Zona thần kinh ở đầu: Nguyên nhân, triệu chứng và biến chứng

Bệnh zona thần kinh có thể phát triển ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể, bao gồm cả vùng đầu và mặt khi virus di chuyển dọc theo dây thần kinh sinh ba. Zona thần kinh ở đầu không chỉ gây đau rát, ngứa ngáy khó chịu mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng đến sức khỏe và cuộc sống của người bệnh. Vậy nguyên nhân nào gây ra zona ở đầu? Triệu chứng và biến chứng của bệnh ra sao? Cùng khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây!

Zona thần kinh ở đầu là gì?

Zona thần kinh ở đầu là dạng bệnh do virus Varicella Zoster (VZV) gây ra, virus này cũng là tác nhân gây bệnh thủy đậu. Sau khi bệnh thủy đậu lành, virus vẫn tiềm ẩn trong cơ thể và có thể tái hoạt động khi hệ thống miễn dịch suy yếu. Khi tái hoạt động, virus di chuyển dọc theo các dây thần kinh đến da, gây ra các vết phồng rộp và mụn nước ở những vùng da do các dây thần kinh chi phối, bao gồm cả vùng đầu và mặt.

Zona thần kinh ở đầu thường bắt đầu với cảm giác đau, rát hoặc ngứa trên da – đây là dấu hiệu sớm trước khi các mụn nước xuất hiện. Các tổn thương da này theo sau đường phân bố của dây thần kinh trên vùng đầu, mặt, gần tai hoặc mắt. Những nốt mụn chứa dịch sẽ dần khô lại, hình thành vảy và có thể để lại sẹo sau khi lành. Tuy nhiên, triệu chứng không dừng lại ở bề mặt: người bệnh thường đối diện với các đợt đau nhói từng cơn – một biểu hiện của tổn thương thần kinh do virus gây ra, hay được gọi là đau dây thần kinh hậu zona (postherpetic neuralgia).

Ước tính mỗi năm, có khoảng 1 triệu người ở Hoa Kỳ sẽ mắc bệnh zona thần kinh. Cứ 3 người Mỹ sẽ có 1 người mắc bệnh zona vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời. Nguy cơ mắc bệnh zona tăng mạnh theo tuổi tác. Khoảng 50% các trường hợp zona mới là ở những người từ 60 tuổi trở lên. (2)

Không chỉ giới hạn ở người cao tuổi, tỷ lệ mắc bệnh zona ở người trung niên cũng đang có xu hướng gia tăng đáng kể. Theo thống kê, từ năm 2008 - 2016, tỷ lệ mắc bệnh zona ở những người từ 30 - 49 tuổi đã tăng gấp đôi, từ hơn 2/1.000 lên hơn 4/1.000 người. Ở Anh, tỷ lệ mắc bệnh hàng năm ước tính vào khoảng 1,85 - 3,9/1.000 người và con số này tăng lên 11/1.000 người ở những người trên 80 tuổi.

Theo thống kê từ Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, số ca mắc mới bệnh zona thần kinh mỗi năm dao động từ 1,2 - 3,4/1.000 người/năm ở những người khỏe mạnh và từ 3,9 - 11,8/1.000 người/năm ở những người trên 65 tuổi. Khoảng một nửa số người sống đến 85 tuổi sẽ gặp ít nhất một lần cơn zona thần kinh, trong khi dưới 5% sẽ gặp phải nhiều lần. Mặc dù triệu chứng bệnh có thể nghiêm trọng, nhưng tỷ lệ tử vong của bệnh rất thấp, chỉ từ 0,28 - 0,69 ca tử vong trên một triệu người. (2)

Nguyên nhân gây bệnh zona thần kinh ở đầu

Nguyên nhân chính gây bệnh zona ở đầu là do sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster. Sau khi một người bị thủy đậu, virus Varicella Zoster vẫn "tiềm ẩn" trong các dây thần kinh của cơ thể trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm. Khi hệ thống miễn dịch suy yếu do các yếu tố như stress, tuổi tác cao, bệnh lý mạn tính, hoặc điều trị ức chế miễn dịch, virus có thể tái hoạt động và di chuyển dọc theo các dây thần kinh, gây ra bệnh zona.

Khi virus VZV tái hoạt động ở vùng đầu, virus chủ yếu lây lan qua dây thần kinh sinh ba (dây thần kinh liên quan đến cảm giác ở mặt và đầu), từ đó gây nên các tổn thương da ở khu vực này, dẫn đến các triệu chứng đặc trưng của zona thần kinh như đau, rát, ngứa và xuất hiện mụn nước.

Nguyên nhân chính xác khiến virus VZV tái hoạt động vẫn chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng sự suy yếu của hệ miễn dịch có thể là yếu tố chủ chốt. Các tình trạng sức khỏe mãn tính, stress kéo dài, hoặc việc sử dụng một số loại thuốc có thể làm suy giảm khả năng miễn dịch, tạo điều kiện cho virus thủy đậu tái phát gây bệnh zona thần kinh. Đáng chú ý, chỉ những người từng mắc bệnh thủy đậu mới có nguy cơ mắc zona.

Triệu chứng bệnh zona ở đầu

Bệnh zona thần kinh ở đầu có thể gây ra một loạt các triệu chứng với mức độ và cường độ thay đổi tùy vào từng trường hợp. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau rát: Cảm giác đau hoặc rát có thể xuất hiện ở bất kỳ vùng nào trên da đầu hoặc trán, thường xuất hiện trước khi phát ban.
• Ngứa và tê: Người bệnh có thể cảm thấy ngứa ran hoặc tê liệt ở khu vực bị ảnh hưởng, đặc biệt là vùng da đầu và trán.
• Ngứa dữ dội và đau nhức: Một số người bệnh cảm thấy ngứa rất khó chịu, kết hợp với cơn đau nhức tại vùng phát ban.
• Mệt mỏi kéo dài: Cảm giác mệt mỏi và kiệt sức có thể kéo dài, làm giảm khả năng sinh hoạt bình thường của người bệnh.
• Sốt: Sốt nhẹ có thể kèm theo, đặc biệt trong giai đoạn đầu của bệnh.
• Đau đầu: Cơn đau đầu có thể xuất hiện đồng thời với các triệu chứng khác, làm cho tình trạng bệnh thêm nghiêm trọng.

⇒ Tham khảo thêm: Zona thần kinh có gây đau đầu không? Nguyên nhân và cách điều trị

Khi phát ban bắt đầu xuất hiện, người bệnh sẽ thấy da đầu hoặc trán đổi màu, với các nốt nhỏ sần sùi. Sau đó, các mụn nước nhỏ sẽ xuất hiện, chứa đầy dịch trong suốt. Những mụn nước này có thể vỡ, chảy dịch, chảy máu và sau đó hình thành vảy ngứa. Trong một số trường hợp, người bệnh có thể bị rụng tóc tại vị trí phát ban, đặc biệt nếu có hiện tượng gãi nhiều vào vùng đó. Ngoài ra, có thể xuất hiện tình trạng đau hoặc nhạy cảm ở một bên mặt, đặc biệt là khi zona thần kinh ảnh hưởng đến dây thần kinh mặt. (3)

Chẩn đoán bệnh zona ở đầu

Thông thường, để chẩn đoán bệnh zona thần kinh, bác sĩ sẽ hỏi thăm tình trạng của người bệnh và dựa trên các triệu chứng điển hình như: sốt, đau, ngứa ran và ngứa trước khi phát ban xuất hiện, phát ban ở một sọc duy nhất ở một bên cơ thể, đau đầu, ớn lạnh, đau bụng… Tuy nhiên, trong một số trường hợp, để xác định chính xác bệnh, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm bổ sung như:

• Xét nghiệm PCR: Đây là phương pháp xét nghiệm hữu ích nhất để phát hiện sự hiện diện của DNA VZV. Để thực hiện phương pháp này, các chuyên gia sẽ lấy mẫu chất lỏng từ mụn nước zona. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể lấy mẫu máu để thực hiện xét nghiệm PCR nếu tình trạng nhiễm trùng lan rộng hoặc ảnh hưởng đến mắt.
• Xét nghiệm Tzanck: Với phương pháp này, bác sĩ sẽ lấy dịch hoặc cạo mẫu từ các mụn nước để kiểm tra. Mặc dù xét nghiệm này không nhạy bằng phương pháp PCR, nhưng nó vẫn có thể phát hiện các loại virus khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự.
• Kháng thể trong máu: Xét nghiệm kháng thể trong máu, đặc biệt là kiểm tra mức độ immunoglobulin G (IgG), thường được sử dụng để xác định khả năng miễn dịch của cơ thể đối với bệnh zona, chứ không phải để chẩn đoán khi bệnh đang bùng phát. Kháng thể immunoglobulin M (IgM) có thể được xét nghiệm khi virus đang hoạt động.
• Kháng thể huỳnh quang trực tiếp (DFA): Phương pháp này yêu cầu lấy mẫu từ các mụn nước. Xét nghiệm này mang lại kết quả nhanh chóng nhưng độ nhạy thấp hơn so với xét nghiệm PCR.

⇒ Tham khảo thêm: Bị zona thần kinh ở mũi có nguy hiểm không? Cách chữa thế nào?

Các biến chứng của bệnh zona ở đầu

Bệnh zona thần kinh ở đầu có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm hơn so với các vị trí khác trên cơ thể. Điều này là do vùng đầu tập trung nhiều dây thần kinh quan trọng, liên quan đến các giác quan như thị giác, thính giác và các chức năng khác của cơ thể. Trong một nghiên cứu, người ta ước tính rằng có khoảng 26% những người mắc bệnh zona sẽ có biến chứng. Các biến chứng thường gặp như:

• Đau thần kinh sau zona: Đau thần kinh sau zona là một biến chứng dai dẳng và khó chịu của bệnh zona. Mặc dù các phát ban đã lành, nhưng cảm giác đau vẫn kéo dài hàng tuần, hàng tháng, thậm chí là nhiều năm. Đau thần kinh sau zona xảy ra ở khoảng 20% ​​số người mắc bệnh zona. Một nghiên cứu về dữ liệu của California năm 1994 cho thấy, tỷ lệ nhập viện là 2,1/100.000 người/năm và tăng lên 9,3/100.000 người/năm đối với những người từ 60 tuổi trở lên.
• Hội chứng Ramsay Hunt: Đây là biến chứng xảy ra khi zona ảnh hưởng đến dây thần kinh số VII ngoại biên, gây liệt cơ mặt, đau tai, giảm thính lực và rối loạn vị giác.
• Suy giảm thị lực, mất thị lực: Khi virus zona ảnh hưởng đến dây thần kinh mắt có thể gây suy giảm thị lực, mất thị lực.
• Viêm não: Trong một số trường hợp hiếm gặp, virus zona có thể xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương và gây viêm não, dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng như sốt cao, đau đầu dữ dội, co giật, rối loạn ý thức...
• Mất thính giác: Nếu zona ảnh hưởng đến dây thần kinh thính giác, người bệnh có thể bị giảm thính lực hoặc bệnh nhân có thể gặp hội chứng Ramsay Hunt, gây liệt mặt, chóng mặt kèm mất thính lực có thể vĩnh viễn.
• Gây rụng tóc: Bệnh zona thần kinh ở da đầu có thể gây ra tình trạng rụng tóc, đặc biệt trong giai đoạn phát bệnh, khi người bệnh gãi hoặc chải tóc mạnh do ngứa ngáy và đau đớn. Điều này có thể dẫn đến một dạng rụng tóc gọi là "rụng tóc sẹo". Tình trạng này xảy ra khi phát ban zona làm tổn thương các tế bào trong nang tóc, vốn có vai trò quan trọng trong việc phát triển tóc mới. Khi các tế bào này bị phá hủy, sự phát triển tóc mới sẽ bị gián đoạn và gây hói vĩnh viễn.

Yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc zona thần kinh nói chung và zona ở đầu nói riêng bao gồm tuổi tác cao, hệ miễn dịch suy giảm (do các bệnh lý mãn tính như tiểu đường, ung thư, hoặc sử dụng các loại thuốc ức chế miễn dịch), căng thẳng kéo dài và những người từng mắc thủy đậu. Đây là lý do vì sao bệnh thường gặp ở người cao tuổi hoặc các nhóm bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch.

Hướng dẫn cách chữa zona thần kinh ở đầu

Zona thần kinh ở đầu là một bệnh lý cần được điều trị sớm và đúng cách để tránh những biến chứng nguy hiểm. Việc điều trị zona thần kinh đòi hỏi can thiệp sớm và phù hợp:

Các phương pháp điều trị chính:

• Thuốc kháng virus: Các thuốc như Acyclovir, Valacyclovir hoặc Famciclovir có thể giúp ức chế sự phát triển, nhân lên của virus và hạn chế mức độ nghiêm trọng của bệnh và nguy cơ biến chứng. Thuốc này hiệu quả nhất khi được dùng trong vòng 72 giờ kể từ khi phát hiện triệu chứng đầu tiên.
• Thuốc giảm đau không kê đơn: Để giảm cơn đau do bệnh zona gây ra, có thể sử dụng các loại thuốc giảm đau như Tylenol (acetaminophen) hoặc thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như Motrin hoặc Advil (ibuprofen).
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng: Để kiểm soát cơn đau thần kinh do zona, có thể sử dụng một số thuốc chống trầm cảm như amitriptyline, nortriptyline và Norpramin (desipramine).
• Thuốc kháng histamin: Thuốc kháng histamin dạng uống như Benadryl (diphenhydramine) có thể giúp giảm ngứa. Tuy nhiên, cần lưu ý thuốc có thể gây buồn ngủ, vì vậy không được sử dụng khi cần lái xe hoặc phải tập trung cao độ.
• Kem dưỡng da Calamine: Có thể làm dịu cảm giác ngứa và đau hiệu quả.
• Lidocaine: Đây là loại thuốc giảm tê có khả năng giảm đau bằng cách làm tê tạm thời vùng bị đau. Thuốc này có trong nhiều loại kem gây tê da OTC, cũng như trong miếng dán có tên là Lidoderm, miếng dán này sẽ dính vào da và giải phóng một lượng nhỏ lidocaine (thuốc xịt gây tê) trong tối đa 12 giờ mỗi ngày. Lưu ý, chỉ sử dụng lidocaine trên vùng da vẫn còn nguyên vẹn, thường là sau khi các vết phồng rộp và vết loét đã lành bởi nó có thể gây độc nếu thẩm thấu vào cơ thể qua vết thương hở.
• Capsaicin: Có hiệu quả trong việc làm giảm cơn đau thần kinh sau zona.

Chăm sóc tại nhà:

• Giữ vệ sinh: Vệ sinh vùng da bị tổn thương bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn để tránh nhiễm trùng.
• Chườm lạnh: Chườm lạnh lên vùng da bị tổn thương để giảm đau, giảm sưng.
• Bổ sung dinh dưỡng: Ăn uống đủ chất, đặc biệt là các loại thực phẩm giàu vitamin C để tăng cường sức đề kháng.
• Tránh tác động mạnh lên da đầu: Khi zona thần kinh xuất hiện ở đầu, cần tránh cào hoặc chà xát mạnh lên vùng da đầu để không làm tăng mức độ tổn thương và rụng tóc.
• Sử dụng dầu gội dịu nhẹ: Khi gội đầu, chọn các loại dầu gội nhẹ nhàng và không chứa hóa chất mạnh để tránh kích ứng vùng da bị bệnh.
• Đặc biệt, các biện pháp hỗ trợ như giảm căng thẳng, nghỉ ngơi và vận động nhẹ nhàng, khoa học, hợp lý cũng rất quan trọng trong quá trình hồi phục.

⇒ Tham khảo thêm: 7 cách vệ sinh vết zona thần kinh nhanh chóng và thuận tiện

Phòng ngừa bệnh zona ở đầu

Phòng ngừa bệnh zona ở đầu là một bước quan trọng để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và những biến chứng nghiêm trọng đi kèm. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

• Tiêm vắc xin zona thần kinh: Tiêm vắc xin zona thần kinh là biện pháp hiệu quả và tiết kiệm nhất để phòng ngừa bệnh zona ở đầu nói riêng và bệnh zona ở tất cả các vị trí khác trên cơ thể nói chung. Vắc xin Shingrix có hiệu quả phòng bệnh zona lên đến 97% và hơn 90% trong việc giảm biến chứng đau thần kinh sau zona và các biến chứng nguy hiểm khác. Vắc xin được chỉ định tiêm cho người từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc zona thần kinh (người bị suy giảm miễn dịch hoặc bị ức chế miễn dịch hoặc có khả năng bị ức chế miễn dịch do bệnh lý/liệu pháp điều trị …).
• Duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh: Một hệ miễn dịch mạnh mẽ có thể giúp cơ thể chống lại sự tái hoạt động của VZV. Điều này có thể đạt được thông qua chế độ ăn uống hợp lý, tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc, giảm căng thẳng và tránh những yếu tố có thể làm suy yếu hệ miễn dịch.
• Giảm căng thẳng: Căng thẳng là một yếu tố nguy cơ kích hoạt bệnh zona. Hãy tìm cách giảm căng thẳng thông qua các phương pháp thư giãn như thiền, yoga, hoặc các hoạt động thể chất giúp thư giãn cơ thể.
• Theo dõi các triệu chứng sớm: Nếu đã từng bị thủy đậu, hãy chú ý các dấu hiệu cảnh báo sớm của zona như đau, ngứa hoặc cảm giác tê ở một vùng da đầu hoặc mặt. Phát hiện sớm có thể giúp điều trị kịp thời và giảm thiểu biến chứng.
• Điều trị sớm nếu có triệu chứng: Nếu xuất hiện các triệu chứng zona, việc điều trị bằng thuốc chống virus càng sớm càng tốt có thể giúp giảm nhẹ triệu chứng và hạn chế các biến chứng nghiêm trọng như đau thần kinh sau zona.

Zona thần kinh ở đầu là một bệnh lý nghiêm trọng do virus Varicella Zoster gây ra, có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và triệu chứng, kết hợp với điều trị đúng cách sẽ giúp giảm thiểu những tác động tiêu cực của bệnh và hạn chế nguy cơ biến chứng. Đặc biệt, để phòng bệnh, người lớn từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi có nguy cơ cao mắc zona nên tiêm vắc xin zona thần kinh đầy đủ, đúng lịch theo khuyến cáo.