Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy nên làm gì? Dấu hiệu, nguyên nhân

Bệnh tiêu chảy gây ra hơn 1 triệu ca tử vong mỗi năm và là nguyên nhân gây tử vong thứ 2 ở trẻ em dưới 5 tuổi, sau bệnh…. Ở trẻ sơ sinh, tình trạng này không chỉ gây khó chịu, mệt mỏi mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng như mất nước, điện giải, suy dinh dưỡng, chậm phát triển… Vậy trẻ sơ sinh bị tiêu chảy có dấu hiệu gì? Nguyên nhân do đâu? Cùng tìm hiểu trong bài viết sau đây!

Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh là gì?

Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh là tình trạng trẻ đi ngoài nhiều hơn bình thường, phân lỏng loãng, nhiều nước và có thể thay đổi về màu sắc hoặc mùi. Tình trạng này thường xảy ra đột ngột với số lần đi ngoài tăng rõ rệt, nhiều hơn 3 lần trong ngày và lượng phân thải ra cũng nhiều hơn.

Trong những ngày đầu đời, trẻ thường thải ra phân su – loại phân có màu đen đến xanh lá cây, trông nhờn hoặc như hắc ín, không mùi. Sau vài ngày, phân sẽ chuyển sang màu vàng, kết cấu loãng, lợn cợn và đôi khi có hạt.

Nếu tần suất đi ngoài tăng đột biến, phân hoàn toàn lỏng, tiêu chảy có mùi tanh, màu sắc bất thường kèm chất nhầy hoặc máu, có thể cho thấy trẻ đang gặp vấn đề về tiêu hóa. Trường hợp này dễ dẫn đến mất nước, mất cân bằng điện giải (natri, kali, clorua) và nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí đe dọa tính mạng.

Tình trạng này là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ em, chiếm khoảng 9% trong tổng số ca tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi trên toàn thế giới vào năm 2021. Trung bình, mỗi ngày có hơn 1.200 trẻ nhỏ tử vong, tương đương khoảng 444.000 ca mỗi năm. (4)

Tại Hoa Kỳ, ước tính có khoảng 16,5 triệu trẻ em dưới 5 tuổi trải qua từ 21 đến 37 triệu đợt bệnh đường ruột mỗi năm. Trong số đó, từ 2,1 đến 3,7 triệu ca phải đi khám và khoảng 220.000 trẻ phải nhập viện, với 325 – 425 trường hợp tử vong. (5)

Một nghiên cứu năm 2016 so sánh tình trạng rối loạn tiêu hóa ở trẻ bú mẹ và trẻ uống sữa công thức trên 150 trẻ sơ sinh cho thấy, trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy ít hơn đáng kể so với nhóm bú sữa công thức hoàn toàn hoặc một phần. Khoảng 27% trẻ bú mẹ gặp tình trạng này, trong khi gần 72% trẻ dùng sữa công thức thường xuyên bị ảnh hưởng.

Dấu hiệu nhận biết trẻ sơ sinh bị tiêu chảy

Việc phân biệt giữa tiêu chảy ở trẻ sơ sinh và tình trạng đi ngoài bình thường ở trẻ bú mẹ thường không dễ dàng vì phân của trẻ vốn đã mềm và lỏng tự nhiên. Tuy nhiên, để nhận biết tình trạng này ở trẻ, bố mẹ có thể dựa vào các dấu hiệu sau:

• Số lần đi ngoài của trẻ tăng đột ngột so với thường ngày.
• Phân loãng hơn rõ rệt, nhiều nước và xuất hiện liên tục trong ít nhất 3 lần.
• Phân có chất nhầy, máu hoặc có mùi hôi khó chịu.
• Trẻ đi ngoài nhiều lần kèm theo ăn uống kém, có biểu hiện ốm yếu hoặc sốt.
• Xuất hiện dấu hiệu mất nước như: mắt trũng, môi khô, khóc không có nước mắt, tiểu ít…

Nếu phải thay tã lỏng cho trẻ thường xuyên, rất có thể tình trạng này đang ở mức nghiêm trọng. Các chuyên gia đã đưa ra thang điểm xác định mức độ nghiêm trọng của tình trạng này. Thang điểm này dựa trên số lần trẻ đi ngoài phân lỏng mỗi ngày. Cụ thể:

• Mức độ nhẹ: Trẻ đi ngoài 3 – 5 lần/ngày;
• Mức độ vừa phải: Trẻ đi ngoài 6 – 9 lần/ngày;
• Mức độ nặng: Trẻ đi ngoài 10 lần trở lên/ngày.

Nguyên nhân trẻ sơ sinh bị tiêu chảy

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy không phải là hiện tượng hiếm gặp, có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra. Việc xác định đúng nguyên nhân sẽ giúp bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, mang lại hiệu quả cao.

1. Nguyên nhân thường gặp

Các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm thường là nguyên nhân chính gây tiêu chảy ở trẻ sơ sinh. Một số tác nhân thường gặp như:

• Virus: Virus là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Các loại virus thường gặp như Rotavirus, Norovirus, Adenovirus và Astrovirus… Những loại virus này rất dễ lây nhiễm và dễ dàng lây từ người sang người. Các đợt bùng phát thường xảy ra vào mùa thu và mùa đông.
• Vi khuẩn: Một số loại vi khuẩn như Salmonella typhi, E. coli, Shigella, Vibrio cholerae, Campylobacter… có thể gây nhiễm trùng đường ruột. Các trường hợp này đôi khi liên quan đến thực phẩm hoặc nước uống bị ô nhiễm.
• Ký sinh trùng: Các loại ký sinh trùng như Giardia và Cryptosporidiosis cũng có thể gây tiêu chảy ở trẻ sơ sinh. Những loại ký sinh trùng này thường sống ở sông, đầm phá và suối. Chúng cũng có thể lây nhiễm vào hồ bơi, công viên nước, bể nước…

2. Nguyên nhân do trẻ bú mẹ

Đối với những trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn, chế độ ăn uống và tình trạng sức khỏe của mẹ có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa của trẻ, khiến trẻ sơ sinh bị tiêu chảy.

• Thay đổi trong chế độ ăn uống của mẹ: Chế độ ăn uống của mẹ không khoa học, hợp lý có thể gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh. Nếu mẹ ăn quá nhiều đồ cay nóng hoặc đồ tráng miệng có đường vào một đêm, những thực phẩm này có thể làm thay đổi sữa mẹ. Điều này khiến bụng của trẻ sôi lên và đẩy sữa quá nhanh dẫn đến tình trạng tiêu chảy ở trẻ sơ sinh.
• Mẹ dùng thuốc: Nếu mẹ đang sử dụng các loại thuốc như thuốc kháng sinh, những loại thuốc này có thể ngấm vào sữa mẹ và gây ra vấn đề này ở trẻ sơ sinh. Một số chất bổ sung dinh dưỡng như vitamin và protein cũng có thể rò rỉ vào sữa mẹ làm xáo trộn dạ dày của trẻ.
• Trẻ uống thuốc trị bệnh: Trẻ nhỏ có thể cần uống thuốc nếu bé bị ốm. Một số loại thuốc như thuốc kháng sinh có thể làm lỏng ruột của bé và gây ra tình trạng này. Ngoài ra, một số trẻ có thể nhạy cảm với các loại thuốc hạ sốt, giảm đau.
• Trẻ bú sai cách: Khi trẻ bú mẹ, dòng sữa đầu thường sẽ trong và loãng, càng về sau, khi gần hết sữa sẽ đặc lại. Do đó, nếu trẻ bú sữa đầu nhiều hơn và không bú sữa sau, trẻ sẽ có nguy cơ cao bị tiêu chảy.

3. Nguyên nhân hiếm gặp khác

Ngoài những nguyên nhân trên, trẻ sơ sinh bị tiêu chảy còn có thể do các bệnh lý nghiêm trọng. Những nguyên nhân này thường không phổ biến nhưng có thể gây tiêu chảy kéo dài trong thời gian dài, gây ảnh hưởng đến sức khỏe, sự phát triển của trẻ. Một số nguyên nhân hiếm gặp như:

• Không dung nạp protein sữa bò hoặc đậu nành: Protein sữa bò và đậu nành là những thành phần phổ biến trong sữa công thức. Đối với trẻ bú sữa công thức, nếu hệ tiêu hóa của bé gặp khó khăn trong việc phân hủy một trong những thành phần này, trẻ có thể bị rối loạn đường ruột.
• Nhiễm trùng ruột già nghiêm trọng: Trong một số trường hợp, trẻ sơ sinh có thể bị viêm ruột già nghiêm trọng do nhiều nguyên nhân khác nhau như nhiễm vi khuẩn Shigella, dẫn đến tình trạng rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng.
• Nhiễm trùng C.difficile: Vi khuẩn C.difficile có thể phát triển mạnh trong ruột non của trẻ, gây ra triệu chứng nặng, đôi khi có thể kèm theo máu trong phân.
• Bệnh xơ nang: Tình trạng này làm tổn thương tuyến tụy và ngăn cản tuyến tụy tiết enzyme tiêu hóa vào ruột, ảnh hưởng đến quá trình hấp thu dinh dưỡng và gây rối loạn chức năng tiêu hóa..
• Hội chứng ruột ngắn: Đây là tình trạng một phần ruột non của trẻ bị thiếu và tiêu chảy là triệu chứng phổ biến nhất.
• Bệnh Celiac: Bệnh tự miễn này có thể khiến hệ tiêu hóa của trẻ phản ứng quá mức với gluten, làm hỏng niêm mạc ruột non và cản trở quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng.

Dấu hiệu trẻ sơ sinh bị tiêu chảy nghiêm trọng cần đi khám bác sĩ

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy nếu kéo dài hoặc có dấu hiệu bất thường có thể diễn tiến nhanh và gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Do đó, bố mẹ cần đặc biệt cảnh giác và đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu dưới đây:

1. Dấu hiệu mất nước

Mất nước là biến chứng nguy hiểm nhất khi trẻ sơ sinh bị tiêu chảy. Khi trẻ gặp vấn đề này, nước và chất điện giải (natri, clorua, kali, bicarbonate) sẽ bị mất qua phân lỏng, nôn mửa, mồ hôi, nước tiểu và hơi thở. Do đó, khi trẻ có các dấu hiệu mất nước, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay để bác sĩ kiểm tra và đưa ra phương pháp bù nước và điều trị kịp thời. Các dấu hiệu mất nước gồm:

• Trẻ không đi tiểu trong 8 giờ;
• Lưỡi và bên trong miệng khô, môi khô;
• Khóc không có nước mắt;
• Ở trẻ sơ sinh, một điểm mềm bị lõm hoặc trũng;
• Véo da trở lại chậm hơn 2 giây;
• Trẻ khó chịu, mệt mỏi và có biểu hiện ốm.

2. Các dấu hiệu nghiêm trọng khác

Bên cạnh các dấu hiệu mất nước, và kèm theo các dấu hiệu sau, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay để bác sĩ kiểm tra và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp:

• Sốt và tiêu chảy kéo dài hơn 2 – 3 ngày;
• Hơn 8 lần đi ngoài trong 8 giờ;
• Nôn kéo dài hơn 24 giờ;
• Tiêu chảy có chứa máu, chất nhầy hoặc mủ;
• Trẻ ít hoạt động hơn bình thường (không ngồi dậy hoặc nhìn xung quanh);
• Trẻ có vẻ bị đau bụng, khó chịu.

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy nên làm gì?

Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh mặc dù là vấn đề thường gặp nhưng lại gây ra nhiều lo lắng cho phụ huynh bởi nếu không được điều trị kịp thời có thể khiến trẻ bị mất nước nhanh chóng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Một số cách bố mẹ có thể áp dụng để điều trị cho trẻ như sau:

1. Giữ cho bé đủ nước

Trẻ sơ sinh đi ngoài nhiều lần dễ dẫn đến tình trạng mất nước nhanh chóng. Do đó, bù nước cho trẻ đầy đủ là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe của trẻ.

• Tăng cường bú mẹ: Cho trẻ bú mẹ nhiều hơn và thường xuyên hơn để cung cấp nước và dinh dưỡng cần thiết cho trẻ. Ngoài ra, sữa mẹ còn chứa nhiều kháng thể giúp trẻ chống lại nhiễm trùng và nhanh chóng hồi phục.
• Tiếp tục cho trẻ bú sữa công thức: Đối với những trẻ đang bú sữa công thức, mẹ cũng nên cho trẻ bú nhiều hơn. Tuy nhiên, cần lưu ý pha sữa đúng cách, không pha loãng sữa hoặc đổi loại sữa khi không có chỉ định của bác sĩ.

2. Bổ sung điện giải cho trẻ sơ sinh

Khi bị vấn đề này, trẻ không chỉ mất nước mà còn mất đi các chất điện giải quan trọng. Do đó, việc bổ sung điện giải là rất cần thiết để trẻ nhanh chóng hồi phục.

• Cho trẻ uống Oresol đúng cách: Dung dịch Oresol giúp bù nước và điện giải hiệu quả. Tuy nhiên, đối với trẻ sơ sinh, chỉ nên cho trẻ uống khi có chỉ định và hướng dẫn cụ thể từ bác sĩ về loại Oresol phù hợp, cách pha và liều lượng. Bố mẹ không nên tự ý cho trẻ uống vì có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe, tính mạng của trẻ.
• Không cho trẻ uống các loại nước khác: Trẻ sơ sinh còn rất nhỏ nên không thể uống nước lọc, nước đường hay các loại nước trái cây khác. Do đó, bố mẹ cần lưu ý tuyệt đối không tự ý cho trẻ uống các loại nước khác vì có thể làm tình trạng nặng hơn.

3. Thay tã cho bé thường xuyên

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy có thể làm tăng nguy cơ hăm tã và nhiễm trùng da ở vùng mông của trẻ. Do đó, sau mỗi lần trẻ đi ngoài, bố mẹ cần:

• Thay tã ngay lập tức: Sau khi trẻ đi ngoài, bố mẹ cần lập tức thay tã cho trẻ để tránh phân tiếp xúc với da lâu khiến virus, vi khuẩn xâm nhập vào da và gây nhiễm trùng da ở trẻ.
• Vệ sinh vùng hậu môn: Bố mẹ cần vệ sinh vùng hậu môn của trẻ sạch sẽ sau mỗi lần trẻ đi tiêu. Nên vệ sinh nhẹ nhàng bằng nước ấm và xà phòng dịu nhẹ, sau đó sử dụng khăn mềm để lau khô.

4. Cho trẻ ăn thức ăn có tác dụng làm giảm tình trạng tiêu chảy

Đối với trẻ sơ sinh dưới 6 tuổi, bố mẹ chỉ cần cho trẻ bú sữa nhiều hơn để tăng cường kháng thể chống lại nhiễm trùng. Với những trẻ lớn đã bước vào giai đoạn ăn dặm, bố mẹ có thể cho trẻ ăn các loại thức ăn có tác dụng làm giảm tình trạng này.

• Thức ăn dễ tiêu hóa: Khi hệ tiêu hóa đang bị tổn thương nên bố mẹ cần cho trẻ ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa như cháo loãng, súp, chuối nghiền, khoai tây nghiền…
• Tránh thực phẩm kích ứng: Hạn chế cho trẻ ăn các loại thực phẩm dễ kích ứng như đồ cay nóng, nhiều dầu mỡ, đồ chiên xào, thức ăn quá nhiều đường hoặc nhiều chất xơ vì có thể gây gánh nặng cho hệ tiêu hóa của trẻ.
• Chia nhỏ bữa ăn: Trẻ không muốn ăn nhiều khi đang khó chịu trong người. Do đó, bố mẹ không nên ép trẻ ăn quá nhiều trong một bữa, nên chia nhỏ bữa ăn thành nhiều lần để hệ tiêu hóa không quá tải và giúp bé hấp thu tốt hơn.

Phòng ngừa tiêu chảy cho trẻ và tránh lây lan

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như mất nước, điện giải, suy dinh dưỡng, chậm phát triển… Do đó, để phòng bệnh cho trẻ, bố mẹ có thể áp dụng các biện pháp sau:

1. Chủng ngừa bằng vắc xin

Chủng ngừa bằng vắc xin là biện pháp phòng bệnh rối loạn tiêu hóa do một số loại virus, vi khuẩn gây ra ở trẻ em an toàn, hiệu quả nhất. Vắc xin giúp cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu, ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh cũng như biến chứng nguy hiểm do bệnh gây ra. Hiện nay, VNVC có đủ vắc xin phòng bệnh tiêu chảy cho trẻ em và người lớn.

2. Vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ

Vệ sinh cá nhân cho trẻ sạch sẽ là biện pháp phòng ngừa bệnh hiệu quả nhất. Bố mẹ cần:

• Rửa tay thường xuyên và đúng cách: Trước khi chăm sóc trẻ, bố mẹ và người giám hộ cần rửa tay thật kỹ bằng xà phòng và nước sạch trong ít nhất 20 giây trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã cho trẻ…
• Vệ sinh đồ dùng của trẻ: Tất cả đồ dùng của trẻ như bình sữa, núm vú, đĩa, thìa, đồ chơi… đều cần được rửa sạch bằng nước và xà phòng, sau đó tiệt trùng thường xuyên, đặc biệt là bình sữa và núm vú sau mỗi lần sử dụng.
• Vệ sinh nhà cửa sạch sẽ: Nhà cửa cần được vệ sinh sạch sẽ, đảm bảo thoáng mát và không bị ô nhiễm.
• Xử lý phân của trẻ: Sau khi trẻ đi vệ sinh, bố mẹ cần xử lý phân của trẻ đúng cách để tránh virus, vi khuẩn trong phân lây lan và có nguy cơ gây bệnh.

3. Đảm bảo an toàn thực phẩm

Thực phẩm và nước uống bị ô nhiễm, không đảm bảo an toàn vệ sinh cũng có thể khiến trẻ bị tiêu chảy.

• Cho trẻ ăn chín, uống sôi: Luôn cho trẻ ăn thức ăn đã nấu kỹ và uống nước đun sôi để đảm bảo an toàn.
• Bảo quản đồ ăn: Bố mẹ cần bảo quản đồ ăn kỹ càng, không sử dụng thực phẩm ô thiu, để lâu ngày, có dấu hiệu hỏng.
• Lựa chọn thực phẩm tươi sống: Nên lựa chọn những thực phẩm tươi sống, có nguồn gốc rõ ràng. Trước khi chế biến nên rửa sạch dưới vòi nước để loại bỏ bụi bẩn, virus, vi khuẩn.

4. Nuôi con bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tự nhiên chứa đầy đủ các chất cần thiết cho sự phát triển của trẻ nhỏ. Đặc biệt, sữa mẹ giàu kháng thể giúp trẻ tăng cường miễn dịch, chống lại các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn, trong đó có các tác nhân gây tiêu chảy. Vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu để trẻ có sức đề kháng tốt và phát triển khỏe mạnh.

5. Khám sức khỏe định kỳ

Bố mẹ nên đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ theo khuyến cáo của bác sĩ. Điều này giúp phát hiện sớm các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn, từ đó bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp giúp trẻ khỏe mạnh và phát triển tốt hơn.

⇒ Tham khảo thêm: Các bệnh thường gặp ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy là tình trạng phổ biến, nhưng nếu kéo dài và không được điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như mất nước, rối loạn điện giải, suy dinh dưỡng và chậm phát triển. Do đó, khi trẻ có dấu hiệu bất thường như sốt, nôn mửa, khô môi, mắt trũng, ít tiểu… bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện để được kiểm tra và xử lý kịp thời. Đặc biệt, phụ huynh nên chủ động tiêm vắc xin cho trẻ khi đến tuổi, nhằm giảm nguy cơ mắc các bệnh đường ruột do virus hoặc vi khuẩn gây ra.