Zona ở môi (miệng): Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Zona ở môi là một dạng nhiễm trùng do virus Varicella Zoster gây ra, đặc trưng bởi các mụn nước nhỏ li ti kèm theo cảm giác đau nhức, bỏng rát dữ dội. Không chỉ gây khó chịu, bệnh còn có thể ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày như ăn uống, nói chuyện và thậm chí để lại biến chứng nghiêm trọng nếu không được xử lý kịp thời. Việc nhận biết sớm dấu hiệu và có biện pháp điều trị phù hợp sẽ giúp kiểm soát bệnh zona ở môi hiệu quả, hạn chế những tác động tiêu cực đến sức khỏe.

Zona ở môi là gì?

Zona ở môi là một dạng nhiễm trùng da do virus Varicella Zoster gây ra, đây cũng chính là loại virus gây bệnh thủy đậu. Sau khi mắc thủy đậu, virus không bị loại bỏ hoàn toàn khỏi cơ thể mà tồn tại âm thầm trong các hạch thần kinh. Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc cơ thể gặp căng thẳng, virus có thể tái hoạt động, di chuyển dọc theo dây thần kinh và bùng phát dưới dạng zona.

Khi xuất hiện ở môi, bệnh gây ra các mụn nước nhỏ li ti tập trung thành từng cụm, vùng da bị tổn thương đỏ rát, đau nhức, sưng tấy và có cảm giác châm chích khó chịu. Một số trường hợp có thể kèm theo sốt nhẹ, mệt mỏi, sưng hạch bạch huyết gần khu vực bị tổn thương.

Khi zona thần kinh xuất hiện ở môi, đây thường là kết quả của việc virus hoạt động trong dây thần kinh vùng môi và miệng. Hội chứng zona ở môi không phổ biến bằng zona ở các vị trí khác như lưng, ngực hoặc mặt, nhưng bệnh vẫn gây ra các triệu chứng khó chịu và có thể dẫn đến những biến chứng nếu không được điều trị kịp thời.

Zona ở môi không chỉ gây đau rát, ảnh hưởng đến việc ăn uống, nói chuyện mà còn có nguy cơ lan rộng nếu không được điều trị đúng cách. Đặc biệt, nếu virus lây sang mắt có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như viêm giác mạc, suy giảm thị lực. Ngoài ra, bệnh có thể kéo dài nhiều tuần và để lại cảm giác đau dây thần kinh sau khi tổn thương đã lành. Chính vì vậy, việc nhận biết sớm các dấu hiệu và điều trị kịp thời là rất quan trọng để hạn chế biến chứng nguy hiểm, từ đó giúp người bệnh phục hồi nhanh chóng.

⇒ Tham khảo thêm: Zona thần kinh mắt: Nguyên nhân, biểu hiện và cách chữa trị

Nguyên nhân gây bệnh zona ở môi

Zona ở môi là bệnh do sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster (VZV) – loại virus gây bệnh thủy đậu. Sau khi một người mắc thủy đậu, virus này không bị loại bỏ hoàn toàn khỏi cơ thể mà sẽ ẩn trong các hạch thần kinh ở trạng thái bất hoạt. Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc gặp phải các yếu tố kích thích, virus có thể tái hoạt động, di chuyển dọc theo dây thần kinh đến vùng da hoặc niêm mạc mà dây thần kinh đó chi phối – trong trường hợp này là môi và vùng miệng – dẫn đến các triệu chứng của bệnh zona.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ tái hoạt động của virus Varicella Zoster và gây bệnh zona ở môi bao gồm:

• Suy giảm hệ miễn dịch: Hệ miễn dịch đóng vai trò như "lá chắn" kiểm soát và giữ virus trong trạng thái bất hoạt. Khi hệ miễn dịch suy yếu, virus có thể được giải phóng khỏi trạng thái bất hoạt. Chính vì thế, những người có hệ miễn dịch yếu, chẳng hạn như người cao tuổi, người mắc bệnh mạn tính (tiểu đường, suy thận, HIV/AIDS, ung thư) hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ cao bị tái hoạt động VZV.
• Căng thẳng, stress kéo dài: Stress kéo dài có liên quan đến mức độ hormone cortisol tăng cao, tác động tiêu cực lên hệ miễn dịch, tạo điều kiện cho virus bùng phát. Những người trải qua các giai đoạn căng thẳng hoặc áp lực liên tục dễ trở thành đối tượng của bệnh zona, bao gồm cả zona ở vùng môi.
• Nhiễm trùng hoặc mắc bệnh lý khác: Các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, cúm hoặc bất kỳ tình trạng viêm nhiễm nào cũng có thể kích thích virus tái hoạt động.
• Tổn thương hoặc viêm dây thần kinh: Sự tổn thương hoặc viêm dây thần kinh sinh ba có thể kích thích VZV bùng phát. Ví dụ, các chấn thương, phẫu thuật liên quan đến vùng mặt hoặc hàm có thể làm tăng nguy cơ mắc zona thần kinh ở môi.
• Tác động từ môi trường: Tiếp xúc với ánh nắng mạnh trong thời gian dài hoặc thay đổi nhiệt độ đột ngột có thể kích thích sự bùng phát của bệnh. Tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời được cho là có khả năng làm tổn thương các tế bào da và màng bảo vệ cơ thể, từ đó kích hoạt virus tái hoạt động. Khu vực môi, vốn nhạy cảm và thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng, đặc biệt dễ bị ảnh hưởng.
• Thói quen sinh hoạt kém lành mạnh: Chế độ dinh dưỡng thiếu hụt, sử dụng rượu bia, thuốc lá thường xuyên cũng làm suy yếu khả năng miễn dịch của cơ thể, góp phần làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh.

Dấu hiệu nhận biết bệnh zona ở môi

Các dấu hiệu nhận biết của bệnh zona ở môi thường bao gồm cảm giác ngứa ran, đau rát, căng tức vùng môi, kèm theo sốt nhẹ, mệt mỏi và khó chịu. Vùng môi và khu vực xung quanh có thể bị sưng đỏ, nhạy cảm hơn bình thường.

Sau một thời gian ngắn, các nốt mụn nước nhỏ bắt đầu xuất hiện, ban đầu có màu trong hoặc đục nhẹ, sau đó chuyển sang màu đỏ và có xu hướng lan rộng ra viền môi, khóe miệng và thậm chí cả cằm hoặc mũi, gây ngứa rát dữ dội. Những triệu chứng này thường kéo dài từ 10 – 15 ngày, tùy vào mức độ nghiêm trọng và sức đề kháng của mỗi người.

Nếu các mụn nước bị vỡ, dịch bên trong có thể lây lan sang vùng da khác, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng thứ phát. Một số trường hợp zona ở miệng có thể lan rộng hơn xuống vùng cằm, cổ hoặc lên phía má, gây đau nhức và khó chịu nhiều hơn.

Ngay cả sau khi các mụn nước khô lại, đóng vảy và bong ra, người bệnh vẫn có thể cảm thấy đau nhức dai dẳng tại khu vực bị ảnh hưởng, đặc biệt là ở những vùng có sẹo hình thành. Đây có thể là dấu hiệu của biến chứng đau dây thần kinh sau zona (NPH), gây cảm giác khó chịu kéo dài.

Bên cạnh tổn thương tại môi, zona còn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân, gây sưng hạch dưới cằm, đau khi ăn uống hoặc nói chuyện, thậm chí đau họng nhẹ. Những người có hệ miễn dịch suy giảm, như bệnh nhân HIV/AIDS, ung thư hoặc người thường xuyên căng thẳng, mất ngủ, có thể gặp tình trạng bệnh kéo dài hơn, với mức độ nghiêm trọng hơn bình thường.

Zona ở môi có lây không?

Zona ở môi không phải là bệnh truyền nhiễm trực tiếp, nhưng VZV – tác nhân gây bệnh vẫn có khả năng lây lan. Người mắc zona ở môi có thể truyền virus cho người khác thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch từ các mụn nước bị vỡ. Nếu người tiếp xúc chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa được tiêm phòng vắc xin thủy đậu, họ có nguy cơ nhiễm virus và phát bệnh dưới dạng thủy đậu, chứ không phải zona.

⇒ Tham khảo thêm: Zona thần kinh có lây không? Lây qua đường nào phổ biến?

Vì vậy, những người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa được tiêm phòng vắc xin ngừa bệnh thủy đậu nên tránh tiếp xúc với người bị zona ở môi, đặc biệt nếu hệ miễn dịch yếu. Sau khi khỏi bệnh thủy đậu, VZV không bị loại bỏ hoàn toàn mà vẫn tồn tại âm thầm trong các hạch thần kinh. Khi gặp điều kiện thuận lợi như căng thẳng, suy giảm miễn dịch hoặc mắc bệnh lý khác, virus có thể tái kích hoạt và gây ra bệnh zona ở môi. Những ai đã từng mắc thủy đậu đều có nguy cơ bị zona thần kinh ở môi.

Bị zona ở môi có để lại sẹo không?

Chuyên gia cho biết bệnh zona ở môi có thể để lại sẹo nếu tổn thương da không được chăm sóc đúng cách hoặc bị bội nhiễm. Ban đầu, zona gây ra các mụn nước nhỏ li ti chứa dịch, mọc thành từng cụm trên môi hoặc vùng da xung quanh. Khi các mụn nước này vỡ ra, chúng có thể để lại vết loét. Nếu người bệnh thường xuyên chạm tay vào vết thương, gãi hoặc không giữ vệ sinh tốt, vi khuẩn có thể xâm nhập, gây viêm nhiễm nặng hơn và làm tăng nguy cơ hình thành sẹo.

Thông thường, nếu bệnh diễn tiến thuận lợi, các tổn thương sẽ khô lại, đóng vảy và bong ra trong khoảng 7 – 10 ngày mà không để lại dấu vết đáng kể. Tuy nhiên, ở những người có cơ địa dễ tăng sắc tố sau viêm hoặc người có làn da nhạy cảm, vùng da từng bị zona có thể để lại vết thâm hoặc sẹo nhỏ. Đặc biệt, nếu tổn thương sâu, lan rộng hoặc xảy ra tình trạng loét nghiêm trọng, nguy cơ sẹo lõm hoặc sẹo phì đại có thể cao hơn.

Để hạn chế nguy cơ sẹo sau zona ở môi, người bệnh cần giữ vệ sinh tốt, tránh chạm tay vào vết thương, không tự ý bóc vảy và có thể sử dụng các sản phẩm hỗ trợ tái tạo da theo hướng dẫn của bác sĩ. Việc bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, E và kẽm cũng giúp đẩy nhanh quá trình phục hồi da, giảm nguy cơ để lại sẹo.

⇒ Tham khảo thêm: Bị zona có để lại sẹo không? Cách làm mờ sẹo do bệnh gây ra

Cách điều trị zona ở môi

1. Sử dụng thuốc kháng virus

Thuốc kháng virus đóng vai trò quan trọng trong điều trị zona thần kinh ở môi, giúp ức chế sự nhân lên của virus Varicella Zoster, rút ngắn thời gian bệnh và giảm nguy cơ biến chứng. Các loại thuốc kháng virus thường được chỉ định bao gồm acyclovir, valacyclovir và famciclovir. Những thuốc này hoạt động bằng cách ngăn chặn virus phát triển trong cơ thể, từ đó làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh và giúp tổn thương trên môi mau lành hơn.

Hiệu quả của thuốc kháng virus cao nhất khi được sử dụng trong vòng 72 giờ đầu kể từ khi xuất hiện các triệu chứng ban đầu như ngứa rát, châm chích hoặc nổi mụn nước. Việc dùng thuốc sớm không chỉ giúp giảm đau mà còn hạn chế nguy cơ để lại sẹo, giảm tình trạng đau thần kinh sau zona – một biến chứng phổ biến. Đối với những trường hợp zona ở môi lan rộng hoặc người bệnh có hệ miễn dịch suy yếu, bác sĩ có thể chỉ định đường tiêm tĩnh mạch thay vì đường uống để tăng hiệu quả điều trị.

Bên cạnh thuốc uống, một số trường hợp có thể kết hợp với thuốc bôi kháng virus để hỗ trợ làm lành tổn thương nhanh hơn. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần có chỉ định của bác sĩ, không nên tự ý mua và dùng thuốc vì có thể gây tác dụng phụ hoặc giảm hiệu quả điều trị. Ngoài ra, người bệnh cần kết hợp chế độ dinh dưỡng hợp lý, nghỉ ngơi đầy đủ để giúp cơ thể hồi phục nhanh chóng.

2. Dùng thuốc giảm đau và thuốc bôi ngoài da

Bên cạnh thuốc kháng virus, người bị zona ở môi có thể cần sử dụng thuốc giảm đau để kiểm soát cảm giác đau rát, khó chịu, đặc biệt là khi các mụn nước vỡ ra và hình thành vết loét. Các loại thuốc giảm đau thông thường như paracetamol hoặc ibuprofen có thể giúp giảm đau và viêm. Trong một số trường hợp bị đau nhiều, bác sĩ có thể kê thêm thuốc giảm đau thần kinh như gabapentin (1) hoặc pregabalin (2), nhất là khi người bệnh có nguy cơ bị đau dây thần kinh kéo dài sau zona.

Ngoài ra, để làm dịu vùng da bị tổn thương, bác sĩ có thể chỉ định thuốc bôi ngoài da. Các loại thuốc bôi chứa acyclovir hoặc penciclovir giúp ức chế sự phát triển của virus ngay tại vị trí tổn thương, hỗ trợ quá trình lành da nhanh hơn.

Đối với trường hợp zona gây ngứa rát nhiều, có thể sử dụng kem chứa lidocain để giảm khó chịu. Một số loại kem dưỡng ẩm hoặc thuốc bôi có chứa kẽm oxit cũng có tác dụng bảo vệ vùng da bị tổn thương, ngăn ngừa kích ứng và giảm nguy cơ hình thành sẹo.

3. Dùng các phương pháp tự nhiên

Bên cạnh thuốc điều trị, một số phương pháp tự nhiên có thể giúp làm dịu triệu chứng zona ở môi và hỗ trợ quá trình phục hồi cho người bệnh. Chẳng hạn, người bệnh có thể chườm lạnh lên khu vực bị tổn thương và các vùng da lân cận để giảm sưng viêm, làm dịu cảm giác đau rát. Ngoài ra, sử dụng các nguyên liệu tự nhiên như mật ong hoặc gel nha đam cũng là một biện pháp hữu ích, nhờ đặc tính kháng viêm, kháng khuẩn và hỗ trợ quá trình phục hồi da hiệu quả.

Tuy nhiên, những phương pháp này chỉ mang tính hỗ trợ, không thể thay thế thuốc theo chỉ định của bác sĩ, do đó người bệnh cần tham khảo ý kiến chuyên gia trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn, tránh để ảnh hưởng đến hiệu quả của quá trình điều trị.

Một số lưu ý khi bị zona thần kinh ở môi

Bệnh zona ở môi không chỉ gây đau rát, khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy cơ lây lan virus và để lại sẹo nếu không được chăm sóc đúng cách. Để kiểm soát bệnh hiệu quả và hạn chế biến chứng, người bệnh cần lưu ý một số điều quan trọng sau:

• Tránh chạm tay vào vùng tổn thương: Mụn nước do zona chứa virus Varicella - zoster nếu chạm tay vào rồi đưa lên mắt, mũi hoặc các vùng da khác có thể khiến virus lây lan. Vì vậy, người bệnh cần rửa tay sạch sẽ trước và sau khi bôi thuốc hoặc chạm vào vùng bị zona.
• Không tự ý bóc vảy mụn nước: Khi các mụn nước vỡ ra, vùng da bị tổn thương sẽ dần khô lại và hình thành vảy. Việc bóc vảy quá sớm có thể làm chậm quá trình lành da, tăng nguy cơ nhiễm trùng và để lại sẹo thâm hoặc sẹo lõm.
• Giữ vệ sinh răng miệng và môi: Vì zona ở môi ảnh hưởng đến khu vực nhạy cảm, do đó người bệnh cần đảm bảo vệ sinh răng miệng tốt để tránh vi khuẩn xâm nhập. Súc miệng bằng nước muối sinh lý giúp giảm viêm và hạn chế nhiễm trùng.
• Tránh thực phẩm gây kích ứng: Các món cay nóng, đồ ăn cứng hoặc có tính axit cao như cam, chanh, dứa có thể làm vùng môi tổn thương bị đau rát hơn. Thay vào đó, nên ăn thực phẩm mềm, dễ tiêu hóa và giàu vitamin để hỗ trợ quá trình lành da.
• Hạn chế tiếp xúc gần với người chưa mắc thủy đậu: Mặc dù zona ở môi không lây trực tiếp từ người sang người, nhưng VZV có thể truyền qua dịch từ mụn nước và gây thủy đậu ở những ai chưa từng mắc bệnh hoặc chưa được tiêm phòng. Do đó, người bệnh nên tránh tiếp xúc gần, đặc biệt với trẻ em, phụ nữ mang thai và người có hệ miễn dịch yếu.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Nghỉ ngơi đầy đủ, ăn uống khoa học, bổ sung thêm vitamin C, B12, kẽm để giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng và giảm nguy cơ tái phát zona. Tránh căng thẳng, thức khuya vì stress là một trong những yếu tố kích thích virus tái hoạt động.
• Đi khám bác sĩ nếu có dấu hiệu bất thường: Trong trường hợp zona ở môi lan rộng, đau kéo dài, xuất hiện dấu hiệu nhiễm trùng (sưng đỏ, chảy mủ) hoặc ảnh hưởng đến mắt, người bệnh cần đến cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được thăm khám và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.

Phòng ngừa bệnh zona thần kinh ở môi

Bệnh zona thần kinh ở môi có thể gây đau rát, khó chịu và tiềm ẩn nguy cơ để lại sẹo nếu không được chăm sóc đúng cách. Mặc dù không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ tái phát, nhưng việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe lâu dài.

• Tăng cường hệ miễn dịch: Một hệ miễn dịch khỏe mạnh giúp cơ thể kiểm soát VZV và hạn chế nguy cơ tái phát zona. Để làm được điều này, cần duy trì chế độ ăn giàu dinh dưỡng với đầy đủ vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin C, B12, kẽm và lysine – các dưỡng chất có tác dụng hỗ trợ miễn dịch và bảo vệ tế bào thần kinh.
• Quản lý căng thẳng, tránh stress kéo dài: Căng thẳng và mệt mỏi là một trong những yếu tố kích thích VZV tái hoạt động, làm tăng nguy cơ bùng phát bệnh. Vì vậy, cần giữ tinh thần thoải mái, ngủ đủ giấc, thực hành các phương pháp thư giãn như yoga, thiền hoặc tập thể dục nhẹ nhàng để cân bằng sức khỏe tinh thần.
• Duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh: Hạn chế thức khuya, sử dụng rượu bia, thuốc lá và các chất kích thích vì những yếu tố này có thể làm suy giảm miễn dịch, tạo điều kiện cho virus hoạt động mạnh hơn. Thay vào đó, nên tập thể dục đều đặn, uống đủ nước và giữ cơ thể luôn trong trạng thái khỏe mạnh.
• Giữ vệ sinh cá nhân tốt: Việc rửa tay sạch sẽ, không dùng chung đồ cá nhân như khăn mặt, son môi, cốc uống nước với người khác sẽ giúp hạn chế nguy cơ lây lan VZV. Nếu đã từng bị zona, cần tránh tự ý chạm vào vùng tổn thương để hạn chế lây lan sang các vùng da khác.
• Khám sức khỏe định kỳ: Những người có hệ miễn dịch suy giảm hoặc từng bị zona nhiều lần nên kiểm tra sức khỏe thường xuyên để theo dõi tình trạng miễn dịch. Nếu có dấu hiệu cảnh báo sớm như ngứa, đau rát nhẹ ở môi hoặc quanh miệng, nên đi khám sớm để có biện pháp can thiệp kịp thời, tránh bệnh tiến triển nặng hơn.
• Tiêm vắc xin phòng bệnh: Vắc xin phòng virus Varicella - zoster (VZV) là biện pháp hiệu quả nhất để giảm nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh, trong đó có zona ở môi. Những người từng bị thủy đậu hoặc trên 50 tuổi, người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ mắc zona thần kinh nên chủ động tiêm vắc xin Shingrix theo khuyến cáo để bảo vệ cơ thể trước sự tái hoạt động của virus.

Hàng trăm trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc hiện đang cung ứng đầy đủ vắc xin phòng bệnh zona thần kinh cho người từ 50 tuổi và người từ 18 tuổi có nguy cơ cao. 100% vắc xin tại VNVC được nhập khẩu chính hãng, chất lượng cao, bảo quan trong hệ thống dây chuyền lạnh (Cold Chain), kho lạnh, xe lạnh, tủ bảo quản vắc xin chuyên dụng đạt chuẩn GSP chất lượng quốc tế.

VNVC sở hữu đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng và nhân viên y tế giàu kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, 100% có chứng chỉ An toàn tiêm chủng, thực hiện quy trình tiêm vận hành một chiều, đảm bảo an toàn, kiểm soát nhiễm khuẩn nghiêm ngặt, đảm bảo an toàn và hiệu quả chủng ngừa tối ưu.

VNVC áp dụng mức giá hợp lý, đồng nhất và bình ổn trên toàn quốc, cam kết không tăng giá bất thường và thường xuyên mang đến những chương trình ưu đãi giá cùng chính sách hỗ trợ thanh toán linh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiêm chủng chất lượng cao, an toàn, giá tốt.

Zona ở môi không chỉ gây đau rát, khó chịu mà còn ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày và thẩm mỹ nếu không được chăm sóc đúng cách. Bệnh tuy không lây trực tiếp nhưng virus Varicella - zoster có thể truyền từ dịch mụn nước, tiềm ẩn nguy cơ lây bệnh thủy đậu cho những người chưa có miễn dịch. Điều trị sớm với thuốc kháng virus, kết hợp chăm sóc tại chỗ và duy trì lối sống lành mạnh sẽ giúp kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và hạn chế sẹo. Quan trọng nhất, tiêm vắc xin phòng bệnh, tăng cường miễn dịch và tránh căng thẳng sẽ giúp giảm nguy cơ tái phát.