Những biến chứng nguy hiểm của bệnh sởi ở trẻ em

Sởi có nguy cơ trở nặng ở giai đoạn phát ban hoặc sau khi phát ban với các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, tiêu chảy cấp, viêm màng não, viêm não… thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Cùng với tỷ lệ lây lan cao đến 100% trong cộng đồng, trẻ em và người lớn cần chủ động tiêm ngừa ít nhất 2 mũi vắc xin sởi để phòng ngừa nguy cơ lây nhiễm, mắc bệnh, biến chứng và tử vong.

BS.CKI Bạch Thị Chính - Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC, cho biết biến chứng của sởi thường gặp khi bệnh không được phát hiện, điều trị sớm hoặc trên cơ địa đặc biệt như có bệnh nền tim mạch, phổi, thận... Các biến chứng sởi ở trẻ nhỏ bao gồm:

Viêm phổi

Viêm phổi là biến chứng nghiêm trọng và phổ biến nhất của bệnh sởi, gây nguy hiểm đặc biệt ở trẻ nhỏ. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, cứ 20 trẻ mắc sởi thì có 1 trẻ bị viêm phổi.

Tại Việt Nam, một nghiên cứu trên 753 trẻ điều trị sởi tại Bệnh viện Sản Nhi Cà Mau năm 2024 ghi nhận hơn 60% trường hợp có biến chứng viêm phổi. Tại Bệnh viện Nhi đồng 1, mỗi ngày có 15 - 20 trẻ mắc sởi được nhập viện, nhiều trường hợp trong số này kèm biến chứng viêm phổi.

Theo bác sĩ, viêm phổi thường xảy ra muộn sau khi phát ban hoặc trong giai đoạn phát ban. Biểu hiện bao gồm sốt cao, khó thở, râm ran phế quản, và chỉ số bạch cầu tăng cao. Biến chứng này thường do bội nhiễm vi khuẩn, có thể gây tổn thương phổi nghiêm trọng và dẫn đến tử vong nếu không điều trị kịp thời.

Một nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ (2019 - 2021) cũng cho thấy trẻ càng nhỏ nguy cơ viêm phổi càng cao, đặc biệt là trẻ chưa được chủng ngừa, với thời gian nằm viện kéo dài hơn khi biến chứng xảy ra.

Tiêu chảy cấp

Tiêu chảy cấp là biến chứng phổ biến thứ hai của sởi, thường xuất hiện ở giai đoạn khởi phát bệnh hoặc sau khi cơn sốt và ban sởi giảm. Theo thống kê của CDC Mỹ, cứ 10 trẻ mắc sởi thì có 1 trẻ bị tiêu chảy cấp. Do virus sởi gây rối loạn tiêu hóa, khiến trẻ đi phân lỏng, có dịch nhầy hoặc máu, kèm mất các chất điện giải quan trọng như natri, kali, clorua.

Trẻ mắc tiêu chảy thường biểu hiện mắt trũng, miệng khô, ít tiểu, khóc không nước mắt. Nếu không được bù nước và điện giải kịp thời, trẻ có nguy cơ mất nước, rối loạn điện giải, dẫn đến sốc, suy thận, trụy tim mạch và tử vong.

Ngoài ra, tiêu chảy kéo dài hoặc nghiêm trọng còn tổn hại niêm mạc ruột, làm giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng, dẫn đến suy dinh dưỡng, sụt cân và suy yếu miễn dịch. Điều này tạo điều kiện thuận lợi để vi khuẩn như Shigella, E.coli bội nhiễm, khiến tình trạng tiêu chảy kéo dài và khó điều trị hơn.

Viêm não

Viêm não do sởi là biến chứng hiếm nhưng cực kỳ nguy hiểm, với tỷ lệ tử vong khoảng 20%, thường xuất hiện sau phát ban từ 3 - 6 ngày. Viêm não do sởi ở giai đoạn khởi phát biểu hiện bằng sốt cao, nhức đầu, co giật, hôn mê, rối loạn ý thức và thậm chí là liệt một bên người hoặc liệt một bên chi. Nhóm trẻ lớn, đang tuổi đi học, là đối tượng dễ mắc biến chứng này. Chi phí điều trị rất lớn, trong khi bệnh nhân thường phải đối mặt với di chứng suốt đời như liệt, điếc, chậm phát triển trí tuệ và khó khăn trong học tập.

Tại Việt Nam, từng ghi nhận trường hợp bé trai 9 tháng tuổi bị biến chứng viêm não do sởi sau sốt cao, khó thở và nổi ban, với diễn tiến nhanh. Khi nhập viện tại Bệnh viện Bạch Mai năm 2014, bé rơi vào hôn mê, co giật, tổn thương phổi nghiêm trọng, nhiều lần nguy cơ tử vong.

Biến chứng này cũng không loại trừ người lớn khỏe mạnh, như trường hợp một người đàn ông 50 tuổi tại Hà Nội. Sau khi mắc sởi, dù đã hết sốt, ông bị viêm não, rơi vào trạng thái lơ mơ và phải điều trị tại Bệnh viện đa khoa Tâm Anh hồi tháng 2 vừa qua.

Suy dinh dưỡng và suy giảm miễn dịch

Sởi còn dẫn đến suy dinh dưỡng và suy giảm miễn dịch – hai biến chứng nguy hiểm nhưng thường bị phụ huynh xem nhẹ do không biểu hiện tức thì. Sốt cao kéo dài, kèm theo tiêu chảy và ăn uống kém, khiến trẻ mắc sởi sụt cân, suy dinh dưỡng và suy giảm hệ miễn dịch. Virus sởi còn gây tổn thương hệ tiêu hóa, dẫn đến kém hấp thu dưỡng chất thiết yếu, đặc biệt là protein và vitamin A, từ đó khiến trẻ chậm phát triển chiều cao, cân nặng và tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng khác.

Ngoài ra, virus sởi phá hủy kháng thể cũ, gây "mất trí nhớ miễn dịch", làm giảm tới 20 - 70% khả năng phòng vệ tự nhiên của cơ thể. Điều này khiến trẻ dễ nhiễm các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm khác như cúm, lao, ho gà, bạch hầu, phế cầu và tụ cầu. Tình trạng suy giảm miễn dịch có thể kéo dài từ vài tuần, vài tháng, thậm chí tới hơn một năm sau khi mắc sởi.

Một nghiên cứu chỉ ra, trẻ giảm miễn dịch kéo dài tới 24 tháng sau bệnh. Một ví dụ là trường hợp bé gái 5 tuổi mắc cúm A ba tuần sau sởi, dẫn đến suy hô hấp, phổi đông đặc vào cuối tháng 2 vừa qua.

Hai biến chứng này không chỉ gây nguy cơ tử vong mà còn làm trẻ kém phát triển về thể chất, để lại hậu quả lâu dài. Các bác sĩ cảnh báo phụ huynh cần theo dõi sức khỏe trẻ cẩn thận sau khi mắc sởi, đặc biệt lưu ý đến các dấu hiệu suy dinh dưỡng và nhiễm trùng.

Cập nhật mới nhất: Sáng 27/3/2025, Bình Dương ghi nhận ca tử vong đầu tiên do bệnh sởi trong năm 2025, là bé gái 8 tháng tuổi, tạm trú tại huyện Bàu Bàng, mắc hội chứng Prader Willi (rối loạn gen hiếm gặp) và chưa tiêm vắc xin sởi. Tại Bệnh viện Nhi Đồng 2, bé T. được chẩn đoán tử vong do biến chứng viêm phổi nặng, sốc nhiễm trùng và suy hô hấp cấp hậu sởi, kết hợp với tình trạng nền nặng nề của hội chứng Prader Willi.

Ngoài ra, chăm sóc và điều trị trẻ nhỏ gặp biến chứng do sởi là một thách thức lớn. Trẻ bị viêm phổi bội nhiễm thường phải sử dụng kháng sinh mạnh hoặc liều cao để điều trị. Với những trẻ có thể trạng yếu, mắc bệnh nền như tim bẩm sinh, ung thư hoặc các bệnh mạn tính, biến chứng nặng của sởi đòi hỏi điều trị phức tạp, gồm thở máy, truyền gamma globulin miễn dịch, gây tốn kém và đòi hỏi nhiều nguồn lực.

Ngoài ra, trẻ mắc sởi phải được cách ly tuyệt đối để ngăn ngừa lây nhiễm, khiến việc chăm sóc trở nên khó khăn hơn. "Việc chăm sóc trẻ mắc sởi đòi hỏi rất nhiều công sức, nhưng không phải ai cũng đủ điều kiện sức khỏe và khả năng để thực hiện", bác sĩ Chính nhấn mạnh.

Tiêm vắc xin phòng sởi, chặn đứng nguy cơ biến chứng nặng

Sởi là bệnh truyền nhiễm với tốc độ lây lan nhanh vượt trội, hơn cả cúm. Một người mắc sởi có thể lây cho 12 - 18 người chưa có miễn dịch. Virus sởi không chỉ lây trực tiếp mà còn qua trung gian như bàn tay, mặt bàn, ghế và môi trường sinh hoạt, khiến việc kiểm soát nguồn lây trở nên khó khăn.

Trước thực trạng trên, cả nước đã ghi nhận 5 trẻ tử vong do sởi và gần 40.000 ca mắc sởi chỉ từ đầu năm 2025 đến nay. Bác sĩ Chính khuyến cáo phụ huynh cần chủ động phòng bệnh cho con bằng cách tiêm vắc xin sởi càng sớm càng tốt, đồng thời rà soát lịch tiêm chủng của cả gia đình để tránh trở thành nguồn lây. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ra công điện khẩn về việc đẩy nhanh công tác tiêm chủng vắc xin phòng chống dịch sởi trên toàn quốc.

Tiêm vắc xin là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp cộng đồng chặn đứng chuỗi lây nhiễm sởi khi tỷ lệ tiêm chủng đạt 95% trở lên. Phòng bệnh sởi chính là cách bảo vệ sức khỏe cho trẻ và toàn xã hội.

Hiện nay, Việt Nam có nhiều loại vắc xin phòng sởi cho cả trẻ em và người lớn, được tiêm từ 9 hoặc 12 tháng tuổi, bao gồm: sởi đơn MVVac (Việt Nam), sởi - rubella MRVac, và các loại 3 trong 1 như sởi - quai bị - rubella Priorix (Bỉ) hoặc MMR II (Mỹ). Tiêm đủ ít nhất hai mũi vắc xin giúp ngăn ngừa sởi và biến chứng đến 98%, mang lại miễn dịch bền vững.

Ở khu vực có nguy cơ cao hoặc đang bùng phát dịch, trẻ từ 6 tháng đến dưới 9 tháng tuổi có thể tiêm vắc xin sởi "chống dịch" (mũi 0) để bảo vệ trong giai đoạn "khoảng trống miễn dịch". Sau đó, trẻ cần tiêm bổ sung các mũi tiếp theo khi đủ 9 hoặc 12 tháng tuổi theo lịch tiêm chủng.

Trẻ từ 7 tuổi và người lớn cần tiêm đủ hai mũi vắc xin phối hợp sởi, khoảng cách tối thiểu một tháng. Những người lớn chưa tiêm hoặc không nhớ tiền sử tiêm chủng nên tiêm đủ ít nhất hai mũi để đảm bảo an toàn và phòng ngừa lây nhiễm hiệu quả.

Hiện, Hệ thống hàng trăm trung tâm tiêm chủng VNVC đang cung ứng đầy đủ các loại vắc xin sởi đơn và vắc xin phối hợp phòng sởi - quai bị - rubella. 100% vắc xin chính hãng, chất lượng cao, bảo quản trong hệ thống kho lạnh GSP tiêu chuẩn quốc tế, quy trình tiêm chủng an toàn; dịch vụ Khách hàng chuyên nghiệp, thân thiện, tận tâm với mức giá hợp lý, luôn bình ổn và nhiều ưu đãi.

Bên cạnh đó, bác sĩ Chính khuyến cáo mọi người cần giữ gìn vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên và đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người khác. Mọi người cần duy trì môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng, hạn chế cho trẻ tiếp xúc với các nguồn bệnh tiềm ẩn. Trường hợp có dấu hiệu sốt cao kèm phát ban, chảy nước mũi, đau họng, nghi mắc sởi cần đến ngay cơ sở y tế để thăm khám, chẩn đoán và cách ly kịp thời.