Trẻ tiêm phòng sau bao lâu thì được tắm? [Bác sĩ tiêm chủng giải đáp]

Sau khi tiêm vắc xin, phản ứng miễn dịch diễn ra trong cơ thể sẽ khiến trẻ gặp phải một số phản ứng phụ thông thường như sốt, sưng, đau, đỏ tại vị trí tiêm, mệt mỏi, buồn ngủ… Nhiều bố mẹ thắc mắc rằng có nên kiêng tắm sau khi tiêm hay không? Trẻ tiêm phòng sau bao lâu thì được tắm? Khi tắm cho trẻ sau tiêm cần lưu ý những gì? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp chi tiết những thắc mắc của các bậc phụ huynh, hướng dẫn cách tắm và chăm sóc sức khỏe của trẻ sau tiêm.

Tầm quan trọng của việc tiêm phòng cho trẻ

Tiêm chủng vắc xin là thành tựu y học vĩ đại của nhân loại, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe, sự phát triển toàn diện của trẻ trong tương lai. Cho đến nay, Việt Nam đã có gần 50 loại vắc xin phòng hơn 50 bệnh nguy hiểm, trong đó có nhiều bệnh đã và đang là dịch bệnh trên toàn cầu.

1. Bảo vệ sức khỏe cho trẻ

Tiêm chủng vắc xin kích thích hệ thống miễn dịch sản xuất kháng thể chống lại virus, vi khuẩn, ngăn ngừa bệnh tật, giảm tỷ lệ mắc bệnh và giảm nguy cơ biến chứng nguy hiểm, bảo vệ sức khỏe cho cả trẻ em và người lớn. Theo thống kê của Chương trình Tiêm chủng Mở rộng Việt Nam, khoảng 95% người được tiêm chủng sẽ sinh ra miễn dịch đặc hiệu bảo vệ cơ thể không bị mắc bệnh (1).

Mặc dù kháng thể với bệnh tật có thể được hình thành thông qua việc mắc bệnh tự nhiên, tuy nhiên quá trình gây miễn dịch từ nhiễm trùng tự nhiên không được kiểm soát về giới hạn an toàn, nguy cơ rất cao mắc bệnh nặng và trong một số trường hợp trẻ có thể đối mặt với những di chứng thần kinh, vận động và tàn tật về hình thể, thậm chí tử vong.

Chẳng hạn như trẻ đã mắc bệnh thủy đậu, nếu may mắn vượt qua sẽ hình thành kháng thể với bệnh, giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh trong tương lai, tuy nhiên những trẻ có sức đề kháng kém có thể biến chứng viêm phổi, tăng nguy cơ thủy đậu bội nhiễm với các liên cầu khuẩn, tụ cầu vàng nhóm A xâm lấn vô cùng nghiêm trọng, có thể gây nhiễm khuẩn huyết và tử vong.

Ngoài ra, bệnh viêm màng não do não mô cầu khuẩn ở trẻ có thể gây tử vong nhanh chỉ trong 24 giờ hoặc để lại di chứng tàn tật vĩnh viễn như gây điếc, cụt tứ chi, tổn thương não, thiểu năng trí tuệ… Nhiễm trùng phế cầu khuẩn có thể gây viêm phổi, nhiễm trùng máu, viêm màng não… Bệnh sởi có thể gây sưng não, viêm não, viêm phổi…

Thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho thấy, tiêm chủng vắc xin đã giúp hệ thống y tế toàn cầu ngăn chặn 42.000 ca tử vong ở trẻ em do bệnh bạch hầu, ho gà, bại liệt và uốn ván…, cứu sống 6,7 triệu trẻ em Việt Nam trong suốt 25 năm qua (từ giai đoạn xóa xã trắng về tiêm chủng mở rộng năm 1990 đến năm 2015). (2)

Tiêm chủng vắc xin giúp trẻ khỏe mạnh, có lợi thế lâu dài về sức khỏe trong sinh hoạt, vui chơi và học tập, tối thiểu hóa số ngày nghỉ học do bệnh tật, tối ưu hóa khả năng tiếp thu kiến thức, tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ phát triển vượt trội, toàn diện về thể chất và trí tuệ.

2. Tạo miễn dịch cộng đồng

Tiêm chủng vắc xin không chỉ nâng cao miễn dịch cho cá nhân mà còn giúp hình thành "miễn dịch cộng đồng". Khi mỗi người đủ điều kiện tiêm chủng đều được tiêm vắc xin, cả cộng đồng đều sẽ có miễn dịch, ngăn chặn sự lây lan của mầm bệnh từ người này sang người khác, bảo vệ chéo cho những người yếu thế, không đủ điều kiện để tiêm chủng như những người bị suy giảm hệ thống miễn dịch, đang trong điều trị như hóa trị ung thư, trẻ sơ sinh, phụ nữ mang thai, nhờ đó bảo vệ sức khỏe cả cộng động.

Cũng nhờ có tiêm chủng vắc xin cùng “miễn dịch cộng đồng”, Hệ thống y tế toàn cầu có thể kiểm soát và loại trừ nhiều loại bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như bệnh đậu mùa (thanh toán vào năm 1876) và bại liệt (thanh toán thành công tại Việt Nam vào năm 2000).

3. Tiết kiệm chi phí điều trị y tế

Chi phí để điều trị các bệnh lý ở trẻ em, nhất là các bệnh lý xâm lấn diễn biến nặng như viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết… rất “đắt đỏ”, có thể lên đến hàng tỷ đồng để chi trả rất nhiều khoản chi phí y tế cho các thiết bị y tế tiên tiến, nhân lực, thuốc thang, kháng sinh… chưa kể các gánh nặng xã hội và gánh nặng tài chính cho việc chăm sóc và duy trì sức khỏe cho trẻ sau điều trị.. Do đó, khi tỷ lệ mắc bệnh, biến chứng, di chứng ở trẻ được giảm thiểu đáng kể nhờ tiêm chủng vắc xin, gia đình sẽ tiết kiệm được rất nhiều chi phí y tế phục vụ cho việc thăm khám và điều trị bệnh tật. Đồng thời, trẻ khỏe mạnh sẽ hạn chế tối đa số ngày công làm việc bố mẹ phải nghỉ để chăm sóc trẻ.

Cũng theo WHO, tiêm chủng vắc xin cho trẻ em và người lớn là một chính sách đầu tư khôn ngoan, sinh lợi cao nhất trong các khoản đầu tư hiện nay. Với mỗi 1 đô la đầu tư vào tiêm chủng giúp tiết kiệm 16 đô la chi phí chăm sóc y tế. Xa hơn, tiêm chủng vắc xin giúp nhiều người trong cộng đồng được bảo vệ, giúp các quốc gia tập trung nhiều nguồn lực hơn vào công tác nghiên cứu, phát triển khoa học và điều trị các bệnh lý nguy hiểm, ác tính hiện nay chưa có phương pháp dự phòng và điều trị.

Trẻ đi tiêm về có nên tắm không?

Trẻ đi tiêm về hoàn toàn có thể tắm nếu sức khoẻ ổn định. Cho đến thời điểm hiện tại, chưa có bất cứ nghiên cứu hay bằng chứng khoa học nào đề cập đến việc tắm sau khi tiêm vắc xin có thể gây ra các ảnh hưởng đến hiệu quả chủng ngừa hay an toàn sau tiêm của trẻ. Chính vì thế, bố mẹ không nhất thiết phải kiêng tắm cho trẻ sau khi tiêm vắc xin. Trên thực tế, tiêm chủng là việc đưa một chế phẩm sinh học có chứa các thành phần kháng nguyên vào trong cơ thể thông qua đường tiêm (tiêm bắp, tiêm dưới da, tiêm tĩnh mạch…) hoặc đường uống, do đó việc tắm hay không tắm sẽ không ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của vắc xin bên trong cơ thể. Tuy nhiên, khi tắm cho trẻ sau tiêm cần lưu ý về thao tác tắm và nhiệt độ nước tắm phù hợp.

Xem thêm: Trẻ tiêm phòng xong có được uống kháng sinh không?

Trẻ tiêm phòng sau bao lâu thì được tắm?

Vì tắm và tiêm phòng vắc xin không có mối liên hệ tương quan trực tiếp nào nên không có khoảng thời gian chính xác nào được khuyến cáo để có thể tắm cho trẻ sau khi tiêm phòng vắc xin. Tuy nhiên, vì sau khi tiêm vắc xin, các phản ứng miễn dịch không diễn ra ngay lập tức mà cần một khoảng thời gian nhất đinh, do đó để đảm bảo an toàn cho trẻ sau tiêm, phụ huynh có thể tắm cho trẻ trong khoảng thời gian 1 - 2 tiếng sau tiêm - lúc trẻ đang khỏe mạnh, các phản ứng phụ sau tiêm chưa phát triển.

Lưu ý, nên tắm cho trẻ vào những thời điểm nhiệt độ không khí ấm áp, thao tác tắm nhẹ nhàng, cẩn thận không làm ướt vị trí tiêm, không sử dụng các sản phẩm hóa chất tẩy rửa mạnh, chỉ nên tắm bằng nước ấm cùng với các sản phẩm chăm sóc da em bé dịu nhẹ, không kích ứng… Lưu ý giữ ấm cho trẻ sau khi tắm.

Nếu sau tiêm trẻ sốt, cần đợi 1 - 2 ngày sau hoặc  cho đến khi trẻ giảm sốt hẳn mới nên tắm. Trong lúc đó, chỉ nên lau người cho trẻ thật nhẹ nhàng với khăn bông mềm, sạch, ẩm, ấm để vệ sinh cơ thể trẻ sạch sẽ, tránh gặp các nhiễm khuẩn khác và nhiễm trùng vị trí tiêm.

Tắm cho trẻ sau khi tiêm vắc xin cần lưu ý gì?

Mặc dù có thể tắm cho trẻ sau khi tiêm phòng nhưng để đảm bảo an toàn và hiệu quả sau tiêm vắc xin, bố mẹ cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Không tắm cho trẻ bằng nước nóng và ngâm bồn nước nóng bởi nhiệt độ cao từ nước tắm có thể kích thích cytokine gây viêm kích thích hệ thống miễn dịch tăng cường giải phóng cytokine gây viêm (3), chủ yếu là cytokine IL-6 (hoạt chất trung gian chính của quá trình tự miễn dịch, viêm nhiễm, bão cytokine do virus và tổn thương do hội chứng giải phóng cytokin gây ra).
  • Dễ hiểu hơn, sau khi tiêm vắc xin, các thành phần kháng nguyên trong vắc xin sẽ gây viêm nhẹ để kích thích hệ thống miễn dịch sinh ra các tế bào miễn dịch để gây phản ứng miễn dịch, hình thành kháng thể. Một trong những tế bào miễn dịch đầu tiên được sinh ra trong quá trình này là cytokine, đây là một hoạt chất gây viêm nhằm kích thích hệ thống miễn dịch sản sinh tế bào miễn dịch nhận biết, tấn công và loại thải các kháng nguyên. Nhiều nghiên cứu cho thấy, khi tắm nước nóng hoặc ngâm bồn nước nóng có thể kích thích hệ thống miễn dịch sản xuất nhiều cytokine hơn, vượt quá ngưỡng gây viêm cần thiết, có thể gây nguy hiểm, đặc biệt là hệ thống hô hấp. Do đó, sau tiêm phòng trẻ có thể tắm nhưng không nên tắm nước nóng và ngâm bồn nước nóng.
• Không nên tắm cho trẻ vào buổi sáng sớm hoặc lúc tối muộn bởi đây là 2 thời điểm trong ngày nhiệt độ môi trường giảm xuống mức thấp nhất trong ngày, không khí trở lạnh. Trong khi đó, thân nhiệt người thường ổn định ở mức 36 - 37 độ C, ở trẻ em thân nhiệt thường cao hơn so với người lớn, trung bình khoảng  36,5 – 37,2 độ C. Đặc biệt, sau khi tiêm trẻ thường có phản ứng phụ toàn thân là sốt từ nhẹ đến trung bình, lúc này thân nhiệt của trẻ có thể lên đến 38 độ C và có thể cao hơn nữa nếu tình trạng sốt diễn biến mạnh mẽ hơn. Chính vì thế, khi tắm vào buổi sáng sớm hoặc lúc tối muộn có thể gây ra tình trạng chênh lệch nhiệt độ giữa cơ thể và môi trường, gây sốc nhiệt, có thể gây cảm lạnh, khiến tình trạng sốt của trẻ trở nên nghiêm trọng hơn. Thời điểm thích hợp nhất để tắm cho trẻ là vào 9 giờ sáng và 16 giờ chiều, đây là thời điểm nhiệt độ dịu nhất trong ngày, phù hợp để tắm cho trẻ sau tiêm.
• Cũng với lý do trên, sau khi tiêm không nên tắm cho trẻ bằng nước lạnh và nước nóng, các chuyên gia khuyến cáo nên tắm cho trẻ trong nước ấm vừa phải có nhiệt độ tiệm cận với nhiệt độ cơ thể  từ 37 - 38 độ C.
• Sau khi tiêm, trẻ cần tắm ở nơi kín gió, tránh cảm lạnh hoặc làm trầm trọng hóa phản ứng sốt sau tiêm. Đồng thời, cần tắm nhanh chóng, không ngâm nước quá lâu, sau khi tắm xong cần lau khô nhanh cơ thể bằng khăn mềm sạch, không tiếp xúc với không khí lạnh của môi trường hoặc từ quạt, máy điều hòa… Nếu có thể, nên sử dụng điều hòa không khí điều chỉnh nhiệt độ ấm hoặc máy sưởi làm ấm không gian sinh hoạt của trẻ, nhất là vào mùa đông.
• Trong khi tắm, không nên sử dụng các hóa chất tẩy rửa mạnh, có nhiều hương liệu vì rất có thể sẽ gây tổn thương vết tiêm, nguy cơ nhiễm trùng vị trí tiêm.

Hướng dẫn cách tắm cho trẻ sau khi tiêm phòng

Quá trình tắm cho trẻ sau khi tiêm phòng cần được bố mẹ hoặc người chăm sóc trẻ thực hiện một cách cẩn thận để đảm bảo sự thoải mái và an toàn cho trẻ. Bố mẹ có thể tham khảo cách tắm cho trẻ sau khi tiêm phòng:

Bước 1: Chuẩn bị vật dụng

• Chuẩn bị các vật dụng cần thiết như nước ấm, khăn sạch và quần áo sạch để trẻ có thể mặc ngay sau khi tắm.
• Lựa chọn loại sữa tắm phù hợp cho trẻ, lành tính, dịu nhẹ, không hương liệu, không gây kích ứng da, có thể tham khảo ý kiến của các chuyên gia, bác sĩ khoa nhi.

Bước 2: Kiểm tra vết tiêm

• Trước khi tắm, kiểm tra vết tiêm trên cơ thể trẻ. Nếu vết tiêm không bị đỏ, sưng hoặc có dấu hiệu viêm, trẻ có thể tắm thoải mái.
• Nếu vết tiêm đau, sưng, đỏ hoặc có mưng mủ, cần bảo vệ vùng tiêm bằng băng cá nhân, không nên để vùng tiêm tiếp xúc với hóa chất, sữa tắm, dầu gội… và hạn chế để vết tiêm tiếp xúc với nước.

Bước 3: Tắm cho trẻ

• Dùng nước ấm vừa phải để tắm cho trẻ, đảm bảo nhiệt độ phù hợp để trẻ không bị quá lạnh hay quá nóng, nhiệt độ nước phù hợp là 37 - 38 độ C.
• Dùng khăn bông mềm cùng sữa tắm (nếu có) để lau cơ thể của trẻ nhẹ nhàng, tránh tiếp xúc với vị trí tiêm, đồng thời giữ cho vết tiêm hạn chế tối đa việc tiếp xúc trực tiếp với nước.
• Đảm bảo tắm nhanh gọn và không để trẻ ở trong nước quá lâu, tránh trường hợp trẻ cảm lạnh.

Bước 4: Lau khô và mặc quần áo

• Sau khi tắm, sử dụng khăn sạch lau khô cho trẻ, đảm bảo vị trí tiêm luôn khô ráo bằng cách dùng khăn bông thấm nhẹ lên vị trí tiêm và những vùng xung quanh trước, sau đó lau khô toàn thân cho trẻ.
• Mặc quần áo sạch và thoải mái cho trẻ. Nếu thời tiết lạnh, nên mặc thêm cho trẻ một lớp áo khoác mỏng nhẹ bên ngoài để giúp trẻ giữ ấm cơ thể.

Bước 5: Giữ vùng tiêm phòng sạch và khô

• Trong vài giờ sau khi tắm, bố mẹ cần tiếp tục kiểm tra vùng tiêm phòng để đảm bảo vị trí tiêm không bị ẩm ướt, mưng mủ hoặc bị bám bẩn.
• Tránh để trẻ chơi đùa quá sức, gây tiết mồ hôi, nguy cơ nhiễm trùng vết tiêm hoặc tiếp xúc với những bề mặt kém vệ sinh sau khi tắm.

Mách mẹ cách chăm sóc trẻ sau khi tiêm phòng để giảm biến chứng

Hầu hết tất cả các trường hợp sau tiêm chủng đều xảy ra phản ứng sau tiêm. Phản ứng sau tiêm chủng là hiện tượng đáp ứng miễn dịch của cơ thể đối với các vắc xin mà cơ thể được tiếp nhận. Tuy nhiên, không nhất thiết là phải có phản ứng phụ sau tiêm thì có thể mới có đáp ứng miễn dịch.

1. Theo dõi các phản ứng sau tiêm

Sau khi tiêm xong, bố mẹ cần lưu ý thực hiện theo dõi các phản ứng sau tiêm của trẻ tại cơ sở tiêm chủng trong vòng ít nhất 30 phút. Nếu phát hiện trẻ có các biểu hiện bất thường như nôn trớ, khó thở, thở khò khè, thở ngắt quãng, thở rút lõm lồng ngực, ngứa họng, chóng mặt, sốt, mệt mỏi, da mẩn ngứa hoặc đổi màu (đỏ, xanh, tím tái, hồng…), cần báo ngay cho nhân viên y tế ở nơi gần nhất nhằm kịp thời xem xét tình trạng và xử trí nhanh chóng, thích hợp.

Đồng thời tiếp tục theo dõi tại nhà trong vòng 24 - 48 tiếp theo, đặc biệt cần theo dõi vào ban đêm, đây là những mốc thời gian quan trọng mà các phản ứng sau tiêm thường xảy ra nhất. Các tiêu chí phụ huynh cần theo dõi gồm có:

• Nhiệt độ cơ thể trẻ khi đo bằng nhiệt kế: Lưu ý nhiệt độ cơ thể bất thường của trẻ là khi trẻ sốt cao trên 39 độ C, sốt cao không hạ, không đáp ứng với các loại thuốc hạ sốt, sốt kèm theo các triệu chứng như ho, quấy khóc hơn bình thường, phát ban (thay đổi màu da), nổi mẩn ngứa… kéo dài trên 1 ngày.
• Nhịp thở của trẻ: Nhịp thở bất thường là khi trẻ khó thở, thở nhanh, thở gấp, thở ngắt quãng, thở mệt (hổn hển, phì phò, khò khè…), thậm chí ngừng thở. Có thể xác định tình trạng nhịp thở của trẻ bằng cách đếm nhịp thở diễn ra trong mỗi phút như sau:
  • Đối với trẻ dưới 2 tháng tuổi: > 60 lần/phút;
  • Đối với trẻ từ 2 đến 12 tháng tuổi: > 50 lần/phút;
  • Đối với trẻ từ 1 đến 5 tuổi: > 40 lần/phút.
• Da: Tình trạng da bất thường là khi da toàn thân và da tại vùng tiêm đổi màu, trở nên tím tái, mẩn đỏ, phát ban, hồng, xanh, đỏ, ngứa ngáy, đau rát, phồng rộp…
• Các hoạt động: Tình trạng hoạt động bất thường của trẻ sau tiêm khi trẻ ăn, chơi, ngủ, tiểu tiện, đại tiện, nhận thức… của trẻ khác thường so với các hoạt động thường ngày.

2. Chăm sóc trẻ sau tiêm phòng

Sau khi tiêm phòng, có thể trẻ sẽ trải qua các phản ứng phụ thông thường như sốt nhẹ, khó chịu hoặc quấy khóc. Việc hiểu rõ những điều này sẽ giúp bố mẹ chăm sóc trẻ một cách tốt nhất, hạn chế tối đa và giảm nhẹ diễn biến của các phản ứng phụ sau tiêm. Ngoài việc tạo cảm giác thoải mái, an tâm, bình tĩnh sau tiêm bằng cách vỗ về và âu yếm, còn có một số điều quan trọng khác mà bố mẹ cần biết trong quá trình chăm sóc trẻ sau tiêm phòng như sau:

• Cho trẻ mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, thoải mái, thấm hút mồ hôi tốt để giúp trẻ cảm thấy dễ chịu hơn, giảm thân nhiệt do sốt, tránh đổ mồ hôi nhiều gây nhiễm trùng vết tiêm.
• Nếu trẻ sốt nhẹ, mẹ nên lau người nhẹ cho bé bằng khăn sạch, ấm, đặc biệt là phần cổ, bẹn, nách và tuyệt đối không sử dụng nước lạnh để lau cho bé.
• Đối với trẻ đang được nuôi bằng sữa mẹ, nên tăng cường cữ bú để cung cấp nhiều chất lỏng và dinh dưỡng cho trẻ.
• Đối với trẻ lớn, nên cho uống nhiều nước để tránh tình trạng cơ thể mất nước, khó chịu, đồng thời tăng cường hydrat hóa, giúp trẻ dễ chịu hơn, hỗ trợ tăng cường năng lượng và đề kháng sau tiêm.
• Duy trì chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất, hạn chế các thực phẩm khó tiêu, kém lành mạnh như thực phẩm cay nóng, thức ăn nhanh chế biến sẵn, đồ ăn nhiều dầu mỡ, thực phẩm đóng hộp… Đồng thời, bố mẹ cần duy trì chế độ sinh hoạt và vận động khoa học.
• Nếu trẻ bị tiêu chảy hoặc gặp các vấn đề về đường tiêu hóa sau khi tiêm vắc xin Rota, cúm…, bố mẹ nên cho trẻ ăn thực phẩm lỏng, dễ tiêu hóa và tránh ăn nhiều dầu mỡ hoặc đồ uống có gas.
• Không nên tự ý sử dụng bất kỳ loại thuốc nào cho trẻ khi chưa tham khảo ý kiến bác sĩ.

Vật là thắc mắc “trẻ tiêm phòng sau bao lâu thì được tắm” đã được chuyên gia giải đáp. Trẻ sau tiêm phòng hoàn toàn có thể tắm được và không có khoảng thời gian chính xác sau bao lâu thì được tắm vì chưa có bất cứ nghiên cứu nào xác định được giữa tắm và tiêm phòng vắc xin không có mối quan hệ tương quan chặt chẽ. Tuy nhiên, bố mẹ có thể tắm cho trẻ vào thời điểm trẻ còn khỏe mạnh, các phản ứng sau tiêm chưa khiến trẻ mệt mỏi, khó chịu, có thể vào khoảng thời gian từ 1 - 2 tiếng sau tiêm. Đặc biệt, cần lưu ý tắm nhanh bằng nước ấm, không cho trẻ tắm nước quá nóng hay quá lạnh, không cho trẻ ngâm bồn, không làm ướt vị trí tiêm, không sử dụng hóa chất tẩy rửa gây kích ứng, chú ý giữ ấm cho trẻ sau khi tắm và giữ gìn vết tiêm sạch sẽ, khô ráo nhằm hạn chế tình trạng nhiễm trùng vị trí tiêm.