Sự nguy hiểm của Thủy đậu, Zona thần kinh và vắc xin phòng ngừa

Thủy đậu cực kỳ phổ biến ở trẻ em, khoảng 90% trẻ em 15 tuổi mắc bệnh thủy đậu, nhưng bệnh lại có xu hướng diễn tiến nguy hiểm hơn ở người lớn, nguy cơ biến chứng, tử vong cao gấp 25 lần so với trẻ em và cứ 3 người lớn sẽ có 1 người bị zona thần kinh, đây là bệnh hậu thủy đậu, là căn bệnh cực kỳ ám ảnh bởi những cơn đau nhức, bỏng rát dữ dội, thậm chí gây đau đớn kịch phát kéo dài nhiều tháng, nhiều năm, thậm chí là suốt đời.

Nhằm kịp thời mang đến cho người dân những thông tin khoa học, chính thống về sự nguy hiểm của bệnh thủy đậu và zona thần kinh, cũng như các bệnh truyền nhiễm đang diễn biến phức tạp hiện nay, Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC phối hợp cùng Đài truyền hình Việt Nam tổ chức chương trình tư vấn sức khỏe trực tuyến “Vắc xin thủy đậu & Zona thần kinh: Sự nguy hiểm và vắc xin phòng ngừa” diễn ra vào lúc 20h00 ngày 22/11/2024 với sự tham gia các chuyên gia uy tín, giàu kinh nghiệm trong Tiêm chủng vắc xin, Y tế dự phòng và Khoa học Thần Kinh, như:

• BS.CKI Nguyễn Tấn Sang, Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM;
• BS Phạm Văn Phú, Quản lý Y khoa Vùng Đông Nam Bộ, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC;
• BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo, Quản lý Y khoa Vùng Hồ Chí Minh, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.

Quý Khách có thể theo dõi toàn bộ chương trình tư vấn và tiếp tục gửi các thắc mắc đến các chuyên gia ngay tại đây

Thủy đậu là bệnh truyền nhiễm phổ biến, đặc trưng bởi các tổn thương ban đỏ, sẩn, mụn nước chứa dịch trong suốt, gây ra cảm giác ngứa ngáy, khó chịu, xuất hiện ban đầu ở ngực, lưng và mặt, sau đó lan rộng theo hướng ly tâm ra toàn bộ cơ thể. Bệnh thủy đậu rất dễ lây lan, ước tính một người nhiễm bệnh có thể xuất hiện tới 500 mụn nước và thường phải mất khoảng 1 tuần để tất cả các mụn nước chuyển thành vảy và hồi phục.

Bệnh thủy đậu có khả năng truyền nhiễm cao, chủ yếu lây lan từ người bệnh sang người chưa có miễn dịch tự nhiên (chưa từng mắc bệnh) hoặc chưa được tiêm vắc xin phòng ngừa. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, có tới 90% người không có miễn dịch khi ở gần người bị thủy đậu sẽ bị nhiễm bệnh.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính, gánh nặng của bệnh thủy đậu hàng năm là khoảng 140 triệu ca với 4,2 triệu trường hợp biến chứng nghiêm trọng cần phải nhập viện và 4200 ca tử vong (1). Đối với người có sức khỏe bình thường, bệnh thủy đậu hầu như không dẫn đến bất kỳ vấn đề nghiêm trọng nào. Tuy nhiên, đối với những người có yếu tố nguy cơ cao như người lớn, người suy giảm miễn dịch có khả năng dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.

Có tới ⅓ số người lớn mắc bệnh thủy đậu sẽ gặp biến chứng nghiêm trọng. Một kết quả nghiên cứu cho thấy, biến chứng thường gặp ở người lớn khi mắc thủy đậu, bao gồm nhiễm trùng da do vi khuẩn (chiếm 11,25%), viêm phổi (chiếm 4,82%), co giật do sốt (3,39%) và viêm não (2,44%). Mức độ nghiêm trọng sẽ càng tăng lên theo độ tuổi.

Ở trẻ em, các trường hợp mắc thủy đậu phức tạp đã được báo cáo thường ghi nhận về hệ thần kinh và hệ hô hấp hơn với tỷ lệ nhập viện cao. Trẻ bị suy giảm miễn dịch, đặc biệt là trẻ mắc bệnh bạch cầu khi bị thủy đậu, thường quá trình chữa lành mất nhiều thời gian hơn gần gấp 3 lần, nguy cơ cao với biến chứng nội tạng xảy ra ở 30 - 50% các trường hợp nhiễm bệnh và 15% gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách (2).

Trong khi đó, zona thần kinh là bệnh “hậu thủy đậu”, thường bùng phát bệnh khi cơ thể đang trong trạng thái “báo động” về sức khỏe như tuổi tác cao, suy giảm miễn dịch, thường xuyên căng thẳng, sử dụng nhiều loại thuốc điều trị lâu dài như steroid prednisone, mắc các bệnh lý mãn tính hoặc ung thư, đang phải thực hiện các liệu pháp điều trị, tiền sử chấn thương về thần kinh hoặc phẫu thuật thần kinh kéo dài, làm suy giảm sức đề kháng.

BS.CKI Nguyễn Tấn Sang, Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cho biết bệnh thủy đậu và zona thần kinh tuy “hai mà một” vì đều do virus Varicella Zoster (VZV) gây bệnh. Virus này tấn công lần đầu tiên gây ra bệnh thủy đậu, sau khi hết bệnh virus sẽ không bị đào thải mà sẽ vào trạng thái “ngủ đông” tiềm ẩn sâu trong hạch rễ thần kinh, trú ngụ thầm lặng đợi thời điểm thuận lợi khi sức đề kháng ở người bệnh suy giảm, sẽ tái hoạt động tấn công dọc trên dây thần kinh, gây ra bệnh zona thần kinh.

Zona thần kinh thường bị hiểu lầm là bệnh tổn thương ngoài da, nhưng thực tế vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây ra các biến chứng nghiêm trọng, phổ biến nhất là đau dây thần kinh kéo dài sau zona. Theo CDC Hoa Kỳ, có tới 18% người xuất hiện biến chứng đau dây thần kinh sau zona khi đã hồi phục từ đợt bệnh zona trước.

Trong chương trình tư vấn trực tuyến, BS.CKI Nguyễn Tấn Sang cũng chia sẻ thêm, biến chứng zona thần kinh thường gặp ở bệnh nhân trên 50 tuổi là đau sau zona thần kinh, gây ra tình trạng đau đớn khó chịu và điều trị rất khó khăn.

Đồng thời, zona thần kinh có thể gây ra các biến chứng khác, tùy thuộc vào cơ quan mà VZV tấn công vào, chẳng hạn như tấn công ở vùng mắt sẽ gây viêm giác mạc, ảnh hưởng đến thị lực; tấn công ở tai làm ảnh hưởng đến các dây thần kinh như: dây thần kinh số 7 gây liệt cơ mặt, méo miệng; tấn công vào dây thần kinh số 8 gây ù tai, chóng mặt, ảnh hưởng đến thính lực; tấn công vào phổi gây viêm phổi, suy hô hấp; tấn công vào hệ thần kinh có thể gây viêm não, viêm màng não.

Theo nghiên cứu từ Trường Y khoa Harvard, có khoảng 20% các trường hợp bệnh zona liên quan đến dây thần kinh ở đầu, mí mắt, bề mặt mắt hoặc phần sâu hơn ở mắt, gây ra tình trạng suy giảm thị lực, thậm chí mù lòa. Bên cạnh đó, VZV ảnh hưởng ở dây thần kinh gần tai có khả năng gây mất thính lực và liệt mặt.

Ngoài ra, zona thần kinh cũng tồn tại nguy cơ gây đột quỵ ở người bệnh, nhưng tỷ lệ chiếm không cao, rất hiếm gặp. Khi mắc zona thần kinh, có khả năng gây ra tình trạng viêm mạch, tăng đông máu gây ra cục máu đông trong động mạch, dẫn đến tình trạng đột quỵ. Biến chứng này thường gặp hơn ở người lớn tuổi và người có bệnh lý nền khi mắc bệnh.

Một nghiên cứu có triển vọng mới từ Bệnh viện Brigham and Women ở Boston, MA cho thấy người lớn từng bị zona có nguy cơ đột quỵ lần đầu hoặc mắc bệnh tim mạch vành cao hơn gần 30%. Một nghiên cứu khác được báo cáo vào năm 2017 trên Tạp chí của Học viện Tim mạch Hoa Kỳ cũng phát hiện ra rằng bệnh zona thần kinh làm tăng nguy cơ đau tim lên 59%.

BS.CKI Nguyễn Tấn Sang cho biết, tất cả nguy cơ biến chứng (ngoại trừ nguy cơ gen) thì không thể kiểm soát triệt để được, tuy nhiên nguy cơ biến chứng đột quỵ từ các bệnh nhân mắc zona thần kinh có tiền sử bệnh lý mỡ máu, tiểu đường, hút thuốc, có thể giảm nhẹ bằng việc chủ động tập luyện thể dục khoảng 30 phút để giảm nhẹ nguy cơ mà không cần điều trị đặc hiệu. Đối với người thường xuyên hút thuốc, nên bỏ thuốc lá để hạn chế tối đa nguy cơ đột quỵ.

BS Phạm Văn Phú, Quản lý Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, để phòng ngừa nhiễm bệnh và nguy cơ biến chứng nguy hiểm gây ra bởi các bệnh do virus Varicella Zoster (bệnh thủy đậu và zona thần kinh) hiệu quả, an toàn nhất chính là tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch cả 2 loại vắc xin ngừa thủy đậu và zona thần kinh theo khuyến cáo của bác sĩ và các chuyên gia y tế.

Mặc dù bệnh thủy đậu và zona thần kinh đều do virus Varicella Zoster gây bệnh nhưng hai loại vắc xin này phòng bệnh với công nguyên khác nhau. Do đó vắc xin zona thần kinh chỉ phòng được bệnh zona thần kinh, vắc xin thủy đậu chỉ ngừa được bệnh thủy đậu. Cả hai loại vắc xin này không cần thiết phải thực hiện xét nghiệm trước khi tiêm phòng.

Theo CDC Hoa Kỳ, vắc xin thủy đậu có khả năng ngăn ngừa hầu hết các trường hợp biến chứng, bệnh nặng do thủy đậu gây ra. Kể từ khi chương trình tiêm vắc xin thủy đậu bắt đầu ở Hoa Kỳ, đã giảm hơn 97% trường hợp nhiễm bệnh.

Theo đó, tiêm vắc xin cũng là cách duy nhất để bảo vệ khỏi căn bệnh đau đớn zona thần kinh. Vắc xin có hiệu quả trên 90% trong việc ngăn ngừa bệnh zona và đau dây thần kinh sau zona ở người lớn từ 50 tuổi trở lên có hệ thống miễn dịch khỏe mạnh, người từ 18 tuổi có hệ thống miễn dịch suy yếu có nguy cơ biến chứng cao cũng nên tiêm vắc xin.

Hiện Việt Nam đang triển khai 4 loại vắc xin phòng thủy đậu, bao gồm: Vắc xin Varilrix (Bỉ) chỉ định cho trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn; vắc xin Varivax (Mỹ), vắc xin Varicella (Hàn Quốc) và vắc xin ProQuad (Mỹ) chỉ định tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi và người lớn. Tất cả vắc xin phòng thủy đậu đều được chỉ định phác đồ tiêm 2 mũi vắc xin, cách nhau từ 1 - 3 tháng tùy vào độ tuổi bắt đầu tiêm chủng.

Lý do Việt Nam chỉ định tiêm 2 mũi vắc xin thủy đậu có liên quan mật thiết đến tình hình biến đổi khí hậu khiến bệnh thủy đậu lưu hành quanh năm. Đồng thời, còn do vấn đề về xã hội như mật độ dân số, đường xá lưu thông thuận tiện, gia tăng nguy cơ lây lan bệnh thủy đậu.

Theo các công trình nghiên cứu mới nhất, việc tiêm một mũi vắc xin thủy đậu có thể chưa tạo được kháng thể đủ để bảo vệ khỏi virus gây bệnh, do đó nhiều nước hiện tại đang khuyến cáo tiêm đầy đủ 2 mũi để tạo đáp ứng miễn dịch tốt nhất và bảo vệ hiệu quả nhất.

BS Phạm Văn Phú cũng chia sẻ thêm, đối với những người cao tuổi, người có bệnh nền, người dị ứng (thức ăn, phấn hoa) thì đều có thể tiêm vắc xin thủy đậu.

Tuy nhiên, để đủ điều kiện tiêm vắc xin thì cần được bác sĩ khám sàng lọc, đánh giá thể trạng trước khi tiêm. Vì sẽ có các trường hợp dị ứng ở mức độ nặng hoặc cơ địa chưa ổn định, bệnh lý mãn tính vẫn còn ở giai đoạn cấp tính thì cần phải hoãn tiêm hoặc tiêm ở bệnh viện. Do đó, đối với nhóm đối tượng bị dị ứng cần lưu ý mang đầy đủ giấy tờ, đơn thuốc để được bác sĩ đánh giá tổng quan.

Phụ nữ mang thai cũng là đối tượng cần đặc biệt quan tâm đối với sự nghiêm trọng của bệnh thủy đậu. Nguy cơ dẫn đến biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, với tỷ lệ tử vong cao lên đến 40%, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ gây dị tật thai nhi, chưa kể trẻ sinh ra từ người mẹ mắc thủy đậu sẽ có nguy cơ cao lây nhiễm thủy đậu với các biến chứng nguy hiểm.

Tuy nhiên, vì vắc xin thủy đậu là loại vắc xin sống, giảm độc lực nên phụ nữ mang thai không tiêm được trong thai kỳ. Do đó, trước khi có dự định mang thai thì nên tiêm ngừa vắc xin thủy đậu, và hoàn thành trước thời điểm mang thai 3 tháng.

BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo, Quản lý Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, vắc xin zona thần kinh được chỉ định tiêm cho người 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi trở lên có yếu tố nguy cơ cao. Đối với nhóm từ 50 tuổi trở lên, WHO thầy rằng tỷ lệ nhiễm thủy đậu chiếm tới 99%, vì vậy nhóm đối tượng này không cần phải xác định đã bị thủy đậu mà vẫn có thể tiêm phòng được.

Đối với nhóm từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao, cần phải được xác định đã tiêm ngừa hay mắc thủy đậu rồi, nếu không thể xác định được, cần phải tiêm vắc xin thủy đậu trước, rồi khoảng 2 tháng sau mới tiêm vắc xin zona thần kinh.

Các đối tượng trên 18 tuổi có các yếu tố nguy cơ cao, có thể tiêm vắc xin zona thần kinh bao gồm những người có bệnh lý nền về tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), hen suyễn, viêm cơ xương khớp, suy thận, suy giảm miễn dịch, ức chế miễn dịch, hoặc dùng các liệu pháp chế phẩm sinh học làm cho hệ miễn dịch suy yếu như HIV, lupus ban đỏ, vảy nến... các bệnh lý ác tính như ung thư, cần phải xạ trị, hóa trị, u ác tính, ghép cơ quan nội tạng.

Đối với trường hợp đang bùng phát bệnh zona thần kinh, BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo khuyến cáo người bệnh cần ổn định bệnh lý trước, đến thăm khám bác sĩ chuyên khoa điều trị bệnh triệt để cho đến khi bệnh đã qua thời kỳ đau cấp tính thì lúc này có thể tiêm vắc xin zona thần kinh, góp phần phòng ngừa nguy cơ tái phát.

Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC là đơn vị đầu tiên mang về và triển khai tiêm vắc xin Shingrix (Bỉ) phòng zona thần kinh cho người dân tại hàng trăm trung tâm tiêm chủng trên cả nước từ tháng 10/2024. BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo cho biết, kể từ khi ra mắt, rất nhiều ông bà, người lớn tuổi đến tiêm vắc xin.

Đặc điểm chung của những người đến VNVC tiêm vắc xin zona thần kinh đều là bị ám ảnh bởi những cơn đau dai dẳng, kéo dài, được ví như “đau hơn đau đẻ” từ vài tháng đến vài năm do zona thần kinh và những người có bệnh lý nền được bác sĩ khuyến cáo đến tiêm ngừa vì có nguy cơ mắc zona biến chứng cao.

Bên cạnh đó, BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo cũng khuyến cáo người trên 50 tuổi có thể tiêm thêm các loại vắc xin khác như: Bạch hầu - Ho gà- Uốn ván, Phế cầu 23, Cúm, Não mô cầu, vắc xin Sốt xuất huyết… vì những người trên 50 tuổi có ít nhất một bệnh nền, nếu mắc thêm các bệnh truyền nhiễm khác sẽ rất nguy hiểm.

Hệ thống Trung tâm Tiêm chủng VNVC hiện có đầy đủ vắc xin phòng bệnh với danh mục đa dạng 50 loại vắc xin, phòng gần 50 bệnh truyền nhiễm, tại hơn 200 trung tâm tiêm chủng trên toàn quốc, đảm bảo cung ứng đầy đủ vắc xin cho mọi đối tượng, kể cả các loại thường xuyên khan hiếm, với giá thành hợp lý, luôn bình ổn và nhiều ưu đãi.

Đến tiêm chủng tại VNVC, Khách hàng sẽ được khám sàng lọc chi tiết, kỹ lưỡng, tuân thủ theo quy trình tiêm chủng 5 sao và theo hướng dẫn của Bộ Y tế bởi đội ngũ bác sĩ dày dặn kinh nghiệm. Đồng thời trải nghiệm tiêm chủng an toàn, êm ái, nhẹ nhàng bởi những điều dưỡng viên tay nghề cao, chuyên môn giỏi.

BÀI VIẾT CÙNG CHỦ ĐỀ