn. Trong đó có việc tiếp xúc gần với trẻ nhỏ đang mắc bệnh, sống trong môi trường có tỷ lệ tiêm chủng thấp, làm việc trong môi trường đông người hoặc chăm sóc y tế. Tuy nhiên, nguyên nhân cốt lõi vẫn là sự thiếu hụt kháng thể đặc hiệu do không được tiêm nhắc đúng thời điểm.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mặc dù chương trình tiêm chủng mở rộng đã góp phần làm giảm rõ rệt số ca mắc ho gà ở trẻ em, nhưng sự tái xuất hiện của bệnh ở người lớn đang là xu hướng đáng lo ngại tại nhiều quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng cao. Điều này được lý giải bởi sự suy giảm miễn dịch tự nhiên theo thời gian nếu không có chiến lược tiêm nhắc để duy trì hàng rào bảo vệ cộng đồng.

Bệnh ho gà ở người lớn có lây không?

Bệnh ho gà ở người lớn có lây và thực tế, người lớn lại chính là mắt xích âm thầm nhưng nguy hiểm trong chuỗi lây truyền bệnh từ cộng đồng về gia đình.

Nhiều trường hợp trẻ sơ sinh mắc ho gà nặng, thậm chí tử vong, được truy nguyên từ người thân trong nhà, những người trưởng thành mang mầm bệnh nhưng chỉ biểu hiện ho kéo dài hoặc triệu chứng giống cảm lạnh nên thường chủ quan. Nghiên cứu cho thấy vi khuẩn Bordetella pertussis có khả năng lây lan mạnh với hệ số sinh sản cơ bản (R₀) từ 15 - 17 (tức mỗi người mắc ho gà có thể lây cho 15 - 17 người khác), gần tương đương với virus sởi.

Đáng chú ý, trong quý I năm 2024, Trung Quốc ghi nhận hơn 58.990 ca mắc ho gà, tăng gấp 10 lần so với cùng kỳ năm trước, mặc dù tỷ lệ bao phủ vắc xin ở quốc gia này vẫn duy trì ở mức cao. Sự gia tăng đột biến này một lần nữa cho thấy miễn dịch cộng đồng không bền vững nếu thiếu tiêm nhắc, đặc biệt ở người lớn. Khi lớp bảo vệ này suy yếu, người trưởng thành có thể vô tình trở thành nguồn lây chính cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, nhóm tuổi chưa đủ điều kiện tiêm phòng và dễ gặp biến chứng nghiêm trọng nhất nếu nhiễm bệnh.

Biến chứng khi người lớn mắc bệnh ho gà

Khi mắc bệnh người lớn có thể mắc gặp phải các biến chứng ho gà đáng lo ngại, không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cá nhân mà còn làm tăng nguy cơ lây truyền bệnh cho người thân. Mặc dù biểu hiện bệnh ở người trưởng thành thường nhẹ hơn so với trẻ nhỏ, song nếu không được nhận diện và xử lý đúng cách, các cơn ho kéo dài vẫn có thể gây tổn thương hô hấp, rối loạn thần kinh, ảnh hưởng toàn thân và đặc biệt nguy hiểm với các nhóm đối tượng dễ tổn thương như người cao tuổi hoặc phụ nữ mang thai.

1. Biến chứng hô hấp

Cơn ho kéo dài nhiều tuần là đặc trưng của ho gà ở người lớn, nhưng chính chuỗi ho không kiểm soát này có thể gây tổn thương nghiêm trọng tại đường hô hấp. Niêm mạc khí quản bị kích thích liên tục dễ dẫn đến viêm phế quản, viêm phổi hoặc bội nhiễm vi khuẩn đường hô hấp dưới. Với những người có sẵn bệnh nền hô hấp như hen suyễn hoặc COPD, tình trạng này còn làm trầm trọng thêm các đợt cấp và tăng nguy cơ suy hô hấp.

2. Biến chứng thần kinh

Khi ho dữ dội kéo dài, áp lực lên hệ thần kinh trung ương gia tăng và lượng oxy lên não bị suy giảm. Điều này có thể dẫn tới chóng mặt, đau đầu, giảm tập trung, mệt lả, thậm chí ngất xỉu hoặc co giật trong một số trường hợp nặng. Tuy hiếm gặp hơn so với trẻ em, nhưng biến chứng thần kinh ở người lớn vẫn cần được theo dõi cẩn trọng, đặc biệt nếu xuất hiện kèm theo các dấu hiệu thiếu oxy hoặc suy nhược toàn thân.

3. Biến chứng khác

Ngoài các biến chứng nghiêm trọng, người lớn mắc ho gà còn có thể gặp những hệ lụy toàn thân đáng kể. Ho kéo dài không dứt gây mất ngủ, sụt cân, suy kiệt, và có thể dẫn đến gãy xương sườn, đau cơ thành bụng, hoặc tiểu không tự chủ do áp lực tăng cao trong ổ bụng. Những ảnh hưởng này không chỉ gây phiền toái về mặt thể chất mà còn làm giảm sút nghiêm trọng chất lượng sống của người bệnh.

4. Nguy cơ ở người già và phụ nữ mang thai

Ho gà ở người cao tuổi và phụ nữ mang thai cần được đặc biệt cảnh giác. Người già thường có hệ miễn dịch suy yếu, dễ bị viêm phổi hoặc suy hô hấp nếu bệnh diễn tiến kéo dài. Trong khi đó, phụ nữ mang thai mắc ho gà không chỉ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ triệu chứng mà còn có nguy cơ truyền bệnh sang trẻ sơ sinh sau sinh. Tiêm nhắc vắc xin ho gà đúng lịch, đặc biệt trong thai kỳ, là giải pháp bảo vệ chủ động và toàn diện cả cho mẹ và bé.

Chẩn đoán bệnh ho gà ở người lớn

Chẩn đoán bệnh ho gà ở người lớn cần kết hợp đánh giá triệu chứng lâm sàng với các xét nghiệm cận lâm sàng phù hợp, bởi biểu hiện ở người trưởng thành thường không điển hình và dễ bị bỏ sót.

1. Dựa vào triệu chứng lâm sàng

Dựa vào triệu chứng lâm sàng, bác sĩ có thể nghi ngờ ho gà ở người lớn khi người bệnh ho dai dẳng trên hai tuần, từng cơn dữ dội, không đáp ứng với điều trị thông thường, đặc biệt nếu đi kèm dấu hiệu kiệt sức sau mỗi cơn ho, nôn sau ho hoặc có yếu tố dịch tễ như tiếp xúc với trẻ mắc bệnh. Tuy nhiên, các biểu hiện ở người lớn thường không đặc trưng, do đã từng có miễn dịch nền từ tiêm chủng hoặc từng mắc bệnh trước đó, khiến việc chỉ dựa vào lâm sàng có thể gây nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác.

2. Các xét nghiệm xác định

Các xét nghiệm xác định đóng vai trò quan trọng trong việc khẳng định chẩn đoán, nhất là ở những trường hợp triệu chứng không điển hình. Phết dịch mũi họng để nuôi cấy vi khuẩn Bordetella pertussis được xem là tiêu chuẩn vàng, tuy nhiên độ nhạy giảm nếu lấy mẫu sau thời điểm khởi phát 2 tuần. Các xét nghiệm PCR hiện đại giúp phát hiện DNA của vi khuẩn với độ nhạy cao hơn và cho kết quả nhanh hơn.

Ngoài ra, xét nghiệm huyết thanh học định lượng kháng thể IgG kháng độc tố ho gà cũng có thể được sử dụng, đặc biệt trong giai đoạn hồi phục hoặc ở người đã mắc bệnh vài tuần. Việc phối hợp nhiều phương pháp xét nghiệm giúp tăng độ chính xác trong chẩn đoán và tránh bỏ sót trường hợp bệnh tiềm ẩn nguy cơ lây lan trong cộng đồng.

Cách trị ho gà cho người lớn hiệu quả

Điều trị ho gà ở người lớn cần tuân thủ đúng phác đồ, kết hợp dùng thuốc đặc hiệu và chăm sóc hỗ trợ để kiểm soát triệu chứng, ngăn biến chứng và hạn chế lây lan.

1. Nguyên tắc điều trị ho gà cho người lớn

Nguyên tắc điều trị ho gà cho người lớn là phát hiện sớm, dùng kháng sinh đúng thời điểm và kết hợp chăm sóc hỗ trợ để giảm triệu chứng. Điều trị có hiệu quả nhất nếu được bắt đầu trong vòng hai tuần đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng. Sau thời điểm này, vi khuẩn thường đã giảm nhưng các triệu chứng vẫn kéo dài do độc tố đã ảnh hưởng đến niêm mạc hô hấp. Mục tiêu lúc này là làm giảm mức độ ho, hạn chế tổn thương và phòng ngừa biến chứng.

2. Dùng thuốc kháng sinh

Dùng thuốc kháng sinh là chỉ định quan trọng trong điều trị ho gà. Kháng sinh nhóm macrolid như azithromycin, clarithromycin hoặc erythromycin thường được ưu tiên lựa chọn vì có hiệu lực cao với Bordetella pertussis. Việc dùng kháng sinh không chỉ giúp rút ngắn thời gian lây truyền mà còn có thể làm nhẹ triệu chứng nếu được sử dụng sớm. Trong trường hợp người bệnh dị ứng macrolid, bác sĩ có thể cân nhắc dùng trimethoprim/sulfamethoxazole thay thế. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng kháng sinh không có tác dụng làm hết ho ngay lập tức, vì triệu chứng chủ yếu do tổn thương mô hô hấp và chất độc do vi khuẩn tiết ra.

3. Dùng các biện pháp giảm nhẹ triệu chứng

Các biện pháp giảm nhẹ triệu chứng đóng vai trò hỗ trợ cần thiết trong toàn bộ quá trình điều trị. Người bệnh nên nghỉ ngơi nhiều, uống đủ nước, giữ môi trường sống sạch, thoáng, tránh khói bụi và hạn chế nói chuyện nhiều trong giai đoạn ho nặng. Một số thuốc ho giảm triệu chứng có thể được bác sĩ chỉ định ngắn hạn, tuy nhiên không nên lạm dụng vì ít ảnh hưởng đến tiến trình hồi phục.

Trong các trường hợp ho dữ dội gây mất ngủ, đau tức ngực, cần được thăm khám để có hướng can thiệp phù hợp. Việc cách ly người bệnh, nhất là với trẻ nhỏ, cũng cần được lưu ý cho đến khi hoàn tất liệu trình điều trị bằng kháng sinh ít nhất 5 ngày.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh ho gà có tái phát không?

Hướng dẫn cách phòng ngừa ho gà cho người lớn

Phòng ngừa ho gà cho người lớn cần được thực hiện chủ động, không đợi đến khi có triệu chứng mới phản ứng. Không ít người trưởng thành mang mầm bệnh nhưng không hay biết, vô tình lây cho trẻ sơ sinh chưa đủ tuổi tiêm vắc xin. Tiêm nhắc vắc xin chứa thành phần ho gà (Tdap) là biện pháp hiệu quả nhất giúp thiết lập lại miễn dịch đã suy giảm sau nhiều năm, đồng thời ngăn chặn chuỗi lây lan âm thầm trong cộng đồng.

Theo khuyến cáo từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tất cả người trưởng thành nên tiêm ít nhất một liều Tdap nếu chưa từng tiêm trước đó. Phụ nữ mang thai cần được tiêm trong mỗi thai kỳ, tốt nhất vào giai đoạn 27 - 36 tuần để truyền miễn dịch thụ động cho trẻ. Ngoài ra, người sống cùng gia đình hoặc trực tiếp chăm sóc trẻ sơ sinh cũng cần tiêm nhắc để đảm bảo an toàn cho trẻ nhỏ.

Tên vắc xin	Nước sản xuất	Phòng bệnh	Đối tượng	Số mũi tiêm (lịch tiêm)
Boostrix	Bỉ	Bạch hầu – Uốn ván – Ho gà	Trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn.	Cho trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn đã tiêm lịch cơ bản bạch hầu – ho gà – uốn ván: Lịch tiêm 1 mũi Tiêm nhắc 1 mũi mỗi 10 năm hoặc tiêm nhắc theo độ tuổi khuyến cáo Cho trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn chưa tiêm đủ lịch cơ bản bạch hầu – ho gà – uốn ván: Lịch tiêm 3 mũi: Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên Mũi 2: Một tháng sau mũi 1 Mũi 3: Sáu tháng sau mũi 2 Tiêm nhắc một mũi mỗi 10 năm hoặc tiêm nhắc theo độ tuổi khuyến cáo.
Adacel	Canada	Bạch hầu – Uốn ván – Ho gà	Trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn đến 64 tuổi.	Trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn đã tiêm lịch cơ bản bạch hầu – ho gà – uốn ván: Lịch tiêm 1 mũi Tiêm nhắc 1 mũi mỗi 10 năm hoặc tiêm nhắc theo độ tuổi khuyến cáo Trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn chưa tiêm đủ lịch cơ bản bạch hầu – ho gà – uốn ván: Lịch tiêm 3 mũi: Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên Mũi 2: Một tháng sau mũi 1 Mũi 3: Sáu tháng sau mũi 2 Tiêm nhắc một mũi mỗi 10 năm hoặc tiêm nhắc theo độ tuổi khuyến cáo.

Ngoài tiêm vắc xin, người lớn cần đặc biệt lưu ý đến các dấu hiệu ho kéo dài không rõ nguyên nhân, nhất là khi đang sống cùng trẻ nhỏ chưa được tiêm chủng đầy đủ. Che miệng khi ho, đeo khẩu trang và rửa tay thường xuyên có thể góp phần làm giảm phát tán vi khuẩn Bordetella pertussis trong môi trường xung quanh.

Tuy nhiên, những biện pháp này chỉ có tính chất hỗ trợ nhất thời. Cốt lõi trong phòng ngừa ho gà ở người lớn vẫn là đảm bảo miễn dịch chủ động bằng cách tiêm vắc xin nhắc lại đúng lịch vừa giúp bảo vệ cá nhân, vừa ngăn chặn nguy cơ lây lan âm thầm cho cộng đồng.

Tóm lại, ho gà ở người lớn có thể diễn tiến âm thầm nhưng lại là nguồn lây nghiêm trọng cho trẻ sơ sinh và người chưa có miễn dịch. Tiêm vắc xin nhắc lại đúng lịch là biện pháp phòng ngừa cần thiết để bảo vệ sức khỏe cá nhân và giảm nguy cơ lây lan trong cộng đồng.