Xét nghiệm HAV là gì? Ý nghĩa các chỉ số

Số ca viêm gan A đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt ở những khu vực có điều kiện vệ sinh chưa đảm bảo. Trong bối cảnh đó, xét nghiệm HAV đóng vai trò then chốt, giúp bác sĩ phát hiện sớm ca bệnh, xác định nguồn lây và ngăn ngừa dịch bùng phát, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

HAV là gì?

HAV (Hepatitis A Virus) là virus thuộc họ Picornaviridae, gây bệnh viêm gan A. Không giống như viêm gan B và C, viêm gan A không gây ra bệnh gan mạn tính hay xơ gan. Tuy nhiên, nó vẫn có thể gây ra những triệu chứng khó chịu và làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Virus lây truyền qua đường tiêu hóa, chủ yếu qua tiếp xúc với phân có chứa virus, thức ăn hoặc nước uống bị ô nhiễm. Các triệu chứng thường gặp bao gồm sốt, mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, đau bụng và vàng da. Tuy nhiên, ở nhiều trường hợp, đặc biệt là trẻ nhỏ, bệnh có thể không có triệu chứng rõ ràng, khiến việc chẩn đoán sớm trở nên khó khăn.

Vì sao cần làm xét nghiệm HAV?

Xét nghiệm HAV giúp phân biệt viêm gan A với các nguyên nhân gây tổn thương gan khác, xác định người đang bị nhiễm cấp tính và phát hiện ai đã có miễn dịch sau nhiễm hoặc sau tiêm chủng, từ đó ra quyết định chăm sóc lâm sàng và các biện pháp y tế cộng đồng (cách ly, điều tra nguồn lây, bảo vệ tiếp xúc gần). Việc làm xét nghiệm viêm gan A đúng lúc còn tránh chẩn đoán nhầm và lãng phí nguồn lực y tế. Cụ thể: (2)

• Chẩn đoán viêm gan A cấp tính: Khi một người có các triệu chứng lâm sàng nghi ngờ viêm gan A (như vàng da, mệt mỏi, sốt), xét nghiệm giúp xác định xem liệu nguyên nhân có phải là do HAV hay không. Đây là bước quan trọng để phân biệt viêm gan A với các bệnh gan khác.
• Kiểm tra tình trạng miễn dịch: Xét nghiệm có thể cho biết liệu một người đã từng bị nhiễm HAV trong quá khứ và đã tạo ra kháng thể để chống lại virus hay chưa. Điều này rất quan trọng đối với những người có nguy cơ phơi nhiễm cao, chẳng hạn như những người làm việc trong ngành y tế, người du lịch đến các khu vực có tỷ lệ mắc bệnh cao hoặc người có quan hệ tình dục đồng giới.
• Sàng lọc trước tiêm chủng: Trước khi tiêm vắc xin viêm gan A, việc xét nghiệm có thể xác định xem người đó đã có miễn dịch tự nhiên hay chưa. Nếu đã có miễn dịch, việc tiêm chủng là không cần thiết.

Các loại xét nghiệm HAV phổ biến hiện nay

Hiện nay, có ba loại xét nghiệm HAV chính được sử dụng rộng rãi trong thực hành lâm sàng. Mỗi loại xét nghiệm có vai trò riêng trong việc chẩn đoán và đánh giá tình trạng nhiễm HAV. (3)

• Xét nghiệm Anti-HAV IgM: Xét nghiệm anti-HAV IgM được sử dụng để phát hiện kháng thể immunoglobulin M, loại kháng thể xuất hiện sớm nhất trong máu khi cơ thể bị nhiễm HAV. Kháng thể IgM thường có thể được phát hiện từ 5 - 10 ngày trước khi các triệu chứng xuất hiện và tồn tại trong máu đến 6 tháng sau nhiễm trùng. Đây là xét nghiệm chính để chẩn đoán viêm gan A cấp tính, đặc biệt khi bệnh nhân có các triệu chứng như vàng da, sốt hoặc mệt mỏi. Kết quả dương tính với IgM anti-HAV cho thấy người đó đang bị nhiễm virus hoặc vừa nhiễm trong thời gian gần đây.
• Xét nghiệm Anti-HAV IgG: Xét nghiệm anti-HAV IgG tìm kiếm kháng thể immunoglobulin G, xuất hiện muộn hơn IgM và có thể tồn tại lâu dài, thậm chí suốt đời. Đây là dấu hiệu của miễn dịch bảo vệ chống lại sự tái nhiễm virus viêm gan A. Xét nghiệm này thường được sử dụng để kiểm tra tình trạng miễn dịch, đặc biệt ở những người đã từng nhiễm virus hoặc đã tiêm vắc xin. Kết quả dương tính với IgG nhưng âm tính với IgM cho thấy người đó đã từng nhiễm virus hoặc đã được tiêm vắc xin và hiện có miễn dịch.
• Xét nghiệm PCR (HAV RNA): Xét nghiệm PCR được sử dụng để phát hiện trực tiếp vật liệu di truyền của virus trong máu hoặc phân. Đây là phương pháp nhạy, có thể xác định sự hiện diện của virus ngay cả trước khi kháng thể IgM xuất hiện, thường trong giai đoạn rất sớm của nhiễm trùng.

Hướng dẫn đọc kết quả HAV test

Sau khi xét nghiệm HAV, kết quả thường được phân tích dựa trên sự hiện diện của hai loại kháng thể: anti-HAV IgM và anti-HAV IgG như sau: (4)

Các bước cần làm sau khi có kết quả xét nghiệm HAV

Sau khi nhận được kết quả xét nghiệm HAV, các bước tiếp theo phụ thuộc vào kết quả cụ thể và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

1. Kết quả dương tính với Anti-HAV IgM: Kết quả dương tính với anti-HAV IgM cho thấy bệnh nhân đang bị nhiễm virus viêm gan A cấp tính hoặc vừa nhiễm trong thời gian gần đây. Người bệnh cần:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa: Bác sĩ sẽ đánh giá triệu chứng, tiền sử bệnh lý và kết quả xét nghiệm chức năng gan để đưa ra kế hoạch điều trị. Mặc dù viêm gan A thường tự khỏi, nhưng cần theo dõi để phát hiện sớm các biến chứng như suy gan cấp.
• Thực hiện các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm: Bệnh nhân cần tuân thủ vệ sinh cá nhân nghiêm ngặt, như rửa tay thường xuyên, tránh chia sẻ đồ dùng cá nhân và đảm bảo thực phẩm, nước uống được xử lý an toàn.
• Cân nhắc tiêm chủng cho người tiếp xúc gần: Những người tiếp xúc gần với bệnh nhân (như thành viên gia đình) có thể được chỉ định tiêm vắc xin hoặc immunoglobulin để phòng ngừa lây nhiễm.

2. Kết quả âm tính với cả hai chỉ số: Kết quả âm tính với cả anti-HAV IgM và IgG cho thấy bệnh nhân không có miễn dịch với virus viêm gan A và chưa từng nhiễm virus.

• Xem xét tiêm vắc xin phòng bệnh: Vắc xin là phương pháp hiệu quả để bảo vệ khỏi nhiễm trùng, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao như du lịch đến vùng dịch tễ hoặc làm việc trong môi trường dễ lây nhiễm.
• Tăng cường biện pháp phòng ngừa: Đảm bảo vệ sinh thực phẩm, sử dụng nước sạch và tránh tiếp xúc với các nguồn lây nhiễm tiềm ẩn.
• Theo dõi sức khỏe: Nếu có các triệu chứng nghi ngờ viêm gan A trong tương lai, cần tái xét nghiệm để xác định tình trạng nhiễm trùng.

3. Kết quả dương tính với anti HAV IgG: Kết quả dương tính với anti-HAV IgG nhưng âm tính với IgM cho thấy bệnh nhân đã có miễn dịch do nhiễm virus trước đó hoặc do tiêm vắc xin:

• Không cần tiêm vắc xin: Vì cơ thể đã có miễn dịch lâu dài, không cần tiêm vắc xin phòng viêm gan A.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Tiếp tục thực hiện các biện pháp vệ sinh để ngăn ngừa các bệnh truyền nhiễm khác.
• Tư vấn sức khỏe: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu kiểm tra chức năng gan định kỳ để đảm bảo không có vấn đề tiềm ẩn, đặc biệt nếu bệnh nhân có tiền sử bệnh gan khác.

Xét nghiệm HAV là phương pháp quan trọng giúp chẩn đoán và xác định tình trạng miễn dịch chống lại virus viêm gan A. Việc thực hiện xét nghiệm bao gồm các bước chẩn đoán, đánh giá miễn dịch và sàng lọc trước tiêm chủng để bảo vệ cá nhân và cộng đồng khỏi nguy cơ lây truyền virus. Để đảm bảo kết quả chính xác và có hướng xử lý phù hợp, nên thực hiện xét nghiệm tại các cơ sở y tế uy tín và tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.