Các loại vắc xin zona thần kinh phòng bệnh cho trẻ em và người lớn

Vắc xin zona thần kinh được phát triển để kích thích hệ miễn dịch sản sinh các kháng thể có khả năng chống lại virus Varicella-Zoster, gây ra cả bệnh thủy đậu và zona. Vắc xin zona đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm nguy cơ mắc bệnh và làm giảm tình trạng nặng của bệnh, đặc biệt ở những người ở độ tuổi trung niên từ 50 tuổi trở lên. Vắc xin zona thần kinh được xem là một biện pháp quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe của người lớn và người cao tuổi khỏi bệnh zona và các biến chứng nguy hiểm.

Vắc xin zona thần kinh là gì?

Vắc xin zona là một loại vắc xin sử dụng để tiêm vào cơ thể một người với liều tiêm, đường tiêm và lịch tiêm tùy thuộc vào từng loại vắc xin zona khác nhau. Khi vắc xin zona được đưa vào cơ thể, kháng nguyên/ cấu trúc kháng nguyên của virus gây bệnh zona kích thích cơ thể sản sinh là kháng thể đặc hiệu, chống lại sự xâm nhập và tấn công của virus, từ đó có thể bảo vệ người tiêm khỏi bệnh zona thần kinh.

Bệnh zona là chứng phát ban gây đau đớn do virus Varicella-Zoster, cùng loại với virus gây bệnh thủy đậu. Phát ban thường phát triển thành dải đơn ở một bên cơ thể hoặc mặt của người bệnh. Triệu chứng của bệnh thường bắt đầu với những vết sưng đỏ và sau đó là những vết sưng biến thành mụn nước chứa đầy chất lỏng, mưng mủ vô cùng khó chịu, ngứa rát.

Nguồn gốc của vắc xin phòng zona thần kinh

Vắc xin đầu tiên chống bệnh zona được phát triển dưới dạng công thức tiêm 1 lần vào năm 1995 và được đưa ra thị trường Hoa Kỳ từ năm 2006. Được biết đến với tên gọi Zostavax, vắc xin ban đầu sử dụng vi khuẩn sống, tương tự như vắc xin thủy đậu hoặc MMR. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) đã khuyến nghị Zostavax là biện pháp ưu tiên từ năm 2008, trở thành phương pháp phòng ngừa bệnh zona thần kinh tiêu chuẩn vào thời điểm đó.

Tuy nhiên, tình trạng virus sống đã hạn chế số lượng bệnh nhân đủ điều kiện sử dụng vắc xin này. Trong hầu hết các trường hợp, những người có hệ thống miễn dịch yếu không nên tiêm vắc xin sống giảm độc lực, sau nhiều nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng thì vắc xin này chỉ sử dụng cho khoảng 1/3 người trên 60 tuổi. Ngoài ra, không có liều nhắc lại và hiệu quả của vắc xin giảm đáng kể trong thập kỷ sau khi tiêm.

Vì sao nên tiêm phòng vacxin zona?

Vắc xin ngừa bệnh zona giúp giảm nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh, bệnh thủy đậu và các biến chứng zona thần kinh cũng như thủy đậu. Theo thống kê của Trung tâm kiểm soát và Dự phòng bệnh tật (CDC), vắc xin phòng zona có hiệu quả lên đến 97% trong việc ngăn ngừa bệnh zona ở những người từ 50 – 69 tuổi và hiệu quả khoảng 91% ở những người từ 70 tuổi trở lên. Ngoài ra, vắc xin zona cũng có hiệu quả khoảng 91% trong việc ngăn ngừa bệnh thủy đậu ở những người từ 50 – 69 tuổi và hiệu quả khoảng 89% ở những người từ 70 tuổi trở lên. (1)

Đối tượng nên tiêm phòng vaccine zona thần kinh?

CDC khuyến nghị rằng tất cả người trưởng thành khỏe mạnh từ 50 tuổi trở lên nên tiêm đầy đủ 2 liều vắc xin phòng bệnh zona để ngăn ngừa bệnh zona và các vấn đề bệnh lý khác có liên quan như bệnh thủy đậu và các biến chứng do các bệnh này gây ra. Hai liều tiêm vắc xin phòng bệnh zona nên được tiêm cách nhau từ 2 – 6 tháng. Cũng theo khuyến cáo của CDC, một người nên tiêm vắc xin phòng bệnh zona ngay cả khi:

• Trước đây đã từng mắc bệnh zona: Nếu đã từng mắc bệnh zona trước đây, vẫn được khuyến cáo nên tiêm vắc xin để giúp ngăn ngừa tối đa nguy cơ tái phát. Tuy nhiên, cần đợi cho đến khi phát ban zona đã biến mất trước khi tiêm vắc xin.
• Không chắc chắn liệu bản thân đã bị thủy đậu hay không: Nghiên cứu cho thấy hơn 99% người Mỹ từ 40 tuổi trở lên đã từng mắc bệnh thủy đậu vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời nhưng không nhận biết mình đã từng mắc bệnh. Do đó, khi chưa chắc chắn tiền sử bệnh thủy đậu cần có biện pháp phòng ngừa chủ động bằng vắc xin

Các trường hợp chống chỉ định tiêm vắc xin zona

Có một số trường hợp người không nên tiêm vắc xin chủng ngừa bệnh zona, bao gồm:

• Người đang mắc bệnh zona: Nếu đang mắc bệnh zona, không nên tiêm vắc xin cho đến khi đã khỏi hẳn bệnh.
• Người đã từng có phản ứng dị ứng nghiêm trọng với thuốc chủng ngừa bệnh zona trong quá khứ: Nếu đã có phản ứng dị ứng nghiêm trọng từ việc dùng vắc xin bệnh zona trước đó, không nên tiêm vắc xin này hoặc cần tìm đến sự thăm khám, tư vấn chuyên môn và cho lời khuyên của các chuyên gia.
• Người đã kiểm tra âm tính với khả năng miễn dịch với virus Varicella-Zoster, tức là chưa bao giờ mắc bệnh thủy đậu: Nếu bạn chưa từng mắc bệnh thủy đậu, không cần tiêm vắc xin chủng ngừa bệnh zona. Thay vào đó, có thể xem xét tiêm vắc xin chủng ngừa bệnh thủy đậu.
• Phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú: CDC không khuyến nghị cho phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú tiêm vắc xin chủng ngừa bệnh zona. Thay vào đó, cần thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để có lời khuyên cụ thể và quyết định phù hợp.

Cơ chế hoạt động của vắc xin zona

Vắc xin zona có nhiều loại, trong đó Zostavax là vắc xin sống giảm độc lực, chứa virus Varicella-zoster gây ra bệnh zona thần kinh nhưng được làm yếu, không có khả năng gây bệnh cho người tiêm. Cơ chế hoạt động của vắc xin là kích thích hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng và sản xuất kháng thể để chống lại virus varicella-zoster. Sau khi tiêm vắc xin, các thành phần virus sống giảm độc lực trong vắc xin sẽ xâm nhập vào cơ thể, chúng sẽ nhân lên và bắt đầu kích thích hệ miễn dịch của cơ thể sản xuất các kháng thể chống lại virus Varicella-Zoster. Các kháng thể này sẽ lưu trữ trong cơ thể, sẵn sàng để chống lại virus gây bệnh khi nó xâm nhập vào cơ thể sau này.

Khi cơ thể tiếp xúc với virus Varicella-Zoster, kháng thể từ vắc xin sẽ tiếp tục được kích hoạt và giúp ngăn chặn sự lây lan của virus. Điều này giúp ngăn ngừa hoặc giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh zona.

Ngoài ra, Shingrix cũng là vắc xin zona, là vắc xin bất hoạt, thành phần miễn dịch chính của vắc xin Shingrix là glycoprotein E (gE) (2), một loại protein được tìm thấy trên bề mặt của virus varicella zoster. Sự tiếp xúc miễn dịch với protein gE sẽ kích thích sự phát triển của kháng thể kháng gE và do đó tạo ra khả năng miễn dịch thích ứng với virus varicella zoster. Shingrix cũng chứa một hệ thống bổ trợ là AS01B, nhằm tăng cường đáp ứng miễn dịch đối với vắc xin, mang đến khả năng miễn dịch lâu dài hơn và cao hơn đối với virus herpes zoster.

Vắc xin phòng bệnh zona có tác dụng trong bao lâu?

Tùy thuộc vào loại vắc xin được tiêm và khả năng phản ứng của hệ thống miễn dịch của mỗi đối tượng mà hiệu lực phòng bệnh zona sẽ khác nhau. Đối với vắc xin phòng zona Zostavax (MSD), hơn 85% người từ 70 tuổi trở lên vẫn được bảo vệ khỏi bệnh zona trong ít nhất 4 năm sau khi tiêm vắc xin chủng ngừa bệnh zona thần kinh. (3)

Đối với vắc xin phòng zona Shingrix (GSK) có khả năng bảo vệ người tiêm khỏi bệnh zona trong ít nhất 7 năm. Ở người lớn từ 50 tuổi trở lên và các đối tượng có hệ thống miễn dịch khỏe mạnh, hiệu quả của vắc xin trong thời gian còn hiệu lực bảo vệ ít nhất là 90%.

Nguy cơ mắc bệnh zona và các biến chứng liên quan tăng lên khi tuổi già. Ở những người lớn tuổi và những đối tượng có hệ thống miễn dịch suy yếu, CDC Hoa Kỳ cho biết vắc xin zona của Anh có khả năng bảo vệ người tiêm với hiệu quả từ 68 – 91%. Do đó, cần có biện pháp bảo vệ mạnh mẽ nhằm chống lại bệnh zona khi một người bước vào giai đoạn tuổi già, khi mà khả năng phản ứng của hệ miễn dịch bắt đầu suy yếu.

Vắc xin phòng bệnh zona thần kinh có mấy loại?

Virus Varicella-Zoster là tác nhân chính gây ra bệnh zona, đây cũng là loại virus gây ra bệnh thủy đậu. Vì thế, vắc xin phòng thủy đậu cũng có khả năng bảo vệ người tiêm khỏi nguy cơ bị virus Varicella-Zoster xâm nhập và tấn công, từ đó phòng tránh được nguy cơ mắc bệnh zona, thủy đậu và các biến chứng liên quan. Hiện nay Thế giới đã có vắc xin phòng Zona thần kinh và vắc xin phòng thuỷ đậu (cùng loại virus gây bệnh zona thần kinh), việc tiêm vắc xin thuỷ đậu để tránh mắc thuỷ đậu tiến triển thành zona thần kinh sau này cũng là phương pháp hiệu quả được các bác sĩ khuyến cáo.

Đối với người chưa mắc bệnh thủy đậu

1. Vắc xin Varivax

Varivax là loại vắc xin phòng bệnh thủy đậu, được nghiên cứu và phát triển bởi tập đoàn Merck Sharp and Dohme, một công ty dẫn đầu trong lĩnh vực y tế toàn cầu.Varivax là vắc xin ở dạng đông khô, chứa virus thủy đậu sống đã bị giảm độc lực, được chỉ định tiêm phòng để ngăn ngừa bệnh thủy đậu cho những người từ 12 tháng tuổi trở lên. Vắc xin Varivax được khuyến cáo tiêm dưới da với liều đơn là 0,5ml.

2. Vắc xin Varilrix

Vắc xin Varilrix là vắc xin phòng bệnh thuỷ đậu, được nghiên cứu, phát triển, sản xuất và phân phối bởi tập đoàn dược phẩm và chế phẩm sinh học hàng đầu thế giới – Glaxosmithkline (GSK) – Bỉ, là vắc xin sống giảm độc lực dùng để phòng bệnh thủy đậu do virus Varicella-Zoster. Vắc xin này được chỉ định tiêm dưới da ở vùng cơ delta hoặc vùng má ngoài đùi, với một liều 0,5ml. Varilrix được khuyến nghị chủng ngừa cho trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn chưa có miễn dịch chống lại bệnh thủy đậu.

3. Vắc xin Varicella

Vắc xin Varicella là vắc xin phòng bệnh thuỷ đậu, là loại vắc xin chứa virus Varicella-Zoster sống giảm động lực ở dạng đông khô, được sử dụng để tạo miễn dịch chủ động phòng bệnh thủy đậu do virus Varicella-Zoster gây ra, được nghiên cứu và sản xuất bởi Green Cross – công ty dược phẩm hàng đầu tại Hàn Quốc. Vắc xin Varicella phải được sử dụng ngay sau khi hoàn nguyên với nước hồi chỉnh cung cấp và được tiêm dưới da với liều đơn là 0,5ml. Vắc xin Varicella được chỉ định để phòng bệnh thủy đậu cho trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn.

Đối với người đã từng mắc bệnh thủy đậu

1. Vắc xin phòng zona Shingrix

Vắc xin Shingrix của hãng dược phẩm GSK (Anh) chứa hoạt chất bột đông khô Glycoprotein E (gE) được hoàn nguyên với hỗn dịch tá dược AS01B. Vắc xin này hoạt động bằng cách kích hoạt và tăng cường khả năng tự vệ của hệ miễn dịch của cơ thể chống lại virus Varicella-Zoster, từ đó ngăn chặn sự phát triển của các triệu chứng của bệnh zona.

Vắc xin Shingrix được chỉ định chủng ngừa cho người lớn từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ mắc bệnh zona, không sử dụng cho trẻ em và không được khuyến cáo sử dụng để ngăn ngừa bệnh thủy đậu.

2. Vaccine zona Zostavax

Vắc xin Zostavax của hãng dược phẩm MSD (Mỹ) là một loại vắc xin được sử dụng để ngăn ngừa bệnh zona thần kinh ở những người từ 50 tuổi trở lên, không được sử dụng cho trẻ em. Vắc xin Zostavax hoạt động bằng cách tăng cường khả năng bảo vệ tự nhiên của cơ thể (hệ thống miễn dịch) chống lại virus Herpes Zoster, nhằm ngăn chặn sự phát triển của các triệu chứng bệnh zona.

Đường tiêm vắc xin zona thần kinh

• Vắc xin phòng bệnh zona Zostavax được chỉ định sử dụng qua đường tiêm dưới da, tại vị trí bắp tay.
• Vắc xin phòng bệnh zona Shingrix được chỉ định sử dụng qua đường tiêm bắp tại vùng cơ delta cánh tay trên.

Lịch tiêm phòng vacxin zona thần kinh

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), vắc xin phòng bệnh zona thần kinh được khuyến nghị chủng ngừa cho người lớn từ 50 tuổi trở lên và người lớn từ 18 tuổi trở lên đã hoặc sẽ bị suy giảm hệ thống miễn dịch do bệnh tật hoặc điều trị, áp dụng phác đồ tiêm 2 liều tiêm cách nhau từ 2 – 6 tháng. Trong trường hợp cần thiết, những người có hệ miễn dịch suy yếu có thể tiêm liều thứ 2 sau liều tiêm đầu tiên từ 1 – 2 tháng.

Một số tác dụng phụ khi tiêm vắc xin zona

Tác dụng chủng ngừa bệnh zona giúp cơ thể người tiêm xây dựng một hệ thống miễn dịch mạnh mẽ chống lại bệnh zona. Tuy nhiên, sau khi tiêm phòng, người tiêm có thể gặp một số tác dụng phụ tạm thời như:

• Rối loạn hệ thần kinh: nhức đầu
• Rối loạn tiêu hóa: buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, đau dạ dày…
• Rối loạn cơ xương và mô liên kết: đau cơ, đau khớp…
• Rối loạn chung và tình trạng tại chỗ tiêm: đau, đỏ, sưng, ngứa tại chỗ tiêm, mệt mỏi, ớn lạnh, sốt…

Hội chứng Guillain-Barré (GBS) là một tình trạng hiếm có thể xảy ra sau tiêm vắc xin phòng bệnh zona, làm suy yếu và tê liệt các cơ trong cơ thể. Tuy nhiên, tần suất xảy ra GBS sau tiêm vắc xin bệnh zona rất thấp, ước tính tỷ lệ khoảng 3 trên 1 triệu người tiêm.

Tác dụng phụ nghiêm trọng đối với vắc xin phòng bệnh zona rất hiếm. Tuy nhiên, nếu người tiêm trải qua bất kỳ phản ứng dị ứng và rối loạn hệ thống miễn dịch nào sau đây, cần được đưa đến cơ sở y tế gần nhất để can thiệp xử trí y khoa ngay lập tức:

• Sưng tay chân, mặt, mắt, bên trong mũi, miệng, cổ họng;
• Phát ban, nổi mề đay, ngứa ngáy (đặc biệt ở tay hoặc chân), các phản ứng dị ứng da nghiêm trọng;
• Mệt mỏi hoặc suy nhược bất thường, đột ngột và nghiêm trọng;
• Khó thở, khó nuốt, tim đập không đều, cảm thấy vận động bị yếu.

Tiêu chuẩn bảo quản vacxin phòng bệnh zona

Vắc xin phòng bệnh zona là một loại sinh phẩm y tế vô cùng nhạy cảm, yêu cầu điều kiện bảo quản nghiêm ngặt trong nhiệt độ từ 2 – 8 độ C (36 – 46 độ F) và chỉ sử dụng trong vòng 6 giờ sau khi pha. Hủy bỏ vắc xin đã pha nếu không sử dụng 6 giờ. Bảo quản với điều kiện không ánh sáng và không đóng băng.

Một số lưu ý trước và sau tiêm vắc xin zona thần kinh

Cũng như bất kỳ loại vắc xin nào, khi tiêm vào cơ thể đều có những phản ứng nhất định, cần lưu ý một số vấn đề trước và sau khi tiêm vắc xin zona thần kinh để hạn chế xảy ra các tình trạng phản ứng bất lợi cho người tiêm. Cụ thể:

Trước khi tiêm

• Cần kiểm tra thành phần vắc xin trước khi tiêm để đảm bảo rằng người tiêm không dị ứng hay quá mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào của vắc xin.
• Kiểm tra hạn sử dụng trên bao bì, kiểm tra sự toàn vẹn của bao bì và ống vắc xin để tránh bị tiêm phải những liều vắc xin không đảm bảo an toàn và chất lượng.
• Cần báo ngay cho bác sĩ khám sàng lọc về tình trạng bệnh lý và tiền sử sức khỏe của bản thân hoặc về tình trạng dự định mang thai của bản thân (các vấn đề về hệ miễn dịch, dị ứng hay các thuốc đa dùng) để có chỉ định tiêm chủng chính xác và an toàn.
• Hỏi về bất kỳ tác dụng phụ nào có thể xảy ra và cách giảm nhẹ các triệu chứng này.

Sau khi tiêm

• Đợi tại chỗ sau khi tiêm vắc xin trong vòng ít nhất 30 phút để đảm bảo không có phản ứng nghiêm trọng xảy ra.
• Theo dõi tình trạng sức khỏe của mình và báo cáo bất kỳ tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc không mong muốn nào cho nhà cung cấp dịch vụ y tế.
• Tránh mang thai trong vòng 3 tháng sau khi tiêm chủng.
• Báo ngay cho nhân viên y tế tại cơ sở tiêm chủng nếu người tiêm cảm thấy không khỏe để được chăm sóc và xử trí kịp thời, đúng cách, hạn chế tối đa nguy cơ phản ứng bất lợi diễn ra.

Ở Hoa Kỳ, hàng năm có khoảng 1 triệu người mắc bệnh zona. Bất kỳ ai đã từng mắc bệnh thủy đậu đều có nguy cơ mắc bệnh zona. Vì virus Varicella-Zoster sống ẩn trong hệ thống thần kinh của cơ thể sau khi mắc bệnh thủy đậu và có thể tái hoạt động khi hệ miễn dịch bị suy yếu. Nguy cơ mắc bệnh zona tăng lên khi người ta già đi. Ở Hoa Kỳ, có khoảng 1 trong 3 người sẽ mắc bệnh zona ít nhất một lần trong đời. Vì thế, chủ động chủng ngừa vắc xin zona thần kinh là biện pháp phòng ngừa hiệu quả, nhất là đối với người lớn tuổi, người bị suy yếu hệ miễn dịch.