Tay chân miệng không điển hình nguy hiểm không? Làm sao nhận biết?

Trong khi bệnh tay chân miệng có đặc điểm lâm sàng với các nốt ban đỏ và mụn nước mọc ở lòng bàn tay và bàn chân, thì các trường hợp bệnh biểu hiện không điển hình sẽ có nhiều tổn thương đa hình, dẫn đến lan rộng hơn bình thường. Vậy tay chân miệng không điển hình nguy hiểm không? Làm sao để nhận biết sớm được tình trạng bệnh. Tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

Tay chân miệng không điển hình là gì?

Bệnh tay chân miệng không điển hình là tình trạng người bệnh bùng phát các tổn thương da không đặc trưng, dễ gây nhầm lẫn trong quá trình chẩn đoán và điều trị bệnh. Các chuyên gia cho biết, so với bệnh tay chân miệng truyền thống, bệnh tay chân miệng không điển hình có nhiều khả năng biểu hiện dưới dạng tổn thương bọng nước và phát ban đa dạng hơn, và có tỷ lệ chẩn đoán sai rất cao. (2)

Bệnh tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm cấp tính ảnh hưởng phổ biến ở trẻ em, thường biểu hiện các triệu chứng như sốt, vết loét trong niêm mạc miệng, ban đỏ ở tay chân hoặc lan ra mông, đầu gối. Tác nhân gây bệnh tay chân miệng là virus đường ruột, thường gặp nhất là virus Coxsackie A16 và Enterovirs 71. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, đặc biệt ở người lớn, bệnh tay chân miệng không bùng phát với những triệu chứng đặc trưng mà xuất hiện các biểu hiện khác thường.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh tay chân miệng ở người lớn: Nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị

Theo định nghĩa bệnh tay chân miệng của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh tay chân miệng thường có các biểu hiện như sốt, loét miệng, phát ban dạng mụn nước ở lòng bàn tay và lòng bàn chân, mông. Một nghiên cứu trên 3649 trường hợp bệnh nhân tay chân miệng cho thấy có biểu hiện tổn thương ở tay trong 91% trường hợp, ở chân khoảng 86,8% trường hợp và ở niêm mạc miệng trong 73,6% trường hợp. (3)

Tuy nhiên, một nghiên cứu khác trên 80 trường hợp cho thấy 55% bệnh nhân mắc tay chân miệng không điển hình xuất hiện phát ban không điển hình liên quan đến bệnh chàm tiềm ẩn (3). Nếu không có những biểu hiện lâm sàng đặc trưng, việc chẩn đoán bệnh tay chân miệng sẽ khó khăn.

Nguyên nhân gây ra bệnh tay chân miệng không điển hình

Theo kết quả nghiên cứu, Coxsackievirus A6 (CVA6) được biết đến là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng tay chân miệng không điển hình, đặc biệt là loại virus này có khuynh hướng mắc bệnh không điển hình ở độ tuổi trưởng thành và phân bố rộng hơn ở mặt và trán cũng như mu bàn tay và bàn chân. Các đặc điểm bất thường khác đã được báo cáo bao gồm chứng móng, hình thành bọng nước, sốt cao và tỷ lệ nhập viện tăng.

Kể từ năm 2008, các đợt bùng phát bệnh tay chân miệng không điển hình ở trẻ em và người lớn đã được báo cáo trên toàn thế giới (4). Phần lớn các đợt bùng phát này là do CV-A6 gây ra, biểu hiện triệu chứng lâm sàng nghiêm trọng hơn so với bệnh tay chân miệng điển hình ở trẻ em do CV-A16 gây ra.

Có thể thấy, CVA6 đang nổi lên như một nguyên nhân chủ yếu gặp gây ra bệnh tay chân miệng không điển hình nghiêm trọng ở người lớn và đang lan truyền rộng trên toàn thế giới (5). Điều này khiến các bác sĩ da liễu phải xác định những thay đổi đa dạng do EV gây ra và hiểu được sức mạnh chẩn đoán của các phương pháp virus học hiện đại.

Vì sao tay chân miệng không điển hình lại nguy hiểm?

Hầu hết các trường hợp bị tay chân miệng đều biểu hiện nhẹ và tự hồi phục nếu được can thiệp đúng cách. Tuy nhiên, CVA6 được ghi nhận có liên quan mạnh mẽ đến các tình trạng phát ban nghiêm trọng (6), không điển hình và lan rộng hơn so với bình thường. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ cũng cho biết CVA6 thường liên quan đến các triệu chứng tay chân miệng nghiêm trọng hơn (7).

Bệnh nhân nhiễm CVA6 thường có biểu hiện sốt cao hơn bình thường, thời gian mắc bệnh dài hơn (thường kéo dài 2 tuần), các tổn thương ngoài da nghiêm trọng hơn vì không chỉ các mụn nước mà còn có các bọng nước lớn, vết loét ở mu bàn tay và bàn chân, gây đau đớn dữ dội và lan rộng ra mặt, tứ chi, môi, da quanh hậu môn, bẹn, da đầu…

Đáng lưu ý, các triệu chứng của bệnh tay chân miệng không điển hình thường biểu hiện tổn thương da không rõ ràng hoặc không xuất hiện ở các vị trí đặc trưng (tay, chân, miệng), khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn và không kịp thời, tiềm ẩn nguy cơ điều trị không đúng cách, khiến bệnh tình trở nặng, khó hồi phục và dễ để lại di chứng sau này. Đồng thời, tình trạng biểu hiện không rõ ràng khiến người bệnh không được cách ly kịp thời, làm tăng nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.

Triệu chứng nhận biết bệnh tay chân miệng không điển hình

Theo báo cáo tổng quan gồm 85 nghiên cứu với 1.359 trường hợp bệnh tay chân miệng không điển hình.  Coxsackievirus A6 (CVA) được xác định trong 63% các trường hợp, các biểu hiện tổn thương da được báo cáo đa dạng gồm sẩn (49%), mụn nước (53%), dát (20%), bọng nước (36%), trợt (14%), giống eczema herpes (19%), vảy (6%), ban xuất huyết/xuất huyết (7%), giống Gianotti Crosti (4%) và loét niêm mạc (4%).

Trong đó, các tổn thương mụn nước thường tìm thấy ở lòng bàn tay và bàn chân, thân mình, cánh tay và cổ, hiếm gặp ở niêm mạc miệng. Đồng thời, các nhà nghiên cứu chỉ ra cánh tay hoặc chân là vị trí không điển hình phổ biến nhất của các biểu hiện trên da khác nhau (chiếm 47%), tiếp theo là mặt (45%) và thân (27%).

Ngoài ra, có khoảng 74% các trường hợp bệnh tay chân miệng không điển hình báo cáo triệu chứng sốt ở các bệnh nhân, trong khi 18% bị viêm họng và 16% bị ho (tương tự như bệnh tay chân miệng cổ điển). Bên cạnh đó, có khoảng 21% bệnh nhân báo cáo bị tách móng, 4% bị rối loạn phát triển móng. (8)

Biến chứng nguy hiểm của tay chân miệng không điển hình

Bệnh tay chân miệng đặc trưng bởi sốt, đau họng, khó chịu toàn thân, mệt mỏi và phát ban mụn nước ở chân, tay và niêm mạc miệng. Các trường hợp nghiêm trọng cũng có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng viêm não, viêm màng não, liệt mềm cấp tính, suy tim, suy hô hấp hoặc tử vong. Các biến chứng nguy hiểm của bệnh tay chân miệng không điển hình bao gồm:

• Biến chứng thần kinh trung ương: Mặc dù CVA6 gây ra các biểu hiện không điển hình ở tổn thương da nghiêm trọng hơn nhưng thực tế các biến chứng liên quan đến thần kinh hiếm gặp hơn so với các chủng virus đường ruột khác, cụ thể là EV71. Một nghiên cứu chỉ ra, có khoảng 2,4% bệnh nhân nhiễm CVA6 có liên quan đến biểu hiện thần kinh trung ương, bao gồm viêm màng não vô khuẩn và viêm não;
• Mất móng: Hội chứng Onychomadesis (bong móng khỏi nền móng) có thể xảy ra do tác động tế bào từ CVA6 trực tiếp lên nền móng, gây mất móng ở bệnh nhân tay chân miệng không điển hình. Biến chứng liên quan đến tổn thương móng và bất thường hình thái móng được tìm thấy ở 21% và 4% các trường hợp không điển hình.
• Biến chứng hô hấp, hệ cơ: Hiếm khi xảy ra ở bệnh nhân tay chân miệng không điển hình.

So sánh sự khác biệt giữa tay chân miệng điển hình và không điển hình

Nhận biết rõ tình trạng bệnh tay chân miệng không điển hình để kịp thời can thiệp điều trị, ngăn chặn nguy cơ bệnh trở nặng, dẫn đến quá trình hồi phục khó khăn và kéo dài hơn.

Bảng so sánh sự khác biệt giữa bệnh tay chân miệng điển hình và tay chân miệng không điển hình

Điều trị tay chân miệng không điển hình

Theo các chuyên gia y tế, điều quan trọng trong điều trị bệnh tay chân miệng không điển hình là phải phân biệt bệnh tay chân miệng không điển hình với các tình trạng phát ban khác, chẳng hạn như bệnh chàm Herpes, tình trạng nhiễm virus Varicella-Zoster gây thủy đậu/ Zona thần kinh hoặc chốc lở bọng nước. Hầu hết các trường hợp tay chân miệng không điển hình có thể hồi phục hoàn toàn khi thực hiện các liệu pháp hỗ trợ kịp thời. Việc phát hiện sớm tình trạng bệnh có thể giảm thiểu việc thực hiện các phương pháp điều trị không cần thiết và nhập viện.

Hiện tại, bệnh tay chân miệng không có thuốc đặc trị để điều trị bệnh. Do đó, mục tiêu chủ yếu thực hiện các biện pháp hỗ trợ thuyên giảm triệu chứng và tăng cường miễn dịch cho người bệnh, chẳng hạn như:

• Hạ sốt: Sử dụng Paracetamol (không phải aspirin) theo chỉ dẫn để hạ sốt và giảm khó chịu cho người bệnh. Đồng thời, bổ sung cho người bệnh nhiều nước để hạn chế tình trạng mất cân bằng nước, nhưng cần tránh sử dụng nước cam vì tính axit có thể gây đau khi loét miệng;
• Tổn thương da: Không chạm trực tiếp vào các tổn thương da và để chúng tự lành lại. Trong trường hợp ngứa và đau dữ dội, bệnh nhân có thể sử dụng thuốc bội nhiễm như xanhmethylen hoặc kem chứa ion bạc bôi theo chỉ định của bác sĩ để hỗ trợ thuyên giảm triệu chứng;
• Theo dõi tình trạng bệnh: Trong trường hợp người bệnh xuất hiện các dấu hiệu bất thường, cần đưa bệnh nhân thăm khám bác sĩ lập tức để được can thiệp kịp thời;
• Lưu ý cần tránh: Không cho trẻ tiêu thụ thức ăn quá nóng, cay, chua, cứng vì có thể kích thích các tổn thương miệng; Cho trẻ mặc đồ thoải mái, không kiêng tắm nhưng cần thao tác nhẹ nhàng,..

Cách phòng ngừa tay chân miệng không điển hình ở trẻ

Để phòng ngừa bệnh tay chân miệng không điển hình ở trẻ, bố mẹ cần lưu ý duy trì thực hiện các biện pháp sau:

• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Hướng dẫn trẻ rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt sau khi chơi đùa, đi vệ sinh hoặc trước khi ăn. Phụ huynh nên làm sạch đồ chơi, dụng cụ học tập, dụng cụ ăn uống và các vật dụng cá nhân của trẻ bằng cách vệ sinh định kỳ bằng dung dịch sát khuẩn. Các bề mặt thường xuyên tiếp xúc như bàn ghế, tay nắm cửa cũng cần được lau chùi kỹ lưỡng để hạn chế sự tồn tại của virus. Môi trường sống của trẻ nên được giữ thông thoáng, không có khói bụi và đảm bảo đủ ánh sáng;
• Tránh tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế trẻ tiếp xúc với người đang mắc bệnh hoặc nghi ngờ nhiễm bệnh. Nếu trong gia đình có người bệnh, cần thực hiện cách ly để giảm nguy cơ lây nhiễm sang trẻ. Ngoài ra, nên chú ý cho trẻ đeo khẩu trang khi đi đến nơi đông người hoặc khi tiếp xúc với người có triệu chứng bệnh;
• Tăng cường hệ miễn dịch: Cung cấp chế độ dinh dưỡng đầy đủ và cân đối, bao gồm các thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất như rau xanh, trái cây và thực phẩm giàu protein. Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc và rèn luyện thể dục thể thao thường xuyên để tăng cường sức đề kháng;
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ để sớm phát hiện các dấu hiệu bất thường. Nếu trẻ xuất hiện triệu chứng như sốt cao, phát ban lạ trên da, hoặc đau họng, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Đặc biệt, chủ động tiêm vắc xin tay chân miệng phòng bệnh là một trong những biện pháp hiệu quả nhất trong việc phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh. Vắc xin tay chân miệng được khuyến nghị tiêm cho trẻ từ 2 tháng đến dưới 6 tuổi, mang hiệu quả bảo vệ cao đến 96,8% và duy trì miễn dịch lâu dài giúp chống lại bệnh tay chân miệng nhóm EV71 - nguyên nhân gây ra các biến chứng thần kinh nguy hiểm, thậm chí tử vong. Hiện nay, trên thế giới đã có vắc xin phòng bệnh tay chân miệng cho trẻ em. Ngày 18/2/2025, Hệ thống tiêm chủng VNVC ký kết bản ghi nhớ hợp tác với Substipharm Biologics (Thụy Sĩ) để sớm đưa vắc xin phòng bệnh tay miệng về ra mắt và triển khai tiêm đầu tiên trên toàn quốc, mang đến cơ hội sớm tiếp cận với một trong những loại vắc xin mới, vắc xin quan trọng cho trẻ em Việt, giúp phòng ngừa căn bệnh cực kỳ phổ biến và nguy hiểm hàng đầu ở nhóm trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Tay chân miệng không điển hình thường do Coxsackievirus A6 gây bệnh, xuất hiện ở trẻ em và người lớn, bùng phát các triệu chứng bất thường gây khó khăn trong chẩn đoán và điều trị bệnh. Thực hiện các biện pháp phòng bệnh như giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, tránh tiếp xúc với người bệnh, củng cố hệ miễn dịch và tiêm chủng dự phòng là cách để hạn chế mắc bệnh an toàn, hiệu quả và tiết kiệm chi phí điều trị nhất.