Vì sao bệnh zona thần kinh xuất hiện nhiều ở người lớn?

Zona thần kinh do virus Varicella Zoster – loại virus gây bệnh thủy đậu, tái hoạt động sau nhiều năm "ẩn náu" trong các tế bào thần kinh cảm giác. Sau khi khỏi thủy đậu, virus không bị tiêu diệt hoàn toàn mà tồn tại ở trạng thái tiềm ẩn. Ở người lớn, đặc biệt trên 50 tuổi, hệ miễn dịch suy giảm do tuổi tác, bệnh lý nền hoặc căng thẳng tạo điều kiện cho virus "thức tỉnh" và gây bệnh. Đây là lý do zona thường xuất hiện phổ biến hơn ở nhóm trung niên và cao tuổi.

Hệ miễn dịch suy giảm

Hệ miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn cản sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster trong cơ thể. Tuy nhiên, khi con người già đi, cơ chế miễn dịch cũng suy yếu theo, khiến cơ thể không còn khả năng kiểm soát tốt những virus tiềm ẩn.

Đối với người lớn, đặc biệt là người cao tuổi, khả năng của hệ miễn dịch trong việc "kiềm chế" virus giảm sút nghiêm trọng, từ đó gia tăng nguy cơ bệnh zona thần kinh bùng phát. Đặc biệt, các nhóm người mắc bệnh lý mạn tính như tiểu đường, bệnh thận, bệnh phổi mạn tính, ung thư hoặc HIV/AIDS có tỷ lệ mắc zona cao hơn do hệ miễn dịch bị khiếm khuyết hoặc suy yếu.

Căng thẳng tâm lý và yếu tố tinh thần

Ngoài nguyên nhân suy yếu miễn dịch tự nhiên theo tuổi tác, yếu tố căng thẳng tâm lý cũng đóng vai trò lớn trong việc kích hoạt virus Varicella Zoster. Những người trải qua căng thẳng kéo dài hoặc stress nặng có xu hướng bị suy giảm chức năng miễn dịch, từ đó tạo cơ hội cho virus "thoát khỏi" trạng thái tiềm ẩn và gây ra triệu chứng bệnh zona thần kinh. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng stress ảnh hưởng trực tiếp đến tuyến thượng thận và hệ nội tiết, gây sự mất cân bằng hormone, làm suy yếu cơ chế tự bảo vệ của cơ thể.

Tăng nguy cơ tái hoạt động ở các bệnh nhân sử dụng thuốc ức chế miễn dịch

Một số nhóm bệnh nhân lớn tuổi phải sử dụng thuốc ức chế miễn dịch để điều trị các bệnh lý như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống hoặc những người sau cấy ghép nội tạng, đều có nguy cơ cao mắc zona. Thuốc ức chế miễn dịch làm giảm khả năng kiểm soát và "giam cầm" virus trong cơ thể, khiến bệnh nhân trở thành mục tiêu dễ bị virus tấn công.

Các yếu tố môi trường và lối sống

Lối sống không lành mạnh, chế độ ăn uống thiếu hụt dưỡng chất hoặc môi trường sống ô nhiễm cũng có thể làm suy yếu hàng rào miễn dịch tự nhiên của cơ thể, từ đó gia tăng nguy cơ bùng phát bệnh zona. Các yếu tố như thiếu ngủ, lười vận động hoặc tiếp xúc với các tác nhân gây viêm khác trong môi trường đều ảnh hưởng đến khả năng chống lại virus của hệ miễn dịch, đặc biệt ở người lớn bận rộn hoặc người cao tuổi.

Đặc điểm bệnh lý zona ở người lớn

Zona thần kinh ở người lớn không chỉ gây đau rát, khó chịu tại vùng da phát ban mà còn có nguy cơ dẫn đến biến chứng nghiêm trọng hơn so với trẻ em. Điển hình nhất là tình trạng đau nhức thần kinh kéo dài (Postherpetic Neuralgia – PHN). Đây là biến chứng phổ biến ở người lớn, đặc biệt ở người cao tuổi, cơn đau có thể kéo dài nhiều tháng sau khi phát ban biến mất, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống. Một số trường hợp zona thần kinh nặng gây loét sâu, tạo môi trường cho vi khuẩn xâm nhập, dẫn đến tình trạng nhiễm trùng.

Nếu zona xảy ra ở vùng mặt, đặc biệt tại trán hoặc gần mắt, có thể dẫn đến viêm giác mạc, thậm chí tổn thương mắt vĩnh viễn. Ngoài ra, tổn thương dây thần kinh trung ương có thể gây suy giảm chức năng thần kinh nghiêm trọng, thậm chí gây viêm não, gia tăng nguy cơ đột quỵ dẫn đến tử vong.

Về mặt kinh tế, zona gây áp lực lớn với chi phí điều trị cao và thời gian hồi phục kéo dài, đặc biệt ở nhóm cao tuổi, người có bệnh nền. Theo số liệu, cứ 3 người trên 50 tuổi thì một người sẽ mắc zona ít nhất một lần trong đời.

Phòng bệnh zona thần kinh ở người lớn

Với những nguy cơ lớn mà zona có thể mang lại, việc phòng ngừa và quản lý yếu tố nguy cơ là vô cùng cần thiết.

Hiện nay, vắc xin phòng zona đã được chứng minh hiệu quả trong việc giảm tỷ lệ mắc bệnh và phòng ngừa đau nhức thần kinh do zona. Vắc xin zona thần kinh Shingrix (GSK, Bỉ) được khuyến nghị cho người lớn từ 50 tuổi và người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao.

Vắc xin Shingrix được chứng minh hiệu quả cao trong việc phòng ngừa bệnh zona thần kinh, đặc biệt ở người lớn tuổi. Nghiên cứu cho thấy hiệu lực phòng ngừa đạt 97,2% ở nhóm ≥50 tuổi và giảm mạnh nguy cơ các biến chứng như đau thần kinh hậu zona cùng các biến chứng khác của bệnh zona thần kinh. Đối với nhóm ≥70 tuổi, hiệu lực ngăn ngừa biến chứng đau dây thần kinh hậu zona vẫn duy trì ở mức cao đến 88,8%.

Ở những người có bệnh lý nền, Shingrix phát huy hiệu quả bảo vệ tương đối cao đến 97%, tùy thuộc vào từng bệnh lý. Đối với người từ 18 tuổi trở lên có suy giảm miễn dịch do bệnh lý, hiệu lực đạt 87%. Đặc biệt, hiệu quả vắc xin được chứng minh kéo dài tới 11 năm với khả năng phòng bệnh duy trì ổn định ở mức 82%, ngay cả ở nhóm ≥70 tuổi vẫn đạt ≥70% hiệu lực.

Vắc xin Shingrix phòng bệnh zona thần kinh được chỉ định tiêm 2 mũi, mũi đầu tiên và mũi thứ hai sau đó 1 tháng đối với người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc zona thần kinh (người bị suy giảm miễn dịch hoặc bị ức chế miễn dịch hoặc có khả năng bị ức chế miễn dịch do bệnh lý/liệu pháp điều trị …). Đối với người từ 50 tuổi trở lên có hệ miễn dịch bình thường, lịch tiêm cũng gồm 2 mũi, mũi thứ hai được tiêm sau mũi đầu 2 tháng.

Vắc xin Shingrix có thể được tiêm đồng thời với các loại vắc xin khác tại vị trí khác nhau, ngoại trừ vắc xin thủy đậu. Trong trường hợp cần tiêm cả vắc xin thủy đậu, khoảng cách tối thiểu giữa hai loại vắc xin là 2 tháng (tương đương 8 tuần).

Hiện nay, tại Hệ thống hàng trăm trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc đang cung ứng đầy đủ các loại vắc xin thủy đậu và zona thần kinh với số lượng lớn, đáp ứng tối đa nhu cầu tiêm vắc xin phòng bệnh cho hàng chục triệu trẻ em và người lớn Việt Nam. 100% vắc xin chính hãng, chất lượng cao, bảo quản đạt chuẩn GSP chất lượng quốc tế, quy trình tiêm chủng an toàn; dịch vụ Khách hàng thân thiện, tận tâm, chuyên nghiệp với mức giá hợp lý, luôn bình ổn và nhiều ưu đãi.

Tiêm vắc xin zona thần kinh cho người đã từng mắc thủy đậu

Đối với những người đã từng mắc thủy đậu, virus Varicella Zoster chắc chắn đã tồn tại trong cơ thể và chỉ chờ cơ hội để tái hoạt động, đặc biệt khi gặp các yếu tố thuận lợi như căng thẳng, suy giảm miễn dịch, hoặc bệnh lý mạn tính. Trong trường hợp này, việc tiêm vắc xin zona là rất cần thiết.

Vắc xin phòng zona thần kinh giúp củng cố hệ miễn dịch, tăng cường khả năng "kiểm soát" và ngăn virus tái hoạt động, từ đó làm giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh zona và đau nhức thần kinh kéo dài sau zona.

Tiêm vắc xin zona thần kinh cho người chưa từng mắc thủy đậu

Đối với những người chưa từng mắc thủy đậu hoặc không nhớ rõ về lịch sử bệnh lý trước đây, việc đầu tiên cần làm là tiêm vắc xin phòng bệnh thủy đậu. Sau đó, bạn tiếp tục tiêm vắc xin phòng zona để bảo vệ tối đa khỏi nguy cơ mắc các bệnh do virus Varicella Zoster gây ra. Vắc xin thủy đậu sẽ ngăn ngừa sự xâm nhập ban đầu của virus Varicella Zoster, trong khi vắc xin zona được tiêm sau đó thực hiện vai trò củng cố hệ miễn dịch lâu dài, ngăn ngừa tái phát bệnh zona khi lớn tuổi hoặc suy giảm miễn dịch.

Đây là phương pháp phòng ngừa kép hiệu quả, đặc biệt ở người trưởng thành chưa từng nhiễm thủy đậu và có nguy cơ mắc bệnh zona trong tương lai.

Bên cạnh việc tiêm vắc xin đầy đủ, đúng lịch, người lớn cần chủ động thực hiện các biện pháp tăng cường sức khỏe miễn dịch, xây dựng thói quen sinh hoạt khoa học, chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng, đủ vitamin và khoáng chất, duy trì thói quen tập luyện thể dục thường xuyên và ngủ đủ giấc. Đồng thời, thực hiện các biện pháp thư giãn như thiền định, yoga hoặc tham gia các hoạt động giải trí nhẹ nhàng để giảm thiểu căng thẳng, giúp giảm nguy cơ bệnh bùng phát.

Nếu xuất hiện triệu chứng như phát ban, mụn nước đau rát, cần thăm khám bác sĩ ngay để được chỉ định điều trị kháng virus, giúp giảm thiểu thời gian bệnh và ngăn ngừa biến chứng.