Hướng dẫn cách trị ngứa sau zona thần kinh an toàn và hiệu quả

Hậu bệnh zona thần kinh là nỗi ám ảnh kinh hoàng, gây ra những cơn đau nhức, bỏng rát và ngứa ngáy dữ dội, kéo dài dai dẳng, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe thể chất và tâm lý của người bệnh. Đặc biệt, tình trạng ngứa sau zona được ghi nhận ở nhiều bệnh nhân, làm suy giảm đáng kể chất lượng cuộc sống của người bệnh. Do đó, làm cách nào để trị ngứa sau zona thần kinh hiệu quả chính vẫn luôn là mối quan tâm hàng đầu của hầu hết người bệnh sau khi đã hồi phục.

BS.CKI Nguyễn Công Luận, Quản lý Y khoa khu vực 2 Đông Nam Bộ, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết: “Ngứa sau zona thần kinh là biến chứng tiềm ẩn, có thể xảy ra đơn lẻ hoặc kết hợp với tình trạng đau dây thần kinh sau zona. Một nghiên cứu trên 100 bệnh nhân bị đau dây thần kinh sau zona  cho thấy, có đến 53/100 trường hợp xuất hiện tình trạng ngứa sau khi khỏi bệnh (1). Hiện tượng ngứa sau zona được biểu hiện đặc trưng bởi tình trạng ngứa mạn tính và dai dẳng ở các lớp da đã từng bị tổn thương bởi virus Varicella Zoster (virus gây bệnh thủy đậu và zona thần kinh). Bệnh nhân bị ngứa sau zona có thể liên tục gãi mất kiểm soát tại vùng da bị tổn thương, càng nguy hiểm khi vùng đó trở nên mất cảm giác, có thể gây tình trạng viêm loét và nhiễm trùng.”

Nguyên nhân gây ngứa sau zona thần kinh

Zona thần kinh (Shingles hay Herpes Zoster) là bệnh hậu thủy đậu, do virus Varicella Zoster (VZV) trú ngụ tại hạch dây thần kinh cảm giác từ lần bệnh thủy đậu trước, gặp cơ hội thuận lợi (hệ miễn dịch suy yếu do tuổi già, căng thẳng tâm lý, điều trị hoặc sử dụng thuốc điều trị ức chế miễn dịch) virus sẽ tái hoạt động gây ra bệnh zona thần kinh. Đây là căn bệnh khởi phát với các nốt ban đỏ gây đau nhức, ngứa ran và tiến triển thành mụn nước chứa đầy chất dịch đục mọc dọc theo dây thần kinh trong thời gian ngắn.

Ngứa là một trong những triệu chứng điển hình khi bị bệnh zona thần kinh, xuất hiện từ giai đoạn tiền khởi với biểu hiện ngứa ran (châm chích), cho đến giai đoạn cấp tính của bệnh sẽ bùng phát ngứa dữ dội, sau đó nguy cơ để lại tình trạng ngứa dai dẳng khi đã hồi phục. Theo ghi nhận, có khoảng 29 - 46% bệnh nhân trong giai đoạn cấp tính và 38 - 62% bệnh nhân trong giai đoạn mãn tính sau zona thần kinh bị ngứa. (2)

⇒ Tham khảo thêm: Bị zona có ngứa không? Nguyên nhân và cách giảm ngứa hiệu quả

Theo các chuyên gia, ngứa sau zona không chỉ đơn giản là tác động bên ngoài da, mà còn tồn tại nguy cơ làm tổn thương các vùng da từng bị tổn thương (mới khỏi), và gây ra tình trạng nhiễm trùng.

1. Tổn thương dây thần kinh

Da được chi phối bởi các sợi trục nhỏ không có myelin (sợi C) và có myelin mỏng (sợi A-delta) truyền cảm giác ngứa và đau. Ngứa thần kinh xảy ra khi các sợi thần kinh nhỏ bị tổn thương. Theo các chuyên gia, ngứa sau zona thần kinh là do sự kích thích không rõ nguyên nhân tại các tế bào thần kinh ngoại biên hoặc tế bào thần kinh trung ương, truyền tới cảm giác ngứa.

2. Tái tạo da

Khi các tổn thương từ các nốt phát ban của bệnh zona thần kinh lành lại, các đầu dây thần kinh bắt đầu tái tạo và trở nên nhạy cảm hơn. Sự hình thành các sợi thần kinh mới và tương tác giữa các mô xung quanh dẫn đến hiện tượng ngứa tăng cao.

Bên cạnh đó, trong trường hợp bệnh nhân có tình trạng viêm da trong quá trình mắc bệnh, khi bước vào giai đoạn làm lành vết thương, các tế bào như nguyên bào sợi và tế bào sừng sẽ tích cực di chuyển và tăng sinh để tái tạo mô. Sự hình thành mô mới có thể dẫn đến khô và căng xung quanh vị trí vết thương, làm trầm trọng thêm tình trạng ngứa, đặc biệt là ở những vùng da bị kéo căng hoặc căng thẳng.

3. Biến chứng đau dây thần kinh sau zona

Đau dây thần kinh sau zona là biến chứng lâu dài phổ biến nhất của sự tái hoạt động của VZV, biểu hiện đặc trưng là những cơn đau rát, nhức nhối, tê và ngứa dữ dội kéo dài ở khu vực dây thần kinh bị tổn thương. Đau dây thần kinh sau zona chính là nguyên nhân thường gặp gây ra các cơn ngứa thần kinh và dị cảm vùng da tại vị trí dây thần kinh ngoại biên bị ảnh hưởng ở người bệnh.

Theo các chuyên gia y tế, sự đồng thời xảy ra đau và ngứa được cho là liên quan đến mật độ sợi thần kinh dưới biểu bì giảm trong chứng đau thần kinh sau zona. Trong một nghiên cứu lâm sàng trên 100 bệnh nhân mắc chứng đau dây thần kinh sau zona, có 53% bệnh nhân xuất hiện tình trạng nứa, trong đó 16,94% bị ngứa dữ dội. Các nhà nghiên cứu cũng quan sát rằng những người bị zona thần kinh ở vùng mặt thường bị ngứa dữ dội hơn. (3)

Hướng dẫn cách trị ngứa sau zona thần kinh

1. Điều trị tại nhà

Điều trị ngứa sau zona thần kinh chủ yếu tập trung vào làm dịu da để thuyên giảm cảm giác ngứa và ngăn ngừa hành vi gãi, nhằm hạn chế gây tổn thương da, từ đó giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng. Một số cách trị ngứa sau zona thần kinh người bệnh có thể thực hiện ngay tại nhà như sau:

• Tắm bằng baking soda hoặc bột yến mạch dạng keo: Tiến sĩ Lindsay Strowd, bác sĩ da liễu tại Atrium Health Wake cho biết, tắm bằng baking soda hoặc bột yến mạch dạng keo có thể làm giảm ngứa và làm dịu da (4). Bột yến mạch có chứa nhiều chất béo, protein, vitamin và khoáng chất, giúp làm mềm mại da và trị ngứa sau zona thần kinh hiệu quả. Cần lưu ý khi tắm không nên ngâm mình trong bồn tắm quá lâu (không quá 10 phút);
• Sử dụng kem dưỡng Calamine không kê đơn: Có công dụng trị ngứa và khó chịu trên da sau zona thần kinh hiệu quả. Khi sử dụng kem, cần lưu ý không bôi kem lên vết phồng rộp đang hoạt động. Bác sĩ da liễu Lauren Ploch tại Augusta, Georgia, chia sẻ với tạp chí Health rằng chỉ nên sử dụng kem dưỡng da calamine sau khi da đã đóng vảy và không còn bất kỳ vết phồng rộp nào;
• Chườm mát: Da của người bệnh sau zona thần kinh thường trở nên cực kỳ nhạy cảm ngay cả với những cú chạm nhẹ nhất, do đó giữ da mát mẻ là việc tiên quyết để điều trị ngứa và khó chịu trên da. Người bệnh có thể chườm mát theo quy trình sau;
  • Vệ sinh sạch vùng da phát ban đã đóng vảy bằng nước sạch hoặc xà phòng nhẹ;
  • Đắp khăn lạnh, hơi ẩm lên vùng da bị ngứa;
  • Nhẹ nhàng ấn khăn lạnh vào vùng bị đau/ ngứa trong vòng 5 - 10 phút và thực hiện mỗi ngày;
• Mặc quần áo rộng rãi: Tạo cảm giác thoải mái, giảm bớt sự khó chịu và đau đớn khi da lành lại. Nên chọn quần áo bằng vải cotton hoặc vải lanh để giảm ngứa, đây là loại vải mềm mại, không gây kích ứng;
• Tránh gãi: Việc gãi mất kiểm soát có thể khiến da bị trầy, xước, loét và chảy máu, gia tăng nguy cơ nhiễm trùng. Do đó, người bệnh cần tránh gãi và tác động mạnh lên vùng da vừa lành lại.

2. Điều trị bằng thuốc

Việc điều trị ngứa sau zona thần kinh có thể phức tạp vì đây là dạng ngứa sâu tận thần kinh, thường không đáp ứng với thuốc kháng histamin và các loại thuốc trị ngứa thông thường khác. Mặc dù những thuốc này không thể loại bỏ được tình trạng ngứa thần kinh nhưng vẫn có tác dụng làm thuyên giảm triệu chứng. Khi sử dụng thuốc điều trị ngứa sau zona, cần theo chỉ định và liều lượng của bác sĩ để đảm bảo an toàn và mang lại hiệu quả.

Theo báo cáo của Kroshinsky D - Bác sĩ chuyên khoa da liễu, Bệnh viện Đa khoa Massachusetts và Bệnh viện Nhi MassGeneral cùng cộng sự, năm 2011, đã ghi nhận thuốc gabapentin (thuốc chống động kinh và giảm đau do thần kinh) có thể điều trị ngứa sau zona thành công cho một phụ nữ 40 tuổi sau 3 tuần sử dụng. Tuy nhiên loại thuốc này không giải quyết được tình trạng ngứa sau zona ở tất cả các đối tượng.

Một báo cáo khác của Semionov Valentina - Bác sĩ thuộc đơn vị chăm sóc và điều trị giảm đau, Trung tâm nghiên cứu y học gia đình và chăm sóc sức khỏe Siaal, Đại học Ben-Gurion ở Negev, và cộng sự, năm 2008, ghi nhận một bệnh nhân nam (22 tuổi) được điều trị kết hợp bằng hydroxyzine (thuốc kháng histamin) liều 75mg/ ngày và thuốc carbamazepine (thuốc giảm đau dây thần kinh tam thoa) liều 200mg/ ngày trong vòng 3 ngày nhưng chỉ cải thiện triệu chứng ngứa từ 10/10 xuống 7/10.

Sau đó, bác sĩ đã tăng liều carbamazepine lên 400mg/ ngày và giảm liều hydroxyzine xuống 50mg/ ngày (vì gây buồn ngủ), sau 2 tuần điều trị đã giải quyết hoàn toàn tình trạng ngứa của bệnh nhân.

3. Các phương pháp điều trị khác

Bên cạnh thực hiện các phương pháp điều trị hướng đến thuyên giảm triệu chứng ngứa, người bệnh cũng cần tập trung đến các yếu tố sức khỏe kèm theo để hạn chế tối đa nguy cơ tái nhiễm zona, ngăn ngừa bùng phát tình trạng ngứa hiệu quả, cụ thể như sau:

• Rèn luyện thể chất đúng cách: Tập thể dục có thể làm giảm căng thẳng cho người bệnh, Viện Lão khoa Quốc gia gợi ý các hoạt động thể chất đơn giản cho người bệnh zona nên thực hiện như duỗi người, đi bộ, đạp xe, yoga, thiền định... Cần lưu ý, tránh các hoạt động thể chất gây kích ứng vết phát ban hoặc đổ nhiều mồ hôi khiến tình trạng ngứa trở nên tệ hơn như bơi lội và các môn thể thao đối kháng.
• Giữ tinh thần thoải mái: Căng thẳng, áp lực tập lý có thể làm trầm trọng hóa triệu chứng ngứa sau zona. Do sự thúc đẩy giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh và hormone, kích thích các đầu dây thần kinh trên da, dẫn đến cảm giác ngứa tăng cao. Vì vậy, người bệnh nên giữ trạng thái tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng kéo dài;
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ chất, theo khoa học và lành mạnh, tăng cường hệ thống miễn dịch đồng thời thuyên giảm triệu chứng hiệu quả như trái cây (cam, quýt, việt quất, dâu tây…), rau củ (Rau bina, cải xoăn…), protein nạc (gà, cá, các loại đậu), ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, hạt quinoa, bánh mì nguyên cám,...), thực phẩm kháng virus (tỏi, nghệ, trà xanh...), thực phẩm giàu lysine (sữa, chế phẩm từ sữa, trứng, cá...);
• Hạn chế chất kích thích: Các loại chất kích thích như rượu, bia… sẽ làm giảm đi công dụng và tăng nguy cơ gây ra các tác dụng phụ khó chịu của các loại thuốc điều trị sau zona thần kinh. Ngoài ra, chất kích thích có thể làm giảm hệ thống miễn dịch, trầm trọng triệu chứng, làm chậm quá trình phục hồi khiến việc tái tạo mô trở nên khó khăn hơn.

Ngoài ra, người bệnh có thể sử dụng các phương pháp y học cổ truyền để trị ngứa sau zona thần kinh như châm cứu để thuyên giảm cảm giác đau và ngứa sau zona thần kinh hiệu quả.

Khi nào nên gặp bác sĩ khi bị ngứa sau zona thần kinh?

1. Ngứa kéo dài

Tình trạng ngứa kéo dài, không có dấu hiệu thuyên giảm dù đã áp dụng nhiều phương án điều trị là dấu hiệu cảnh báo người bệnh cần đến gặp bác sĩ để được can thiệp kịp thời.

Một trường hợp kinh điển của Oaklander (nhà Thần kinh học) năm 2002, ghi nhận một bệnh nhân nam (47 tuổi) bị ngứa dữ dội sau zona, đã gãi vùng bị tổn thương (trán) nhiều lần, gây ra thương tích và loét tại chỗ lan đến xương sọ. Theo ghi nhận, vết loét của bệnh nhân nằm ở vùng trán của da đầu, bên trái, có kích thước 15cm x 10cm, độ sau khoảng 1cm với phần xương sọ bên dưới bị lộ, có ít dịch mủ trắng.

2. Có dấu hiệu nhiễm trùng

Trong trường hợp các nốt mụn nước của zona thần kinh xuất hiện nhiều dịch mủ, đục hơn, kèm theo tình trạng ngứa, sưng đau, nóng rát và có xu hướng lan ra các vùng da lành lân cận, rất có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiễm trùng. Nguyên nhân của tình trạng này có thể là do vệ sinh kém, sử dụng thuốc không đúng cách, sức đề kháng suy giảm, cào/chà sát lên vùng da bị tổn thương.

Khi bắt đầu thấy các dấu hiệu nhiễm trùng, người bệnh cần nhanh chóng thăm khám bác sĩ để được can thiệp các phương pháp điều trị khoa học kịp thời và đúng cách, ngăn ngừa nguy cơ bệnh chuyển biến zona bội nhiễm, gây ra biến chứng nguy hiểm.

Hướng dẫn cách ngăn ngừa ngứa sau zona thần kinh

1. Điều trị sớm zona thần kinh

Theo các chuyên gia y tế, điều trị sớm zona thần kinh bằng cách sử dụng thuốc kháng virus trong vòng 72 giờ sau khi dấu hiệu đầu tiên của phát ban zona, để giảm triệu chứng và tránh các biến chứng nghiêm trọng. Các chuyên gia cũng cho biết, cứ 10 bệnh nhân đến bệnh viện điều trị bệnh zona thần kinh thì có 5 người sẽ để lại di chứng đau dây thần kinh sau zona do bỏ lỡ “thời gian điều trị vàng” là 72 giờ.

Bệnh zona thần kinh có thể bị nhầm lẫn với các tình trạng khác, điển hình như viêm da do côn trùng cắn. Vì các triệu chứng của bệnh zona không đặc trưng nên bệnh nhân thường không thăm khám bác sĩ ngay từ đầu mà sẽ điều trị bằng các liệu pháp dân gian trước, khi bệnh tình chuyển biến xấu mới đến bệnh viện để điều trị.

2. Chăm sóc da đúng cách

Để ngăn ngừa và điều trị ngứa sau zona thần kinh, người bệnh cần phải thực hiện chăm sóc da đúng cách, bao gồm:

• Giữ cho da luôn sạch sẽ, độ ẩm vừa phải;
• Vệ sinh cá nhân sạch sẽ;
• Tránh gãi hay tác động mạnh vào vùng da vừa lành lại;
• Hạn chế tiếp xúc với chất hóa học, nước ô nhiễm;
• Có thể tắm nước ấm và pha với bột yến mạch để hạn chế tình trạng ngứa;
• Giặt khăn/ ga trải giường, khăn tắm thường xuyên;

3. Tăng cường đề kháng

Một cách giúp tăng cường sức đề kháng, củng cố hệ miễn dịch, phòng ngừa nguy cơ tái phát bệnh hiệu quả, an toàn nhất chính là tiêm vắc xin phòng bệnh zona thần kinh.

Vắc xin zona thần kinh Shingrix, được nghiên cứu và phát triển bởi hãng dược phẩm GSK, có hiệu lực phòng bệnh trên 97% ở người từ 50 tuổi trở lên và 70 – 87% đối với người từ 18 tuổi trở lên có suy giảm miễn dịch. Bên cạnh đó, vắc xin có khả năng giảm hơn 88% biến chứng đau dây thần kinh sau zona. Hiện tại, vắc xin Shingrix (Bỉ) được sử dụng hơn 51 quốc gia trên toàn thế giới, tạo miễn dịch bền vững, hiệu lực gần 90% sau 10 năm.

Lịch tiêm vắc xin Shingrix (Bỉ):

Đối với người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc Zona thần kinh (người bị suy giảm miễn dịch hoặc bị ức chế miễn dịch hoặc có khả năng bị ức chế miễn dịch do bệnh lý/liệu pháp điều trị …), lịch tiêm gồm 2 mũi:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1

Đối với người từ 50 tuổi trở lên (hệ miễn dịch bình thường), lịch tiêm gồm 2 mũi:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 2 tháng sau mũi 1

Tháng 10/2024, Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC là đơn vị đầu tiên đưa về và triển khai tiêm vắc xin Shingrix (Bỉ) phòng bệnh zona thần kinh tại Việt Nam, mở rộng cơ hội tiếp cận vắc xin phòng bệnh quan trọng cho người Việt.

Để tham khảo về vắc xin phòng bệnh zona thần kinh hoặc có nhu cầu tìm hiểu về loại vắc xin tại VNVC, Quý Khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với VNVC thông qua hotline 028.7102.6595 hoặc inbox qua fanpage facebook VNVC - Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em & Người lớn hoặc đến ngay các trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc để được nhân viên chăm sóc Khách hàng hướng dẫn chi tiết, được bác sĩ thăm khám sàng lọc, tư vấn sức khỏe và chỉ định tiêm ngừa phù hợp. Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây.

Ngoài ra, việc tăng cường hệ miễn dịch thông qua dinh dưỡng có thể giúp giảm ngứa và đẩy nhanh quá trình hồi phục. Một chế độ dinh dưỡng khoa học và cân bằng đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường sức đề kháng. Đầu tiên, vitamin C là một trong những dưỡng chất quan trọng nhất. Vitamin nhóm C có khả năng tăng cường hoạt động của các tế bào miễn dịch, từ đó giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh, bao gồm cả virus. Những thực phẩm giàu vitamin C bao gồm cam, chanh, dâu tây, ớt chuông, rau cải xanh…

Bên cạnh đó, các vitamin nhóm B, đặc biệt là vitamin B12 và B6, không chỉ hỗ trợ hoạt động của hệ thần kinh mà còn góp phần tăng cường chức năng miễn dịch. Các nguồn thực phẩm giàu vitamin B bao gồm cá, trứng, sữa và các loại ngũ cốc.

Axit béo omega-3 có đặc tính chống viêm mạnh mẽ, giúp giảm đau và ngứa do zona thần kinh. Các loại cá béo như cá hồi, cá thu và hạt lanh là nguồn cung cấp omega-3 dồi dào. Việc bổ sung omega-3 đều đặn trong chế độ ăn uống có thể giúp cải thiện tình trạng viêm nhiễm và hỗ trợ nhanh chóng quá trình lành bệnh.

Không thể không nhắc đến protein - một thành phần dinh dưỡng quan trọng của cơ thể. Protein đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và sửa chữa các mô cơ thể, đồng thời là nguyên liệu cần thiết để tạo ra các kháng thể chống lại bệnh tật. Thịt nạc, gia cầm, đậu hũ và các sản phẩm từ sữa là những nguồn protein chất lượng cao.

Ngoài ra, việc duy trì lượng nước cơ thể cũng hết sức quan trọng. Uống đủ nước giúp duy trì độ ẩm cho da, giảm cảm giác khô và ngứa, đồng thời hỗ trợ quá trình loại bỏ các độc tố ra khỏi cơ thể.

Với một chế độ dinh dưỡng hợp lý kết hợp cùng lối sống lành mạnh - bao gồm việc tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và giữ tinh thần thoải mái - hệ miễn dịch của cơ thể sẽ được tăng cường đáng kể. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu triệu chứng ngứa ngáy khó chịu của zona thần kinh mà còn góp phần phòng ngừa các đợt tái phát trong tương lai. Vấn đề dinh dưỡng trong điều trị bệnh không chỉ đơn thuần là bổ sung chất dinh dưỡng cần thiết mà còn cần có sự kết hợp hài hòa và khoa học, mang lại lợi ích tối ưu cho sức khỏe.

Ngứa sau zona không phải là di chứng hiếm gặp của nhiễm VZV, thường không gây nguy hiểm cho người bệnh. Tuy nhiên, cảm giác ngứa ngáy kéo dài sẽ gây cảm giác khó chịu và phiền toái cho người bệnh, ảnh hưởng đến sinh hoạt thường ngày. Đặc biệt là khi người bệnh không kiểm soát được hành vi của mình, dẫn đến việc gãi mất kiểm soát, gây xước, loét da dẫn đến nhiễm trùng nguy hiểm. Do đó, người bệnh cần lưu ý chăm sóc và trị ngứa sau zona thần kinh theo chỉ định của bác sĩ để mang lại hiệu quả cao và an toàn nhất.