Zona thần kinh mắt: Nguyên nhân, biểu hiện và cách chữa trị

Bệnh zona thần kinh có triệu chứng điển hình là các nốt mụn nước chứa dịch, có thể xuất hiện ở bất kỳ khu vực nào trên cơ thể như lưng, cổ, mặt… Bệnh đặc biệt nguy hiểm khi các nốt mụn xuất hiện và lây lan đến những vùng niêm mạc nhạy cảm, điển hình là zona thần kinh mắt, virus có thể gây ra những tổn thương bên trong như tổn thương hạch thần kinh thị giác, viêm loét giác mạc, suy giảm thị lực, thậm chí mù lòa. Do đó, cần chú ý chăm sóc và điều trị kịp thời, đúng cách cho bệnh nhân mắc zona thần kinh để ngăn ngừa biến chứng, thúc đẩy quá trình phục hồi.

Zona thần kinh mắt là gì?

Zona thần kinh mắt là bệnh lý nhiễm trùng da do virus Varicella Zoster (VZV) gây ra. Bệnh điển hình bởi các nốt phát ban đỏ, mụn nước chứa, bóng nước chứa dịch mọc thành chùm/đám/mảng phân bố dọc theo các đường dây thần kinh ngoại biên vùng mặt, tập trung tại các vùng da ở mắt, khóe mắt, hốc mắt, mi mắt, thậm chí bên trong giác mạc và các vùng da xung quanh. Zona thần kinh mắt khiến người bệnh cảm thấy đau rát, nhức nhối và ngứa ngáy rất nhiều, nhất là những người trên 50 tuổi, người có bệnh lý mạn tính.

Nguyên nhân bị zona ở mắt

Khi một người mắc bệnh thủy đậu, sau khi đã khỏi bệnh, VZV sẽ khu trú trong các hạch thần kinh ở cột sống dưới dạng tiềm tàng và không gây bệnh. Chỉ khi gặp các yếu tố khởi động như stress, suy giảm hệ miễn dịch, suy giảm thần kinh, thể lực, dùng thuốc điều trị ức chế miễn dịch, điều trị tia xạ, những người lớn tuổi, mắc ung thư, HIV/AIDS…, VZV sẽ tái hoạt động, nhanh chóng nhân lên, lan truyền và gây viêm nhiễm, tổn thương hệ thống thần kinh.

Zona thần kinh ở mắt là do VZV tấn công dây thần kinh vùng mặt, làm tổn thương dây thần kinh V (số 5) hay thần kinh sinh ba chi phối cho mắt, hàm dưới và hàm mắt trên. VZV lan truyền ngược chiều, gây tổn thương niêm mạc mắt, da vùng mắt và xung quanh mắt.

Biểu hiện zona ở mắt

Các triệu chứng ban đầu của zona thần kinh mắt bao gồm đau rát, ngứa ngáy, nhức nhối, sốt nhẹ (khoảng 37 – 38,5 độ C), căng thẳng, mệt mỏi và sưng đỏ tại vùng da xung quanh mắt. Sau đó, các nốt phát ban phồng rộp và mụn nước chứa dịch trắng trong sẽ phát triển rõ ràng hơn tại những vùng da bị sưng đỏ, đục dần và vỡ ra. Các nốt phát ban ban đầu thường có màu đục nhạt, sau đó chuyển sang màu đỏ và lan rộng khắp mắt, mí mắt, khóe mắt, bọng mắt, võng mạc và các khu vực da xung quanh khác như trán, mũi, má,…, gây ngứa ngáy khó chịu.

Cùng với phát ban, bệnh nhân mắc zona thần kinh mắt còn có thể đối mặt với các triệu chứng ảnh hưởng xấu đến thị lực như tầm nhìn bị mờ, nhạy cảm nhiều với ánh sáng, võng mạc dễ bị kích ứng và sưng, chảy nước mắt, mí mắt sưng đỏ, đau rát râm ran bên trong mắt,…

Bị zona mắt có nguy hiểm không? Biến chứng zona thần kinh ở mắt

CÓ. THẬM CHÍ VÔ CÙNG NGUY HIỂM. Mắt là khu vực tập trung nhiều dây thần kinh, niêm mạc rất nhạy cảm. Nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách, zona mắt có nguy cơ cao gây ra các biến chứng nguy hiểm như sẹo mắt vĩnh viễn, viêm nhiễm, lở loét, hoại tử giác mạc, kết mạc, củng mạc, võng mạc, gây sụp mí, tăng nhãn áp, hội chứng đỉnh ổ mắt, liệt dây thần kinh mắt, gây mất thị lực vĩnh viễn.

Trong nhiều trường hợp, zona thần kinh mắt có thể gây ra nhiều biến chứng lan rộng đến các dây thần kinh của các cơ quan khác như gây đau nhức tai, tê liệt cơ mặt, mất cảm giác, vị giác, vùng bị ảnh hưởng, viêm tai – mũi – họng, gây điếc, đau dây thần kinh sau Herpes (NPH) – Biến chứng đau đớn ngay cả khi đã khỏi bệnh.

Đặc biệt, đối với người già có hệ miễn dịch bị suy giảm cùng thể trạng yếu, zona thần kinh mắt có thể làm tăng cao nguy cơ viêm màng não, viêm não, tai biến mạch máu não, có thể dẫn đến tử vong.

Zona thần kinh ở mắt có lây không?

KHÔNG. Zona thần kinh nói chung và zona thần kinh ở mắt nói riêng đều không có khả năng lây lan trực tiếp từ người bệnh/người lành mang trùng sang người lành. Tuy nhiên, những người chưa có miễn dịch với bệnh thủy đậu do chưa từng mắc bệnh hoặc chưa tiêm/chưa tiêm đủ 02 liều vắc xin phòng bệnh thủy đậu khi tiếp xúc với dịch từ các phát ban, mụn nước, phỏng rộp của người mắc bệnh zona thần kinh có thể lây nhiễm VZV và mắc bệnh thủy đậu. Sau đó nhiều năm, khi gặp điều kiện thuận lợi, VZV tái hoạt động và gây ra bệnh zona thần kinh.

Chẩn đoán bệnh zona ở mắt

Zona thần kinh mắt chủ yếu được chẩn đoán dựa trên các biểu hiện và triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân. Các triệu chứng lâm sàng theo từng giai đoạn của bệnh như sau:

• Giai đoạn tiền triệu chứng: VZV bắt đầu tái kích hoạt và lan truyền dọc theo các dây thần kinh lên vùng mặt. Zona thần kinh ở mắt thường khởi đầu với những triệu chứng nóng, bỏng, rát, tê, đau, châm chích khó chịu ở vùng da trên mắt, những cảm giác này trở nên nghiêm trọng hơn khi về đêm. Bên cạnh đó, zona cũng có thể gây nhức đầu, khó chịu toàn thân, suy giảm thị lực, giác mạc nhạy cảm với ánh sáng, sợ ánh sáng.
• Giai đoạn khởi phát: Vùng da quanh mắt xuất hiện những mảng đỏ, cảm giác nóng rát, kích ứng và nhạy cảm hơn, dễ chảy nước mắt, mắt hơi phù nề nhẹ, sưng lên thành nhiều nốt nhỏ với đường kính khoảng vài centimet, có gờ cao hơn bề mặt da xung quanh. Những nốt phù nề này nổi lên dọc theo đường dây thần kinh cảm giác trên mắt, ngày càng mọc nhiều hơn, dày hơn, dần dần nối với nhau thành vệt/chùm/mảng/dải, khiến con ngươi của mắt sưng húp, có cảm giác đau nhức, sưng đỏ khó chịu.
• Giai đoạn toàn phát: Những mảng đỏ phù nề trước đó nhanh chóng xuất hiện mụn nước, phát ban, phỏng rộp dày đặc giống chùm nho, xếp thành dải xung quanh mi mắt, bọng mắt, chân mày và các vùng xung quanh. Lúc đầu mụn nước chứa dịch trắng trong, sau đó đục dần, hóa mủ, căng tức, gây vỡ/rỉ dịch và đóng vảy tiết trên vùng da bị tổn thương. Thông thường, những nốt mụn nước chỉ xuất hiện một bên mắt, dọc theo đường phân bố của dây thần kinh ngoại biên, vì thế không lây nhiễm và xâm lấn qua mắt còn lại.

Ở giai đoạn toàn phát, bệnh có thể gây ra nhiều chứng rối loạn khác cho bệnh nhân như rối loạn bài tiết mồ hôi, xuất hiện phản xạ dựng lông (hiếm gặp), vận mạch,… Những người có hệ miễn dịch kém như người cao tuổi thường xuất hiện nhiều mụn nước hơn, khả năng cao lây lan thành diện rộng sang các cơ quan lân cận như mũi, má, miệng, cằm, cổ và gáy; nguy cơ cao mụn nước xuất huyết, gây nhiễm khuẩn, lở loét, hoại tử da và sẹo xấu kéo dài.

Trong một số trường hợp nhất định, bệnh zona thần kinh mắt có thể được chẩn đoán thông qua các biện pháp cận lâm sàng như:

• Chẩn đoán tế bào Tzanck: Phương pháp hỗ trợ các bác sĩ có thể nhìn thấy các tế bào đa nhân khổng lồ và tế bào gai lệch hình.
• Nuôi cấy virus: Phương pháp này thường ít thực hiện.
• Xét nghiệm sinh học phân tử (PCR) với bệnh phẩm trong dịch và các mô.
• Sinh thiết da: được tiến hành nếu triệu chứng lâm sàng không điển hình.
• Xét nghiệm HIV.

Cách chữa zona thần kinh ở mắt

Nguyên tắc điều trị bệnh zona thần kinh nói chung là phải dùng thuốc kháng virus càng sớm càng tốt trong 48 giờ đầu để tối ưu hóa hiệu quả điều trị, giảm thiểu tối đa nguy cơ biến chứng và di chứng hậu zona.

Hiện nay, vẫn chưa có bất kỳ phương pháp điều trị đặc hiệu bệnh zona thần kinh mắt, do đó, các phương pháp hiện tại chỉ tập trung vào việc điều trị tổn thương niêm mạc mắt, vùng da xung quanh mắt, hỗ trợ giảm đau, giảm nguy cơ biến chứng.

Sử dụng thuốc

Đối với những bệnh nhân có hệ miễn dịch phản ứng bình thường và tình trạng bệnh zona ở mắt không có biến chứng, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng các loại thuốc điều trị như:

• Dùng thuốc Acyclovir (1), có tác dụng kháng virus, đẩy nhanh quá trình làm lành vết thương, ngăn ngừa nguy cơ tổn thương mới xuất hiện và giảm đau sau zona. Liều khuyến nghị là 800mg x 5 lần/ngày trong 7 – 10 ngày.
• Hoặc có thể sử dụng Famciclovir 500mg (2) mỗi 8 giờ/lần, 3 lần/ngày trong vòng 7 ngày.
• Hoặc Valacyclovir 1000mg (3) mỗi 8 giờ/ lần, 3 lần /ngày trong vòng 7 ngày.

Ngoài ra, có thể sử dụng:

• Kháng sinh chống vi khuẩn nếu bệnh nhân có nguy cơ cao bị bội nhiễm.
• Thuốc giảm đau, kháng viêm, an thần và sử dụng vitamin nhóm B liều cao.
• Trong trường hợp đau nhức và bỏng rát dai dẳng, có thể bôi kem chứa lidocain và prilocain, kem capsaicin, lidocain gel và uống thuốc chống trầm cảm ba vòng.
• Ngoài ra, cần kết hợp với phương pháp vật lý trị liệu như phong bế thần kinh và corticoid có tác dụng giảm đau trong thời kỳ cấp tính và sau zona.

Đối với những bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch hoặc có những tổn thương da lan rộng, có thể:

• Tiêm tĩnh mạch Acyclovir 30mg/kg/ngày, 3 lần/ngày trong vòng 7 ngày hoặc cho đến khi vết thương đã đóng vảy.
• Ngoài ra, đối với trường hợp có tổn thương mắt, cần phối hợp khám chuyên khoa mắt và điều trị Acyclovir bằng đường tĩnh mạch, tránh khiến mắt trở nên nhạy cảm, nguy cơ cao biến chứng mù lòa.

Sau khi khỏi bệnh, người bệnh vẫn có thể đối mặt với tình trạng đau dây thần kinh sau Herpes (NPH). Vì thế, cần chú ý điều trị dự phòng NPH bằng cách:

• Sử dụng thuốc kháng virus ngay trong 72 giờ đầu khi phát hiện bệnh zona.
• Sử dụng Amitriptyline với liều ban đầu là 25mg, có thể tăng dần từ 25 – 75mg/ngày. Tuy nhiên, cần lưu ý đến các tác dụng phụ như khô miệng, tăng cân, lú lẫn, táo bón, bí tiểu, hạ huyết áp tư thế, ngủ gà…
• Sử dụng Carbamazepine với liều ban đầu là 200mg, có thể tăng dần từ 400 – 1200mg/ngày. Tác dụng phụ có thể bao gồm chóng mặt, buồn nôn lúc bắt đầu điều trị.
• Sử dụng Gabapentin với liều ban đầu là 300mg, có thể tăng dần từ 900 – 2000mg/ngày. Tác dụng phụ có thể bao gồm ngủ gà, nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn, đi loạng choạng và run rẩy.
• Sử dụng Pregabalin với liều từ 150 – 300mg/ngày.
• Bôi kem chứa lidocain và prilocain tại chỗ, 3 – 4 lần/ngày để giảm đau.

Chăm sóc và giữ gìn tổn thương trên da

• Tuyệt đối không chạm/sờ/gãi/cào vào vùng tổn thương do zona ở mắt gây ra nhằm hạn chế tối đa nguy cơ mụn nước bị vỡ/rỉ dịch, lây lan nhanh chóng, có thể lây lan vào trong giác mạc, gây viêm loét, hoại tử và mù lòa.
• Tích cực giữ cho vùng da bị tổn thương sạch sẽ bằng cách rửa nhẹ nhàng với nước và xà phòng lành tính/chất khử trùng, tránh cọ xát mạnh và sử dụng khăn mềm để lau khô.
• Bôi dung dịch màu Millian (thuốc tím), hồ nước (hóa dược) hoặc Castellani nhằm đẩy nhanh quá trình làm khô vết thương.
• Trong trường hợp zona thần kinh mắt có biểu hiện nhiễm khuẩn, có thể sử dụng mỡ Acyclovir để hỗ trợ làm lành vết thương.

Một số lưu ý khi bị zona ở mắt

• Ánh nắng mặt trời có thể gây kích ứng và làm trầm trọng thêm tình trạng tổn thương, thậm chí làm tình trạng suy giảm thị lực trở nên nghiêm trọng hơn vì lúc này giác mạc của người bệnh vô cùng nhạy cảm với ánh sáng. Do đó, cần cách ly ở trong nhà, hạn chế ánh sáng quá chói chiếu vào mắt của người bệnh.
• Thường xuyên tái khám bác sĩ để kiểm tra vùng da bị tổn thương, từ đó có thể sớm nhận biết sự thay đổi và tình trạng tổn thương, chủ động sử dụng các biện pháp điều trị phù hợp, hiệu quả.
• Dừng hẳn việc trang điểm, chăm sóc da mặt (skin care) bằng các sản phẩm mỹ phẩm hoặc dược mỹ phẩm trong thời gian bị zona ở mắt, thay vào đó nên sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
• Tạm thời ngưng sử dụng kính áp tròng, hạn chế sử dụng kính cận, kính lão… Vì zona ở mắt khiến giác mạc vô cùng nhạy cảm, sử dụng kính có độ có thể khiến mắt trở nên nhạy cảm, mỏi và nhức hơn. Đồng thời, đeo gọng kính có thể cọ xát mụn nước, làm tổn thương nặng hơn.
• Để giảm đau, người bệnh có thể chườm mát nhẹ nhàng lên khu vực tổn thương.
• Cách ly người bệnh, hạn chế cho người bệnh tiếp xúc với người khác. Trong trường hợp bất khả kháng, người chăm sóc bệnh nhân cần đeo găng tay cao su và đồ bảo hộ để tránh tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mụn nước.
• Tránh sử dụng chung các vật dụng như khăn mặt, khăn tắm, ly uống nước, bàn chải đánh răng, quần áo, chăn mền, chén, thìa, đũa,… với người bệnh để tránh lây nhiễm.
• Khi vết thương đã đóng vảy, người bệnh có thể thoa nhẹ một lớp vaseline mỏng lên vùng bọng mắt và nhỏ nước mắt nhằm ngăn chặn nứt nẻ và hạn chế khô giác mạc.

Phòng ngừa bệnh zona thần kinh mắt

Zona thần kinh nói chung và zona thần kinh mắt nói riêng có thể phòng ngừa bằng cách:

• Tránh tiếp xúc trực tiếp với người mắc bệnh zona, nhất là khi người bệnh vẫn còn những vùng da tổn thương có mụn nước chưa khô và còn dịch. VZV từ dịch tiết của những mụn nước có thể lây lan qua tiếp xúc trực tiếp, gây ra bệnh thủy đậu và tiềm ẩn nguy cơ phát triển thành zona thần kinh trong tương lai.
• Hạn chế căng thẳng, ngủ đủ giấc, duy trì một lối sống lành mạnh, vận động thể chất đều đặn, ăn uống cân đối, bổ sung đủ vitamin C, uống đủ nước, duy trì tinh thần lạc quan, tâm lý tích cực nhằm tăng cường sức đề kháng, rèn luyện khả năng phản ứng cho hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh tốt hơn.
• Hạn chế tối đa việc sử dụng các chất kích thích có hại cho hệ miễn dịch như thuốc lá, rượu, bia…
• Thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ mỗi 6 tháng/lần để liên tục đánh giá tình trạng sức khỏe, giúp phát hiện sớm các dấu hiệu tiền triệu chứng của bệnh, nhằm áp dụng phương pháp điều trị kịp thời, giảm thiểu nguy cơ biến chứng, di chứng, nâng cao hiệu quả điều trị và rút ngắn thời gian phục hồi.

Nếu được chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời và đúng cách, zona thần kinh mắt sẽ sớm phục hồi, các triệu chứng mụn nước, phát ban, phỏng rộp nhanh chóng đóng vảy tiết và lành lại chỉ trong vòng 4 – 6 ngày. Tuy nhiên, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh ghi nhận rất nhiều trường hợp bệnh nhân mắc zona thần kinh mắt chủ quan, tự áp dụng các phương pháp điều trị dân gian tại nhà như đắp gạo nếp, đắp đậu xanh, đắp thảo dược, cây thuốc Nam lên mắt. Những cách làm này không những không khỏi mà bệnh tình càng trở nên nghiêm trọng hơn, gây ra hậu quả đáng tiếc, xuất hiện tình trạng bội nhiễm, mưng mủ, lở loét lan rộng, thậm chí mù lòa.