Virus thủy đậu tồn tại bao lâu trong không khí? Sống có lâu không?

Virus thủy đậu tồn tại bao lâu trong không khí là yếu tố quan trọng quyết định nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng. Virus varicella zoster có thể phát tán qua giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện và tồn tại một thời gian trong môi trường. Hiểu rõ đặc tính này giúp kiểm soát nguồn lây và chủ động cách ly, nhất là trong không gian kín hoặc nơi có người chưa có miễn dịch.

Virus thủy đậu tồn tại bao lâu trong không khí?

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ, tác nhân gây bệnh thủy đậu – virus Varicella Zoster có thể tồn tại trong không khí từ vài phút đến vài giờ, tùy thuộc vào điều kiện nhiệt độ, độ ẩm và thông khí của môi trường. Trong không gian kín, không có hệ thống lưu thông không khí tốt, virus có khả năng lơ lửng trong không khí và lây nhiễm cho người chưa có miễn dịch dù không tiếp xúc trực tiếp với người bệnh. Chính vì vậy, bệnh này được xếp vào nhóm bệnh có khả năng lây lan rất cao qua đường hô hấp.

Varicella Zoster có thể sống bao lâu trên các bề mặt?

Virus Varicella Zoster, tác nhân gây bệnh thủy đậu, không bền vững trên các bề mặt ngoài cơ thể. Trong điều kiện môi trường bình thường, virus này chỉ có thể tồn tại trên các bề mặt như kim loại, nhựa hoặc vải trong khoảng vài phút đến vài giờ trước khi mất khả năng lây nhiễm. So với nhiều virus đường hô hấp khác, virus Varicella Zoster nhạy cảm với ánh sáng, nhiệt độ cao và các chất khử trùng thông thường.

Do đó, nguy cơ lây truyền gián tiếp qua bề mặt vật dụng là rất thấp. Lây nhiễm chủ yếu xảy ra qua tiếp xúc trực tiếp với người bệnh hoặc qua các hạt khí dung phát tán trong không khí. Tuy vậy, việc vệ sinh bề mặt thường xuyên, đặc biệt tại cơ sở y tế hoặc nơi có người mắc bệnh, vẫn là biện pháp cần thiết để giảm thiểu nguy cơ lây lan virus trong cộng đồng.

Môi trường lý tưởng để virus thủy đậu tồn tại lâu hơn

Virus Varicella Zoster có thể tồn tại lâu hơn trong một số điều kiện môi trường nhất định, từ đó làm tăng nguy cơ phát tán và lây nhiễm trong cộng đồng. Việc nhận diện các yếu tố môi trường thuận lợi cho virus tồn tại sẽ giúp kiểm soát dịch hiệu quả hơn, đặc biệt tại các khu vực đông người như trường học, bệnh viện hoặc hộ gia đình có người mắc bệnh.

1. Không gian kín thiếu thông gió

Không gian kín, thiếu thông gió là môi trường dễ làm tăng nồng độ hạt khí dung chứa virus. Tại các lớp học, phòng làm việc hoặc khu sinh hoạt tập thể không có luồng khí đối lưu tốt, virus có thể tồn tại lâu hơn trong không khí và lây cho người tiếp xúc gần. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị tăng cường thông khí tự nhiên hoặc sử dụng hệ thống lọc không khí tại các cơ sở có nguy cơ cao để giảm mật độ virus lơ lửng trong không khí.

2. Môi trường có độ ẩm cao

Môi trường có độ ẩm cao cũng tạo điều kiện thuận lợi để virus dạng khí dung ổn định trong không khí lâu hơn. Độ ẩm không khí cao giúp các hạt nhỏ mang virus ít bị bốc hơi nhanh, kéo dài thời gian tồn tại và khả năng lây nhiễm. Các nghiên cứu cho thấy, môi trường độ ẩm từ 40 - 60% là điều kiện lý tưởng để virus đường hô hấp nói chung phát tán mạnh hơn

3. Nhiệt độ

Nhiệt độ thấp giúp kéo dài thời gian tồn tại của virus Varicella Zoster trên bề mặt và trong không khí. Trái lại, nhiệt độ cao làm giảm đáng kể khả năng tồn tại và hoạt tính của virus. Đây cũng là lý do vì sao thủy đậu thường bùng phát mạnh vào mùa đông xuân – giai đoạn thời tiết mát, ẩm và ít ánh nắng mặt trời.

4. Nơi thiếu ánh sáng mặt trời

Nơi thiếu ánh sáng mặt trời là điều kiện lý tưởng cuối cùng để virus tồn tại lâu hơn. Tia cực tím (UV) trong ánh nắng có khả năng bất hoạt virus nhanh chóng. Khi sống trong môi trường tối, ẩm và kín, như phòng học đóng kín cửa hoặc nhà vệ sinh không có cửa sổ, virus có thể lơ lửng và lưu lại lâu hơn trong không khí, làm tăng nguy cơ lây lan. Việc chủ động mở cửa đón ánh sáng và khử trùng bằng đèn UV tại những nơi không có nắng là biện pháp kiểm soát lây nhiễm hiệu quả được nhiều đơn vị y tế áp dụng.

Đường lây nhiễm chính của virus thủy đậu

Virus thủy đậu (Varicella zoster) là một trong những tác nhân gây bệnh có khả năng lây lan mạnh trong cộng đồng. Đặc biệt, bệnh có thể lây ngay cả khi người nhiễm chưa xuất hiện phát ban. Đây là giai đoạn mà các dấu hiệu chưa rõ ràng, rất dễ bị bỏ qua trong giám sát dịch tễ. Việc nhận diện rõ các đường lây chính của virus giúp kiểm soát nguy cơ lan truyền, nhất là tại môi trường tập thể như trường học, bệnh viện hoặc hộ gia đình.

• Đường hô hấp

Đây là con đường lây truyền phổ biến và nguy hiểm nhất của virus thủy đậu. Khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc thở mạnh, virus phát tán thành các hạt khí dung nhỏ. Các hạt này có thể tồn tại lơ lửng trong không khí và xâm nhập vào cơ thể người lành qua niêm mạc mũi họng. Theo CDC Hoa Kỳ, chỉ cần ở chung không gian kín với người bệnh trong khoảng 5 - 10 phút cũng có thể đủ để bị lây nhiễm, đặc biệt nếu không có khẩu trang hoặc thông khí hiệu quả.

• Tiếp xúc trực tiếp

Virus cũng có thể lây khi tiếp xúc trực tiếp với dịch từ các bóng nước hoặc vùng da tổn thương của người nhiễm bệnh. Trẻ em chơi gần nhau, dùng chung đồ chơi hoặc người chăm sóc có tiếp xúc tay trần với vùng da tổn thương là những đối tượng có nguy cơ cao. Virus dễ dàng xâm nhập qua vết trầy xước hoặc qua niêm mạc nếu không được rửa tay và sát khuẩn đúng cách sau tiếp xúc.

• Tiếp xúc gián tiếp

Mặc dù ít gặp hơn, virus thủy đậu vẫn có thể lây gián tiếp qua các vật dụng nhiễm virus như khăn tắm, quần áo, đồ chơi hoặc bề mặt có dính dịch từ mụn nước của người bệnh. Virus Varicella Zoster có thể tồn tại ngoài cơ thể từ vài phút đến vài giờ, đặc biệt trong môi trường mát, ẩm và thiếu ánh sáng. Vì vậy, việc khử trùng bề mặt và vệ sinh cá nhân đúng cách vẫn đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa lây lan.

• Thủy đậu có thể lây khi người bệnh chưa phát ban

Một trong những đặc điểm đáng lo ngại của virus là khả năng lây truyền từ 1 - 2 ngày trước khi người bệnh xuất hiện phát ban. Giai đoạn tiền triệu chứng thường chỉ biểu hiện mơ hồ như sốt nhẹ, mệt mỏi. Các triệu chứng này dễ bị nhầm với cảm thông thường. Điều này khiến virus lây lan nhanh trong cộng đồng mà không được kiểm soát kịp thời. Theo WHO, đây là lý do khiến thủy đậu dễ bùng phát thành dịch nếu không được tiêm phòng đầy đủ và phát hiện sớm người mắc bệnh. (1)

Hướng dẫn cách phòng ngừa lây nhiễm thủy đậu

Cách phòng ngừa lây nhiễm hiệu quả nhất là kết hợp cách ly người bệnh, vệ sinh đúng cách, tăng cường miễn dịch và tiêm phòng vắc xin. Đây là những biện pháp thiết yếu, đặc biệt trong bối cảnh virus có thể lây lan từ 1 - 2 ngày trước khi xuất hiện phát ban và lây mạnh qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc gián tiếp. Nếu không chủ động kiểm soát, bệnh có thể bùng phát thành ổ dịch trong trường học, gia đình hoặc cộng đồng.

1. Cách ly người bệnh đúng cách

Người mắc thủy đậu cần được cách ly hoàn toàn tại nhà từ khi có dấu hiệu đầu tiên cho đến khi tất cả mụn nước đóng vảy hoàn toàn (thường 7 – 10 ngày). Trong thời gian này, cần hạn chế tiếp xúc, đặc biệt với trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người lớn tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch. Người bệnh nên nghỉ học, nghỉ làm, dùng đồ cá nhân riêng và đeo khẩu trang khi cần giao tiếp.

2. Chú trọng vệ sinh môi trường sống

Không gian sống cần thông thoáng, sạch sẽ. Các vật dụng như tay nắm cửa, bàn học, điều khiển từ xa, đồ chơi… nên được lau rửa thường xuyên bằng dung dịch sát khuẩn. Quần áo, chăn gối của người bệnh cần giặt riêng và phơi khô hoàn toàn dưới nắng.

3. Vệ sinh cá nhân thường xuyên

Người chăm sóc và các thành viên sống chung nên rửa tay bằng xà phòng sát khuẩn nhiều lần trong ngày. Không dùng chung khăn mặt, ly uống nước, bàn chải hay bất kỳ vật dụng cá nhân nào với người bệnh. Cần hướng dẫn trẻ che miệng khi ho, hắt hơi và tránh đưa tay lên mặt.

4. Tăng cường hệ miễn dịch

Một cơ thể có miễn dịch tốt sẽ giúp chống lại virus hiệu quả hơn. Duy trì chế độ ăn đầy đủ dưỡng chất, tăng cường rau xanh, trái cây, ngủ đủ giấc và vận động nhẹ mỗi ngày là những cách đơn giản nhưng hữu hiệu giúp bảo vệ sức khỏe, nhất là trong mùa dịch.

5. Tiêm phòng

Tiêm phòng là chìa khóa quan trọng để phòng ngừa thủy đậu, đặc biệt với trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn chưa từng mắc bệnh. Vắc xin giúp ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm hoặc giảm nhẹ triệu chứng nếu có mắc bệnh.

Có cách diệt virus thủy đậu trong phòng cách ly người bệnh không?

Virus thủy đậu có thể bị tiêu diệt trong phòng cách ly nếu áp dụng đúng các biện pháp khử khuẩn không khí và bề mặt bằng chất sát trùng phù hợp. Virus Varicella zoster có khả năng tồn tại trong không khí và trên bề mặt trong một khoảng thời gian ngắn, đặc biệt ở môi trường kín, thông khí kém. Tuy nhiên, đây là loại virus có vỏ bọc lipid, do đó rất dễ bị bất hoạt bởi nhiệt, tia cực tím và các chất sát khuẩn như cồn, dung dịch clo hoặc hydrogen peroxide.

CDC Mỹ cũng khuyến nghị sử dụng các dung dịch vệ sinh đạt chuẩn để làm sạch bề mặt tiếp xúc của phòng cách ly. Đặc biệt, hệ thống thông gió đủ lưu lượng và bộ lọc HEPA (một loại bộ lọc không khí có khả năng loại bỏ ít nhất 99,97% các hạt có kích thước từ 0,3 micromet trở lên khỏi không khí), bao gồm bụi, phấn hoa, nấm mốc, vi khuẩn và một số loại virus) kết hợp cùng đèn UV chiếu vào phần trên phòng có tác dụng làm giảm đáng kể lượng virus lơ lửng trong không khí. (2)

Dù virus có thể bị tiêu diệt thông qua các biện pháp vệ sinh, song tiêm vắc xin phòng thủy đậu vẫn là biện pháp bảo vệ chủ động và hiệu quả nhất, nhất là với người sống chung hoặc chăm sóc bệnh nhân trong cùng không gian. Chủ động tiêm ngừa, kết hợp duy trì vệ sinh môi trường là cách an toàn để khống chế nguy cơ lây nhiễm trong gia đình và cộng đồng.

Tóm lại, virus thủy đậu có khả năng tồn tại trong không khí lên tới nhiều giờ, điều này làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho những người tiếp xúc gần gũi với người bị bệnh. Việc hiểu rõ về yếu tố virus thủy đậu tồn tại bao lâu trong không khí giúp nâng cao nhận thức cộng đồng và áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, nhất là trong những giai đoạn có tỷ lệ mắc bệnh cao như mùa hè tại Việt Nam. Đặc biệt, việc tiêm phòng, giữ vệ sinh và hạn chế tiếp xúc ở những nơi đông người là rất quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của loại virus này.