Tại sao trẻ nhiễm sởi thường biến chứng viêm phổi?

Trẻ mắc sởi có nguy cơ cao bị biến chứng viêm phổi, một phần do tác động trực tiếp từ virus sởi và phần khác do hệ miễn dịch suy yếu trong quá trình nhiễm bệnh, ăn uống kém, tạo điều kiện cho virus sởi nhân lên, tấn công vào phổi gây viêm phổi cấp tính hoặc nhiễm trùng do bội nhiễm mầm bệnh khác.

Báo động: Viêm phổi – Biến chứng chết người từ sởi đe dọa trẻ nhỏ, hàng loạt ca nguy kịch tại bệnh viện

Theo TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó khoa Nhiễm – Thần Kinh, Bệnh viện Nhi đồng 1, viêm phổi là biến chứng phổ biến và nguy hiểm ở trẻ mắc sởi, đặc biệt ở trẻ dưới 5 tuổi. Thống kê của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ cho thấy cứ 20 trẻ mắc sởi có 1 trẻ bị viêm phổi, đây cũng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ nhỏ mắc sởi.

Tại Bệnh viện Nhi đồng 1, những tháng đầu năm, mỗi ngày có 70 - 80 trẻ mắc sởi nhập viện vì biến chứng, trong đó 80% bị viêm phổi. Khoảng 15 - 20% các trường hợp viêm phổi bị suy hô hấp nặng, phải hỗ trợ thở bằng oxy, thở áp lực dương liên tục hoặc thở máy. Trước đó, một nghiên cứu trên 135 trẻ mắc sởi bệnh viện (từ tháng 1/2018 đến 12/2020) cũng cho thấy 63,7% gặp biến chứng, trong đó 48,1% là viêm phổi.

Tình hình tương tự tại Bệnh viện Nhi đồng Thành phố, BS.CKII Dư Minh Trí - Trưởng khoa Khám bệnh, cho biết có 90 trẻ đang được điều trị nội trú vì biến chứng sởi, với 90% đến từ các tỉnh lân cận. Đặc biệt, 4 trẻ dưới 9 tháng tuổi chưa được tiêm chủng phải điều trị viêm phổi nặng, trong đó một trẻ tiên lượng nguy kịch.

Một nghiên cứu khác trên 753 trẻ điều trị sởi tại Bệnh viện Sản Nhi Cà Mau năm 2024 ghi nhận hơn 60% trường hợp có biến chứng viêm phổi. Những con số này cho thấy mức độ nguy hiểm của bệnh sởi và sự cần thiết của việc phòng bệnh bằng vắc xin.

Trẻ nhiễm sởi có nguy cơ cao biến chứng viêm phổi

Bác sĩ An Nghĩa giải thích rằng khi mắc sởi, trẻ thường biếng ăn, bỏ bú, sức đề kháng suy giảm, tạo điều kiện để virus sởi nhân lên, tấn công vào phổi và phá hủy khả năng miễn dịch tại chỗ, dẫn đến viêm phổi cấp tính. Mặt khác, virus sởi còn phá hủy trí nhớ miễn dịch, khiến trẻ dễ bị tấn công bởi các mầm bệnh khác, làm tình trạng viêm phổi thêm nghiêm trọng.

Theo đó, khả năng "xóa ký ức miễn dịch” của virus sởi giúp chúng phá hủy các kháng thể đã có từ trước, khiến trẻ không chỉ dễ tái nhiễm các bệnh truyền nhiễm mà còn không đủ sức chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn, virus khác trong cơ thể. Ở trẻ nhỏ, tình trạng suy giảm miễn dịch do sởi thường trầm trọng hơn bởi cơ địa non yếu. Kết hợp với triệu chứng ăn uống kém, cơ thể trẻ không được cung cấp đủ dưỡng chất quan trọng để duy trì và phục hồi hàng rào bảo vệ tự nhiên.

Cùng với khả năng tấn công trực tiếp vào phổi, virus sởi gây viêm phổi cấp tính. Trong khi đó, môi trường phổi bị tổn thương là điều kiện lý tưởng để vi khuẩn, virus khác như phế cầu, tụ cầu, Haemophilus influenzae bội nhiễm, dẫn đến nhiễm trùng nặng. Trường hợp này không chỉ làm tổn thương nghiêm trọng cơ quan hô hấp mà còn đe dọa tính mạng nếu không được can thiệp y tế kịp thời.

Viêm phổi – Biến chứng nguy hiểm “chết người” ở trẻ nhỏ

Viêm phổi ở trẻ mắc sởi thường xuất hiện muộn, sau hoặc đồng thời với giai đoạn phát ban. Các triệu chứng bao gồm sốt cao, khó thở, ho dữ dội, đau ngực và bạch cầu tăng cao trong máu. Đặc biệt, ngày thứ 4 sau khi phát ban, trẻ có nguy cơ bị viêm phổi do bội nhiễm các vi khuẩn nguy hiểm như phế cầu, H.influenzae, E.coli, lao, bạch hầu, cúm hoặc thủy đậu. Biến chứng này gây tổn thương phổi nặng, dễ dẫn đến suy hô hấp, nhiễm trùng huyết và thậm chí tử vong.

Ở trẻ nhỏ mắc bệnh nền như ung thư, tim mạch, hoặc bệnh phổi mạn tính, nguy cơ biến chứng viêm phổi càng tăng, khiến việc điều trị thêm khó khăn và tốn kém. Dù vậy, Bác sĩ An Nghĩa cho biết nhiều phụ huynh vẫn chủ quan, xem sởi chỉ là bệnh gây phát ban và sốt nhẹ trong vài ngày rồi tự khỏi. Thực tế, triệu chứng sởi dễ nhầm lẫn với các bệnh khác như tay chân miệng, sốt phát ban hay thủy đậu, khiến trẻ không được điều trị kịp thời, làm tăng nguy cơ biến chứng nặng.

Sởi là bệnh truyền nhiễm cực kỳ dễ lây lan qua đường hô hấp, với một trẻ nhiễm bệnh có thể lây cho 12 - 18 người xung quanh. Trong bối cảnh Việt Nam ghi nhận hơn 40.000 ca nhiễm và nghi ngờ mắc sởi chỉ trong 3 tháng đầu năm 2025 như hiện nay, Bác sĩ An Nghĩa khuyến cáo phụ huynh cần cảnh giác, chủ động phòng bệnh bằng cách tiêm vắc xin đầy đủ và đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu sốt cao, phát ban nghi ngờ sởi để tránh các biến chứng nguy hiểm.

Vắc xin - “Lá chắn” chống sởi hiệu quả đến 98%

Theo BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC, tiêm vắc xin là biện pháp phòng sởi hiệu quả nhất. Để ngăn chặn chuỗi lây nhiễm virus trong cộng đồng, phòng ngừa nguy cơ dịch sởi bùng phát, tỷ lệ bao phủ tiêm chủng phải đạt từ 95% trở lên.

Trẻ em và người lớn đều cần được tiêm vắc xin: trẻ từ 6 tháng tuổi có thể tiêm ngừa vắc xin sởi mũi chống dịch (mũi 0) và mỗi trẻ cần 3 mũi để có hiệu quả bảo vệ đến 98%; người lớn cần tiêm ít nhất 2 mũi cách nhau một tháng, còn phụ nữ nên tiêm trước khi mang thai ít nhất 3 tháng để bảo vệ thai kỳ và truyền kháng thể cho con.

Hiện tại, Việt Nam đang cấp phép lưu hành nhiều loại vắc xin chứa thành phần phòng sởi như vắc xin sởi đơn MVVAC (Việt Nam), vắc xin ngừa sởi - rubella MRVAC và các loại vắc xin phối hợp 3 trong 1 ngừa sởi - quai bị - rubella như Priorix (Ý) và MMR II (Mỹ), thông qua chương trình tiêm chủng miễn phí và dịch vụ.

Hệ thống hàng trăm trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc đang cung ứng đầy đủ các loại vắc xin sởi đơn và sởi phối hợp cho cả trẻ em và người lớn, đáp ứng tối đa nhu cầu tiêm vắc xin phòng bệnh của người dân trong bối cảnh dịch sởi đang diễn biến phức tạp và có nguy cơ cao bùng phát trên diện rộng.

100% vắc xin tại VNVC được nhập khẩu chính hãng, đảm bảo chất lượng cao, bảo quản trong hệ thống dây chuyền lạnh (Cold Chain) hiện đại, quy mô lớn, đạt chuẩn GSP chất lượng quốc tế. 100% bác sĩ điều dưỡng có chứng chỉ An toàn tiêm chủng, giàu kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, thực hiện quy trình tiêm chủng an toàn nghiêm ngặt, kiểm soát nhiễm khuẩn chặt chẽ cùng dịch vụ Khách hàng thân thiện, tận tâm với mức giá hợp lý, luôn bình ổn và nhiều ưu đãi.

Bên cạnh tiêm vắc xin , cha mẹ cần chủ động bảo vệ con trước nguy cơ mắc sởi bằng các biện pháp vệ sinh và chăm sóc hợp lý. Giữ sạch sẽ nhà cửa, các vật dụng gia đình và đồ chơi của trẻ; hướng dẫn trẻ rửa tay thường xuyên, đặc biệt trước khi ăn và tránh đưa tay lên mắt, mũi, miệng. Đồng thời, trẻ cần được cung cấp chế độ dinh dưỡng đầy đủ, uống đủ nước và ngủ đủ giấc để tăng cường sức đề kháng.

Trong bối cảnh dịch sởi có xu hướng gia tăng, cha mẹ nên hạn chế cho trẻ đến nơi đông người, tập thói quen đeo khẩu trang khi ra ngoài để giảm nguy cơ lây lan virus. Tại các khu vực đông đúc như trường học, mẫu giáo, cần giữ vệ sinh sạch sẽ, đảm bảo không gian thông thoáng, đủ ánh sáng để ngăn ngừa sự phát triển của virus.

Khi phát hiện trẻ có các dấu hiệu bất thường, nghi ngờ mắc bệnh sởi như sốt cao, phát ban, ho, chảy nước mũi, đỏ mắt… phụ huynh cần đưa ngay đến bệnh viện để bác sĩ chẩn đoán và điều trị kịp thời.