Quan hệ rồi có tiêm HPV được không? Còn phòng được ung thư cổ tử cung?

10:38 14/09/2024

Quản lý Y khoa Vùng 1 - miền Trung - Tây Nguyên
Hệ thống tiêm chủng VNVC
Quan hệ tình dục là đường lây HPV phổ biến nhất, ngay cả khi chung thủy với một bạn tình vẫn có nguy cơ nhiễm bệnh. Đáng lưu ý, HPV là tác nhân chính gây ra các bệnh ung thư và bệnh đường sinh dục nguy hiểm cho nam và nữ giới. Vậy nếu đã quan hệ rồi có tiêm HPV được không? Hiệu quả phòng ngừa còn tốt không? Cùng chuyên gia VNVC giải đáp trong bài viết dưới đây.
BS Nguyễn Văn Mác Toàn, Quản lý Y khoa Vùng 1 - miền Trung - Tây Nguyên, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết:“HPV có khoảng 200 chủng khác nhau, trong đó có 14 chủng nguy cơ cao gây ung thư và các bệnh đường sinh dục, hầu hết mỗi người đều có nguy cơ nhiễm ít nhất 1 chủng HPV trong đời. Mặt khác, HPV là loại virus rất dễ tái nhiễm, vì vậy, người đã quan hệ tình dục rồi vẫn cần tiêm phòng HPV để ngừa nhiễm các chủng HPV chưa mắc, hạn chế nguy cơ tái nhiễm và giảm thiểu lây nhiễm cho bạn tình.” |
Quan hệ rồi có tiêm HPV được không?
Quan hệ rồi vẫn có thể tiêm vắc xin HPV được. Theo Sở Y tế Tiểu bang Washington (Mỹ), một người dù đã quan hệ tình dục vẫn không thể tiếp xúc và nhiễm với tất cả các chủng HPV có thể phòng ngừa trong vắc xin. Do đó, bất kỳ đối tượng nào trong nhóm tuổi được khuyến nghị, dù đã từng quan hệ tình dục, vẫn cần tiêm vắc xin để tạo kháng thể bảo vệ khỏi sự tấn công của các chủng HPV.
HPV là loại virus lây nhiễm chủ yếu qua đường tình dục bằng âm đạo, hậu môn hoặc miệng, tiếp xúc da kề da hoặc da với niêm mạc. Theo ước tính, có khoảng 20% người nhiễm HPV sau 4 tháng đầu kể từ khi xảy ra quan hệ và 50% trường hợp nhiễm HPV trong 2 năm đầu sau quan hệ tình dục. (1)
Vì vậy, dù đã quan hệ tình dục, nhưng vẫn có thể tiêm phòng HPV và hiệu quả bảo vệ vẫn đạt ở mức tốt. Vắc xin sẽ bảo vệ người tiêm khỏi các chủng HPV khác chưa nhiễm và ngăn chặn việc tái nhiễm trong những lần quan hệ tiếp theo, đồng thời hạn chế nguy cơ lây nhiễm cho bạn tình hiệu quả.
Sau tiêm vắc xin HPV, vắc xin cần ít nhất 2 tuần để sản sinh kháng thể, trong khoảng thời gian này cơ thể vẫn chưa được bảo vệ toàn diện, nếu có phát sinh quan hệ không an toàn thì vẫn có nguy cơ nhiễm bệnh, do đó sau tiêm người tiêm cần lưu ý phải thực hiện các biện pháp an toàn như sử dụng bao cao su để phòng ngừa nguy cơ lây nhiễm các chủng HPV.
Hiệu quả của vắc xin HPV đối với người đã quan hệ
1. Vắc xin HPV có tác dụng gì với người đã nhiễm HPV?
Nhiễm HPV rất phổ biến. Thống kê của Trung tâm kiểm soát bệnh tật Mỹ (CDC), cứ 5 phụ nữ 50 tuổi thì có ít nhất 4 người mắc virus tại một thời điểm trong cuộc đời. HPV lưu hành với tỷ lệ rất cao ở cả nam và nữ, song khả năng đào thải virus ở nam giới thấp hơn nữ giới 26%. Mầm bệnh cũng tồn tại dai dẳng ở người và có thể tiến triển thành tế bào ung thư sau 10-20 năm.
Bên cạnh đó, virus lây nhiễm âm thầm, không biểu hiện triệu chứng, khó nhận diện và điều trị sớm. Do đó, tiêm vắc xin phòng HPV là biện pháp hữu hiệu nhất để ngăn chặn nguy cơ mắc các bệnh nguy hiểm do HPV gây ra.
Hiện Việt Nam có hai loại vắc xin HPV là Gardasil và Gardasil 9 ngừa các chủng HPV nguy cơ cao. Trong đó, vắc xin Gardasil phòng 4 chủng tiêm cho nữ giới từ 9-26 tuổi. Vắc xin Gardasil 9 phòng 9 chủng tiêm cho cả hai giới từ 9-45 tuổi. Hai vắc xin đều giúp phòng các chủng HPV nguy cơ cao gây ra sùi mào gà, ung thư cổ tử cung, ung thư âm hộ, âm đạo, ung thư hậu môn, ung thư vùng đầu, mặt, cổ.
Với nhóm đối tượng đã từng nhiễm HPV, được khuyến nghị nên tiêm ngừa càng sớm càng tốt vì vẫn có hiệu quả bảo vệ phòng các chủng HPV nguy cơ cao và chặn nguy cơ tái nhiễm hoặc nhiễm chủng mới. Đặc biệt, ở nam giới, vắc xin còn hỗ trợ phòng bệnh hiệu quả và hạn chế nguy cơ lây nhiễm virus cho bạn tình do hiện chưa có biện pháp sàng lọc ung thư và HPV cho đối tượng này.
2. Phòng ngừa tái nhiễm các chủng HPV khác
Thực tế, HPV rất dễ tái nhiễm do tính sinh miễn dịch sau khi nhiễm trùng tự nhiên với HPV không bền vững, nghĩa là sau khi cơ thể đã đào thải virus vẫn có thể nhiễm lại chủng HPV đó. Ngoài ra, miễn dịch với một loại HPV sẽ không bảo vệ chéo chống lại các chủng HPV khác, một người có thể bị nhiễm nhiều chủng HPV khác nhau cùng một lúc, làm tăng nguy cơ tiến triển các bệnh ung thư nguy hiểm.
Vì vậy, tiêm vắc xin HPV giúp cơ thể tránh tái nhiễm các chủng HPV đã mắc và ngăn ngừa nhiễm mới các chủng HPV khác có trong vắc xin. Vậy nên, dù bạn đã nhiễm HPV vẫn nên tiêm phòng vắc xin đầy đủ theo khuyến cáo.

3. Giảm nguy cơ tiến triển thành ung thư cổ tử cung
Vắc-xin HPV là một trong những biện pháp can thiệp được khuyến nghị để kiểm soát ung thư cổ tử cung trên toàn thế giới. Các chuyên gia khuyến nghị các trẻ gái và phụ nữ nên tiêm vắc xin phòng HPV càng sớm thì nguy cơ mắc ung thư cổ tử cung trong tương lai càng thấp. Tiêm ngừa là cách cung cấp miễn dịch đặc hiệu với bệnh, giúp ngăn ngừa sự lây nhiễm, cũng như phát triển các loại ung thư do HPV gây ra.
Vắc xin HPV đã được chứng minh có hiệu quả bảo vệ trên 90% các chủng HPV nguy cơ cao có trong vắc xin như chủng 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58. Các nghiên cứu tại Mỹ cũng cho thấy việc phổ biến tiêm vắc xin HPV từ năm 2006 đã giúp giảm tỷ lệ nhiễm trùng các chủng HPV gây ung thư và mụn cóc sinh dục ở 88% trẻ em gái và 81% phụ nữ trẻ. Theo kết quả nghiên cứu, tiêm vắc xin phòng HPV đã giảm tỷ lệ mắc ung thư cổ cung 90% ở trẻ 12 - 13 tuổi, 62% ở độ tuổi 14 - 16 và 34% ở trẻ 16 - 18 tuổi. (2)
Các loại vắc xin HPV và phác đồ tiêm
Việt Nam hiện đang sử dụng 2 loại vắc xin HPV phòng ung thư cổ tử cung và các bệnh ung thư, bệnh đường sinh dục nguy hiểm do HPV là Gardasil 9 chủng và Gardasil 4 chủng, với hiệu quả phòng ngừa đến hơn 90%.
1. Gardasil 9 chủng
Gardasil 9 là vắc xin thế hệ mới, được xem là vắc xin bình đẳng giới vì có thể tiêm cho cả nam và nữ giới, bảo vệ khỏi 9 type HPV phổ biến là 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 và 58, gây ra các bệnh ung thư nguy hiểm như ung thư cổ tử cung, ung thư âm hộ, ung thư âm đạo, ung thư hậu môn, mụn cóc sinh dục,... hiệu quả phòng ngừa đến hơn 90%.
Vắc xin Gardasil 9 được sản xuất bởi tập đoàn hàng đầu thế giới về dược phẩm và chế phẩm sinh học - Merck Sharp & Dohme (MSD – Mỹ), được chỉ định tiêm phòng cho đối tượng từ 9 - 45 tuổi, với phác đồ tiêm được chỉ định cụ thể như sau:
Người từ tròn 9 tuổi đến dưới 15 tuổi (tiêm lần đầu tiên):
Phác đồ 2 mũi:
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi
- Mũi 2: cách mũi 1 từ 6-12 tháng.
Nếu mũi 2 tiêm cách mũi 1 < 5 tháng, cần tiêm mũi 3 cách mũi 2 ít nhất 3 tháng.
Phác đồ 3 mũi (0-2-6):
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi
- Mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 2 tháng
- Mũi 3: cách mũi 2 ít nhất 4 tháng
Người từ tròn 15 tuổi đến 45 tuổi tại thời điểm tiêm lần đầu tiên:
Phác đồ 3 mũi (0-2-6):
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi
- Mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 2 tháng
- Mũi 3: cách mũi 2 ít nhất 4 tháng.
Phác đồ tiêm nhanh:
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
- Mũi 2: cách mũi 1 ít nhất 1 tháng
- Mũi 3: cách mũi 2 ít nhất 3 tháng.
Giá thành: Vắc xin Gardasil 9 0.5ml (Mỹ) có giá 2.998.000 đồng/ mũi tiêm.
2. Gardasil 4 chủng
Gardasil là vắc xin phòng ngừa 4 chủng HPV nguy cơ cao 6, 11, 16 và 18, gây bệnh ung thư sinh dục nguy hiểm và các tổn thương tiền ung thư, loạn sản, mụn cóc sinh dục khác. Vắc xin Gardasil được chỉ định tiêm phòng cho bé gái và phụ nữ trong độ tuổi từ 9 - 26 tuổi.
Vắc xin Gardasil được phát triển bởi tập đoàn dược phẩm và chế phẩm sinh học - Merck Sharp & Dohme (MSD – Mỹ), với phác đồ tiêm được chỉ định như sau:
Bé gái từ 9 tuổi đến dưới 14 tuổi
Phác đồ 2 mũi:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên
- Mũi 2: Cách mũi 1 từ 6 - 12 tháng
Phác đồ 3 mũi:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên
- Mũi 2: Cách mũi 1 ít nhất 2 tháng
- Mũi 3: Cách mũi 2 ít nhất 4 tháng
Phác đồ tiêm nhanh:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên
- Mũi 2: Cách mũi 1 ít nhất 1 tháng
- Mũi 3: Cách mũi 2 ít nhất 3 tháng
Bé gái từ 14 tuổi và phụ nữ đến 26 tuổi
Phác đồ 3 mũi:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên
- Mũi 2: Cách mũi 1 ít nhất 2 tháng
- Mũi 3: Cách mũi 2 ít nhất 4 tháng
Phác đồ tiêm nhanh:
- Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên
- Mũi 2: Cách mũi 1 ít nhất 1 tháng
- Mũi 3: Cách mũi 2 ít nhất 3 tháng
Giá thành: Vắc xin Gardasil 0.5ml (Mỹ) có giá 1.790.000 đồng/ mũi tiêm.
Lưu ý chung: Giá vắc xin tại VNVC đã bao gồm: miễn phí khám với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, miễn phí các dịch vụ chăm sóc Khách hàng cao cấp (trung tâm rộng lớn, phòng khám phòng tiêm hiện đại, máy điều hoà 2 chiều, nước uống sạch, khu vui chơi rộng rãi sinh động, nhiều tiện ích riêng biệt cho Khách hàng như phòng cho mẹ và bé, khu vệ sinh riêng cho trẻ em, khu vực sử dụng tã/ bỉm/ khăn giấy miễn phí, sạc điện thoại miễn phí, miễn phí hoặc hỗ trợ phí giữ xe…).
Giá vắc xin bao gồm cả phí dành cho hệ thống cấp cứu xử trí phản ứng sau tiêm ngay tại trung tâm VNVC (nếu có); phí cho tài liệu, ấn phẩm phục vụ Khách hàng (sổ tiêm, phiếu tiêm, tài liệu thông tin về các bệnh dịch, vắc xin, các chương trình giáo dục cộng đồng về vắc xin và tiêm chủng…); chi phí cuộc gọi, tin nhắn (SMS) nhắc lịch tiêm vắc xin; phí chăm sóc Khách hàng trên đa nền tảng (tổng đài, mạng xã hội, tại trung tâm…); phí lưu trữ thông tin lịch sử tiêm chủng…
⇒ Tìm hiểu thêm: HPV tiêm khi nào là tốt nhất?
Các lưu ý khi đi tiêm phòng ung thư cổ tử cung
Tiêm vắc xin HPV để phòng ung thư cổ tử cung và các bệnh nguy hiểm do HPV để mang đến cơ hội phòng bệnh hiệu quả cho nữ giới. Tuy nhiên, để quá trình tiêm chủng diễn ra an toàn, vắc xin HPV phát huy hiệu quả tối ưu, người tiêm cần thực hiện các lưu ý quan trọng như:
1. Chọn điểm tiêm chủng có vắc xin chất lượng và quy trình tiêm chủng an toàn
Lựa chọn điểm tiêm chủng an toàn, uy tín là bước quan trọng để đảm bảo quá trình tiêm chủng hiệu quả. Một cơ sở tiêm chủng uy tín phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện về chất lượng vắc xin, cơ sở vật chất đạt chuẩn, trình độ chuyên môn của đội ngũ y tế và quy trình tiêm chủng an toàn.
Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC là đơn vị tiêm chủng vắc xin tại Việt Nam đầu tư vào hệ thống dây chuyền lạnh (Cold Chain) bao gồm kho lạnh quy mô lớn, thùng lạnh, xe lạnh vận chuyển và hệ thống tủ lạnh chuyên dụng ở mỗi phòng tiêm, đảm bảo vắc xin được bảo quản đạt chuẩn GSP tiêu chuẩn quốc tế luôn đảm bảo vắc xin bảo quản ở nhiệt độ tiêu chuẩn 2 - 8 độ C.
Ngoài ra, Hệ thống hàng trăm trung tâm VNVC trải dài khắp cả nước đều đồng nhất cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại. Mỗi trung tâm đều xây dựng đầy đủ các phòng và khu vực chức năng chuyên biệt bao gồm: phòng khám, phòng tiêm, phòng xử trí sau tiêm, khu vực chăm sóc sức khỏe sau tiêm, phòng mẹ & bé, khu vui chơi trẻ em, khu vực pha sữa, khu vực thay tã/bỉm… đồng thời sử dụng hàng loại tiện ích miễn phí khác như wifi, bỉm/tã, nước lạnh,...
Đặc biệt, 100% đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng tiêm có chứng chỉ an toàn tiêm chủng, tiêm nhẹ nhàng, đảm bảo quy trình tiêm chủng 8 bước nghiêm ngặt, khép kín, đảm bảo người tiêm được khám sàng lọc - tiêm chủng - theo dõi sau tiêm chặt chẽ. Bên cạnh đó, VNVC còn hỗ trợ tài chính cho người tiêm, trong đó hỗ trợ “Tiêm trước, trả chi phí sau”, chia nhỏ thanh toán, mở rộng cơ hội tiêm phòng cho mọi đối tượng, đặc biệt vùng sâu vùng xa.

2. Có cần chuẩn bị hay thực hiện thủ tục y tế nào trước tiêm không?
Trước khi tiêm vắc xin, tất cả mọi người cần phải được khám sàng lọc sức khỏe để đảm bảo an toàn trong quá trình tiêm chủng. Tại đây, bác sĩ sẽ khám tổng thể thể trạng, đào sâu về lịch sử tiêm chủng và tiền sử bệnh lý, các dị ứng để đưa ra chỉ định tiêm vắc xin phù hợp và chính xác. Mặc dù trước khi tiêm vắc xin HPV, không bắt buộc xét nghiệm có thai ở phụ nữ, nhưng để chắc chắn hơn, chị em phụ nữ có thể cân nhắc thực hiện xét nghiệm bản thân có đang mang thai không nếu thực sự cần thiết.
3. Theo dõi các phản ứng phụ sau tiêm
Theo dõi sau tiêm 30 phút tại cơ sở tiêm chủng rất quan trọng. Đây là khoảng thời gian có thể xuất hiện các phản ứng phụ sau tiêm, việc theo dõi tại điểm tiêm chủng sẽ giúp đảm bảo được xử trí kịp thời, đảm bảo sức khỏe.
Bên cạnh đó, người tiêm cần tiếp tục theo dõi phản ứng tại nhà thêm 24 - 48 giờ sau khi tiêm chủng. Cần lưu ý, một số phản ứng phụ nặng khác xuất hiện trong khoảng thời gian này như sốt cao, tím tái, co giật, trẻ quấy khóc kéo dài,... cần phải được nhanh chóng thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
4. Những kiêng khem trước và sau tiêm HPV
Khi thực hiện tiêm phòng HPV, người tiêm cần lưu ý tuân thủ một số điều như sau:
Trước khi tiêm:
- Đảm bảo khám sàng lọc trước khi tiêm;
- Cung cấp đầy đủ thông tin về tình trạng sức khỏe, tiền sử bệnh, lịch sử tiêm chủng cho bác sĩ;
- Thông tin cho bác sĩ về những phản ứng dị ứng của những lần tiêm chủng trước;
- Phụ nữ cần thông báo cho bác sĩ biết mình có đang mang thai hay không hoặc thời gian dự định có thai.
Sau khi tiêm:
- Ở lại 30 phút sau khi tiêm phòng và tiếp tục theo dõi 24 - 48 giờ tại nhà;
- Tránh mặc quần áo bó sát;
- Tránh xoa dầu, chườm nóng, nặn chanh, đắp khoa tay hay bất kỳ mẹo dân gian nào lên vết tiêm, vì có thể gây nhiễm trùng;
- Tránh va chạm vào vết tiêm;
- Không dùng aspirin, không dùng thêm các thuốc ho và hạ sốt khác ngoài paracetamol và ibuprofen.
⇒ Bạn có thể tìm hiểu đầy đủ hơn qua bài viết: Tiêm HPV kiêng gì trước và sau các mũi vắc xin để hiệu quả và an toàn?
Quan hệ tình dục an toàn sau khi tiêm phòng HPV
1. Vắc xin HPV không thay thế các biện pháp tránh thai an toàn
Cần đặc biệt lưu ý, vắc xin HPV có tác dụng phòng ngừa hiệu quả nguy cơ lây nhiễm các chủng HPV có trong vắc xin nhưng không có hỗ trợ phòng tránh thụ thai ở phụ nữ. Vì vậy, để phòng nguy cơ nhiễm HPV, bên cạnh chủng ngừa vắc xin, mọi đối tượng cần lưu ý thực hiện quan hệ tình dục lành mạnh bằng các biện pháp an toàn như sử dụng bao cao su, chung thủy với 1 bạn tình.
Đối với trẻ vị thành niên, người dưới 18 tuổi khuyến cáo không nên quan hệ sớm vì có thể làm tổn thương cổ tử cung đang trong giai đoạn phát triển, tăng cao khả năng lây nhiễm HPV.
2. Giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm các bệnh qua đường tình dục (STDs)
HPV được phát hiện gồm 200 chủng khác nhau, là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục ở cả nam giới và nữ giới. Theo thống kê, mỗi năm tại Hoa Kỳ có khoảng 14 triệu người bị mụn cóc sinh dục do nhiễm HPV. Trước khi vắc xin HPV ra đời, có khoảng 340.000 - 360.000 người tìm đến các dịch vụ điều trị mụn cóc sinh dục hàng năm. (3)
Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ cho biết, kể từ khi đưa vắc xin phòng HPV vào tiêm chủng vào năm 2006, đã giảm 88% trường hợp mụn cóc sinh dục ở bé gái và 81% ở phụ nữ trẻ tuổi. (4)

Tầm soát định kỳ ung thư cổ tử cung sau khi tiêm phòng HPV
Mặc dù vắc xin HPV có hiệu quả bảo vệ cao khỏi các chủng HPV có trong vắc xin nhưng điều này không đồng nghĩa với việc vắc xin ngăn ngừa được tất cả các chủng HPV. Thực tế, HPV có 200 type khác nhau, trong đó có khoảng 40 chủng có khả năng gây bệnh và 15 type nguy cơ cao gây ra các bệnh ung thư nguy hiểm, đặc biệt là ung thư cổ tử cung.
Do đó, dù đã tiêm phòng vắc xin HPV nhưng nữ giới vẫn nên thực hiện khám sức khỏe và tầm soát ung thư cổ tử cung định kỳ để phát hiện sớm những bất thường và kịp thời điều trị trước khi bệnh tình chuyển biến xấu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư cổ tử cung có thể chữa khỏi nếu được chẩn đoán ở giai đoạn sớm và can thiệp kịp thời. (5)
Quan hệ rồi có tiêm HPV được không? Nam và nữ vẫn có thể tiêm vắc xin phòng HPV dù đã quan hệ tình dục để bảo vệ cơ thể khỏi những chủng HPV chưa nhiễm khác và ngăn chặn khả năng tái nhiễm lại chủng virus cũ, đồng thời hạn chế tối đa nguy cơ lây nhiễm cho bạn tình. Các chuyên gia khuyến nghị, nam và nữ trong độ tuổi từ 9 - 45 tuổi nên thực hiện tiêm vắc xin phòng HPV càng sớm càng tốt để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu.
Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào về Quan hệ rồi có tiêm HPV được không? và vắc xin phòng HPV tại VNVC, quý Khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với VNVC thông qua hotline 028.7102.6595 hoặc inbox qua fanpage facebook VNVC - Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em & Người lớn hoặc đến ngay các trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc để được nhân viên chăm sóc Khách hàng hướng dẫn chi tiết, được bác sĩ thăm khám sàng lọc, tư vấn sức khỏe và chỉ định tiêm ngừa phù hợp. Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây.



- Profile–Pch-Icp, I. a. C. (n.d.). Questions and Answers about HPV (Human Papillomavirus) and HPV Vaccine. Washington State Department of Health. https://doh.wa.gov/you-and-your-family/illness-and-disease-z/human-papillomavirus-hpv/questions-and-answers-about-hpv-human-papillomavirus-and-hpv-vaccine
- Matson, L. (2021, December 14). “The power of science”: HPV vaccine proven to dramatically reduce cervical cancer. Cancer Research UK – Cancer News. https://news.cancerresearchuk.org/2021/11/03/the-power-of-science-hpv-vaccine-proven-to-dramatically-reduce-cervical-cancer/
- Morris, S. R. (2023, November 4). Human papillomavirus (HPV) infection. MSD Manual Consumer Version. https://www.msdmanuals.com/home/infections/sexually-transmitted-infections-stis/human-papillomavirus-hpv-infection
- Brandt, H. M., & Stubbs, A. W. (2022). Realizing the promise of HPV vaccination to prevent cancer. Med, 3(1), 3–5. https://doi.org/10.1016/j.medj.2021.12.007
- World Health Organization: WHO. (2024, March 5). Cervical cancer. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cervical-cancer