Tiêu chảy kéo dài có nguy hiểm không? Nguyên nhân và điều trị

Tiêu chảy thông thường có thể tự khỏi sau vài ngày nhưng nếu kéo dài nhiều tuần, có thể là dấu hiệu của dị ứng, nhiễm trùng virus/vi khuẩn, bệnh mạn tính…, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như mất nước, rối loạn điện giải, suy dinh dưỡng, thậm chí tử vong. Vậy nguyên nhân gây ra tiêu chảy kéo dài là gì? Cách điều trị như thế nào? Cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây!

Tiêu chảy kéo dài là gì?

Tiêu chảy kéo dài là tình trạng đi ngoài phân lỏng, có nhiều nước hơn bình thường hoặc phân toàn nước, đi ngoài trên 3 lần trong vòng 24 giờ và có thể kéo dài liên tục trong nhiều ngày. Trẻ sơ sinh được nuôi bằng sữa mẹ thường đi ngoài trên 3 lần trong một ngày nhưng phân nát hoặc sền sệt thì không phải là tiêu chảy.

Đây là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm dễ gặp ở bất kỳ đối tượng, độ tuổi nào, thường phổ biến ở trẻ dưới 5 tuổi. Những trường hợp bệnh nhẹ, có thể kết thúc sớm trong vòng 1-2 ngày. Tuy nhiên, có những trường hợp diễn biến xấu và kéo dài hơn, đó là khi người bệnh xuất hiện triệu chứng tiêu chảy kéo dài.

Tình trạng này thường xuất hiện trên 14 ngày và được phân làm 2 loại, bao gồm: cấp tính và mãn tính. Với tình trạng cấp tính, thời gian bệnh sẽ kéo dài khoảng 2 tuần, thường do vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng gây ra. Còn đối với tình trạng mãn tính, thời gian bệnh sẽ dai dẳng từ 3 - 4 tuần. Nói cách khác, người bệnh tiêu chảy dài ngày sẽ gặp tình trạng đi ngoài lặp đi lặp lại trong một khoảng thời gian dài nếu không tìm hiểu nguyên nhân và cách điều trị đúng.

Thời tiết giao mùa nóng, ẩm là điều kiện thuận lợi để các virus, vi khuẩn bùng phát, gây tiêu chảy kéo dài. Bệnh có thể lây lan nhanh và gây thành dịch lớn, nhất là ở những khu vực dân cư đông người, bệnh lây theo đường tiêu hóa qua thức ăn, nước uống bị nhiễm khuẩn. Khi bị vấn đề này, trẻ có nguy cơ suy dinh dưỡng, thậm chí tử vong nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách.

Nguyên nhân gây tiêu chảy kéo dài

Tiêu chảy là 1 trong 9 “sát thủ” gây tử vong cho trẻ em trên toàn thế giới. Đây là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm, lây lan nhanh và dễ bùng phát thành dịch lớn. Đi ngoài ra nước kéo dài do rất nhiều nguyên nhân gây ra, có thể chia ra làm 2 nguyên nhân chủ yếu là nhiễm trùng và không nhiễm trùng.

1. Nguyên nhân do nhiễm trùng

Đi ngoài phân lỏng do nhiễm trùng là nguyên nhân gây bệnh phổ biến nhất, thường do virus, vi khuẩn hoặc ký sinh trùng gây ra. Cụ thể:

• Vi khuẩn: Các loại vi khuẩn gây ra tình trạng này bao gồm: Vi khuẩn Vibrio cholerae, Salmonella typhi, Shigella, Campylobacter jejuni, Yersinia enterocolitica, Clostridioides difficile (C. difficile), Escherichia coli (E. coli), Bacillus cereus, Plesiomonas shigelloides, Klebsiella oxytoca, Staphylococcus aureus… Các loại vi khuẩn này thường lây qua thực phẩm, nước bị ô nhiễm.
• Virus: Các loại virus như Rotavirus, Norovirus, Adenoviruses đường ruột, Astrovirus, Cytomegalovirus, virus gây viêm gan… là tác nhân phổ biến gây tình trạng đi phân lỏng ở trẻ em và người lớn. Mặc dù nguyên nhân do virus có thể tự khỏi nhưng ở một số người, tình trạng này có thể kéo dài vài tuần.
• Ký sinh trùng: Cryptosporidium, lỵ amip, Giardia intestinalis, Entamoeba histolytica, giun Ascaris lumbricoides… là những ký sinh trùng phổ biến gây bệnh tiêu chảy kéo dài. (3)

2. Nguyên nhân không do nhiễm trùng

Bên cạnh nguyên nhân do nhiễm trùng virus, vi khuẩn, ký sinh trùng, tình trạng tiêu chảy kéo dài còn có thể xuất phát từ các nguyên nhân khác như:

• Ngộ độc thực phẩm: Khi ăn phải thực phẩm chứa độc tố do vi khuẩn sản sinh ra (dù vi khuẩn có thể đã chết), cơ thể sẽ phản ứng bằng cách gây đi tiêu phân lỏng để đào thải độc tố.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc có thể gây ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, gây ra một số tác dụng phụ như đi ngoài ra nước. Các loại thuốc có thể gây tiêu chảy kéo dài như thuốc kháng sinh, thuốc kháng acid có chứa magie, thuốc điều trị huyết áp cao, thuốc chống ung thư…
• Không dung nạp thực phẩm: Khi một người gặp khó khăn trong việc tiêu hóa một loại thực phẩm cụ thể có thể dẫn đến đau bụng và đi tiêu phân lỏng. Một số loại không dung nạp thực phẩm phổ biến bao gồm: không dung nạp lactose, fructose, gluten…
• Mắc bệnh lý tiêu hóa: Một số bệnh lý tiêu hóa có thể gây tình trạng này như hội chứng ruột kích thích (IBS), tăng sinh vi khuẩn đường ruột non (SIBO), bệnh celiac, các bệnh viêm ruột (IBD) như viêm loét đại tràng (UC), bệnh Crohn…
• Phẫu thuật bụng: Một số người có thể bị tiêu chảy kéo dài sau khi phẫu thuật các cơ quan như dạ dày, ruột thừa, túi mật, gan, ruột non hoặc ruột già, lách, tuyến tụy…

Triệu chứng của tiêu chảy kéo dài

Tình trạng này không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng nếu không được điều trị và xử lý kịp thời. Việc nhận biết các triệu chứng chính, triệu chứng đi kèm và những dấu hiệu nguy hiểm là rất quan trọng để kịp thời thăm khám và điều trị.

1. Triệu chứng chính

Triệu chứng chính bao gồm:

• Đi ngoài phân lỏng từ 3 lần trở lên mỗi ngày, kéo dài trên 14 ngày.
• Phân có thể loãng như nước, nhầy, có mùi hôi bất thường.
• Khó kiểm soát việc đi ngoài, có thể đi vào ban đêm.

2. Triệu chứng đi kèm

Bên cạnh việc đi ngoài phân lỏng nhiều lần, tiêu chảy kéo dài còn có thể đi kèm với các triệu chứng khác như:

• Đau hoặc quặn bụng: Cơn đau có thể xuất hiện trước hoặc trong khi đi đại tiện.
• Cảm giác mót rặn, muốn đi ngoài gấp và mạnh mẽ.
• Buồn nôn, nôn mửa: Đôi khi kèm theo cảm giác khó chịu ở dạ dày.
• Sốt: Thường có hoặc không, thường gặp trong các trường hợp do nhiễm trùng.
• Mệt mỏi, suy nhược: Do cơ thể mất nước, điện giải và thiếu hụt năng lượng.
• Cơ thể mất nước: Biểu hiện qua khô môi, khát nước dữ dội, tiểu ít, da khô, mắt trũng.

3. Dấu hiệu tiêu chảy kéo dài nguy hiểm cần gặp bác sĩ

Tình trạng này nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng người bệnh. Nếu xuất hiện các triệu chứng dưới đây, cần đưa người bệnh đến bệnh viện ngay để được thăm khám và điều trị kịp thời.

• Đi ngoài ra nước nhiều tuần không khỏi, ngay cả khi sử dụng thuốc;
• Sốt cao không hạ dù đã sử dụng thuốc hạ sốt;
• Đau bụng dữ dội, không thuyên giảm.
• Nôn mửa liên tục hoặc nghiêm trọng.
• Phân có máu hoặc chất nhầy bất thường.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân: Điều này có thể cho thấy cơ thể không hấp thụ đủ chất dinh dưỡng.
• Xuất hiện dấu hiệu mất nước như đau đầu, da khô, ửng đỏ, dễ cáu kỉnh, lú lẫn, buồn nôn và nôn dữ dội, chóng mặt, choáng váng, lượng nước tiểu ít hoặc không đi tiểu, ít hơn 6 tã ướt mỗi ngày (trẻ sơ sinh), khóc không có nước mắt…

Tiêu chảy kéo dài có nguy hiểm không?

Mối nguy hiểm tiềm ẩn đã được Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ khuyến cáo: “Tiêu chảy cướp đi sinh mạng trẻ em nhiều hơn cả tổng số trường hợp tử vong do sốt rét, sởi và AIDS cộng lại”.

Tình trạng này có thể xuất hiện từ một tuần đến 3 - 4 tuần. Nếu được xử lý đúng cách, bệnh sẽ không gây ảnh hưởng nhiều sức khỏe. Tuy nhiên, nếu phụ huynh chủ quan không phát hiện, điều trị kịp thời cho trẻ bị tiêu chảy, một số trường hợp có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng, khiến trẻ rơi vào hôn mê, suy kiệt, ảnh hưởng đến sức khỏe, gây trụy mạch, suy dinh dưỡng, mất nước.

Hầu hết các ước tính đều cho rằng đi tiêu phân lỏng là nguyên nhân thứ 2 gây tử vong ở trẻ em, với 18% trong số 10,6 triệu ca tử vong hàng năm ở trẻ dưới 5 tuổi. Tại Hoa Kỳ, trung bình có 369 ca tử vong liên quan đến tình trạng này mỗi năm xảy ra ở trẻ em từ 1 - 59 tháng tuổi trong giai đoạn 1992 - 1998 và 2005 - 2006. Phần lớn các ca tử vong ở trẻ sơ sinh liên quan đến tiêu chảy được báo cáo trong giai đoạn 2005 - 2007, với 86% số ca tử vong xảy ra ở trẻ sơ sinh nhẹ cân (<2.500 g).

Biến chứng tiêu chảy kéo dài nếu không được điều trị kịp thời

Tình trạng này nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, đe dọa đến sức khỏe, tính mạng người bệnh. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

1. Sụt cân, thiếu chất

Khi bị tiêu chảy liên tục, hệ tiêu hóa hoạt động không hiệu quả, khiến thức ăn di chuyển qua ruột quá nhanh. Điều này làm giảm đáng kể thời gian cần thiết để cơ thể hấp thu các chất dinh dưỡng thiết yếu như vitamin, khoáng chất, protein và calo. Do đó, dù ăn uống đầy đủ, cơ thể vẫn không được nhận đủ năng lượng và dưỡng chất, dẫn đến sụt cân không kiểm soát, suy dinh dưỡng trầm trọng.

2. Rối loạn điện giải và toan chuyển hóa

Rối loạn điện giải và toan chuyển hóa là biến chứng cấp tính và nguy hiểm nhất khi bị tiêu chảy kéo dài. Người bệnh đi ngoài phân lỏng nhiều lần khiến cơ thể mất đi một lượng nước và các ion điện giải thiết yếu như kali, natri, clo, bicarbonate… Sự mất cân bằng này có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng như rối loạn nhịp tim, chuột rút, yếu cơ, thậm chí co giật.

Mất bicarbonate qua phân có thể dẫn đến nhiễm toan chuyển hóa, một tình trạng máu trở nên quá axit, ảnh hưởng đến chức năng của nhiều cơ quan quan trọng, bao gồm não và tim, nếu không được điều chỉnh kịp thời có thể nguy hiểm đến tính mạng.

3. Biến chứng tại ruột

Tiêu chảy kéo dài, đặc biệt nếu do nhiễm trùng hoặc viêm, có thể gây tổn thương trực tiếp lên niêm mạc ruột, dẫn đến các biến chứng tại chỗ:

• Viêm loét đường ruột: Bị tình trạng này kéo dài, niêm mạc ruột bị kích ứng và tổn thương nghiêm trọng, nếu không được điều trị có thể dẫn đến viêm loét gây đau đớn và tiềm ẩn nguy cơ chảy máu đường tiêu hóa.
• Hội chứng ruột kích thích (IBS) hoặc bệnh viêm ruột (IBD): Ở một số người, tình trạng này có thể là triệu chứng hoặc làm trầm trọng thêm các tình trạng mãn tính như IBS hoặc IBD, đòi hỏi quản lý lâu dài.
• Giảm chức năng hấp thu: Tổn thương niêm mạc ruột có thể làm giảm vĩnh viễn khả năng hấp thu dinh dưỡng, ngay cả sau khi tình trạng đã được kiểm soát.

Chẩn đoán bệnh tiêu chảy kéo dài

Để xác định chính xác nguyên nhân gây ra bệnh tiêu chảy kéo dài và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh dựa trên việc thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm chuyên sâu. Cụ thể:

1. Thăm khám lâm sàng

Để xác định bệnh, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng. Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử người bệnh, bao gồm thời gian khởi phát tiêu chảy, tần suất đi ngoài, tính chất phân, các triệu chứng đi kèm, các loại thuốc đang sử dụng… Ngoài ra, bác sĩ có thể tiến hành khám thực thể để đánh giá tình trạng mất nước, kiểm tra bụng để phát hiện ra các dấu hiệu bất thường.

2. Thực hiện các xét nghiệm

Sau khi thăm khám lâm sàng, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh thực hiện một số xét nghiệm chuyên sâu để chẩn đoán chính xác bệnh. Các phương pháp xét nghiệm bao gồm:

• Xét nghiệm máu: Đánh giá số lượng bạch cầu, điện giải, chức năng thận để xác định mức độ mất nước và viêm.
• Xét nghiệm phân: Kiểm tra vi khuẩn hoặc ký sinh trùng có thể gây tiêu chảy.
• Xét nghiệm hơi thở hydrogen: dùng để phát hiện chứng không dung nạp lactose bằng cách đo nồng độ hydrogen trong hơi thở sau khi uống lactose.
• Nội soi đại tràng sigma hoặc nội soi đại tràng ống mềm: Sử dụng một ống mỏng, có đèn chiếu sáng đưa vào trực tràng để bác sĩ quan sát trực tràng. Thiết bị này cũng cho phép bác sĩ lấy một mẫu mô nhỏ, gọi là sinh thiết từ đại tràng. Nội soi đại tràng sigma ống mềm cho phép quan sát phần dưới của đại tràng, trong khi nội soi đại tràng cho phép bác sĩ quan sát toàn bộ đại tràng.
• Nội soi đường tiêu hóa trên: Bác sĩ sẽ sử dụng một ống dài, mỏng có gắn camera ở đầu để kiểm tra dạ dày và ruột non trên. Bác sĩ có thể lấy mẫu mô để xét nghiệm trong phòng thí nghiệm.

Cách điều trị tiêu chảy kéo dài hiệu quả

Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như mất nước, rối loạn điện giải, suy dinh dưỡng, thậm chí tử vong. Do đó, việc chăm sóc và điều trị là rất quan trọng để ngăn ngừa biến chứng.

1. Bù nước và điện giải

Khi bị tiêu chảy kéo dài, người bệnh thường bị mất nước mất nước nghiêm trọng qua phân, nôn mửa. Do đó, nguyên tắc vàng trong điều trị đi ngoài ra nước là bù nước và điện giải đầy đủ cho người bệnh.

• Uống Oresol (ORS): Dung dịch Oresol là lựa chọn tối ưu để bù nước và các chất điện giải thiết yếu (natri, kali, clo, bicarbonate) đã mất qua phân, nôn mửa. Tuy nhiên, cần lưu ý pha đúng liều lượng theo hướng dẫn trên bao bì và uống từng ngụm nhỏ, thường xuyên.
• Nước lọc, nước dừa, nước trái cây pha loãng: Có thể bổ sung thêm các loại nước này để duy trì lượng dịch trong cơ thể, nhưng không thay thế hoàn toàn Oresol.
• Bú sữa nhiều hơn: Đối với trẻ sơ sinh, mẹ nên cho trẻ bú sữa nhiều hơn, có thể chia thành nhiều cữ bú nhỏ để bù nước và dinh dưỡng cho trẻ.
• Truyền dịch tĩnh mạch: Trong những trường hợp mất nước nặng, đặc biệt ở người già, trẻ nhỏ hoặc người suy kiệt, bác sĩ có thể chỉ định truyền dịch qua đường tĩnh mạch để bù nước và điện giải nhanh chóng, hiệu quả.

2. Điều trị theo nguyên nhân

Việc xác định đúng nguyên nhân gây tiêu chảy kéo dài giúp bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị an toàn và hiệu quả. Tùy thuộc vào kết quả thăm khám và xét nghiệm, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị đặc hiệu tùy vào nguyên nhân gây bệnh:

• Nguyên nhân do nhiễm trùng: Nếu nguyên nhân do vi khuẩn, bác sĩ sẽ kê đơn kháng sinh phù hợp với chủng vi khuẩn gây bệnh. Đối với tác nhân là ký sinh trùng, các loại thuốc đặc trị ký sinh trùng sẽ được sử dụng. Trong một số trường hợp tiêu chảy do virus nặng, có thể cân nhắc thuốc kháng virus nếu có chỉ định.
• Nguyên nhân không do nhiễm trùng: Nếu đây là tác dụng phụ của thuốc, bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng, chỉ định đổi sang loại thuốc khác hoặc ngừng thuốc (dưới sự giám sát y tế). Với tiêu chảy do ngộ độc thực phẩm hoặc không dung nạp thực phẩm, bác sĩ có thể yêu cầu thay đổi chế độ dinh dưỡng. Còn nếu đây là triệu chứng của bệnh lý nền, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh điều trị kiểm soát bệnh nền trước.

3. Điều trị hỗ trợ

Bên cạnh việc bù nước, điện giải và điều trị nguyên nhân, để giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục, có thể áp dụng các biện pháp điều trị hỗ trợ sau:

• Uống nhiều chất lỏng, bao gồm nước lọc, nước canh, nước ép trái cây. Cần tránh uống caffeine và rượu trong quá trình bị bệnh.
• Bổ sung dần dần các loại thực phẩm bán rắn và ít chất xơ khi phân trở lại trạng thái bình thường. Hãy thử bánh quy soda, bánh mì nướng, trứng, cơm hoặc thịt gà.
• Sử dụng thuốc chống tiêu chảy không kê đơn như loperamide và bismuth subsalicylate, có thể giúp giảm tần suất đi ngoài phân lỏng và kiểm soát các triệu chứng nghiêm trọng.
• Bổ sung men vi sinh giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa, đặc biệt sau khi dùng kháng sinh.

Cách phòng ngừa tiêu chảy kéo dài

Phòng ngừa tiêu chảy kéo dài từ sớm giúp bảo vệ sức khỏe đường ruột và nâng cao chất lượng cuộc sống. Các biện pháp phòng ngừa tập trung vào việc đảm bảo vệ sinh, tăng cường miễn dịch và chủ động bảo vệ cơ thể.

1. Thực hiện vệ sinh an toàn thực phẩm và nguồn nước

Việc ăn uống hợp vệ sinh đóng vai trò then chốt trong phòng ngừa tiêu chảy. Hãy đảm bảo sử dụng thực phẩm tươi sạch, nấu chín kỹ, đặc biệt là thịt, cá, trứng. Tránh dùng rau sống, trái cây chưa rửa sạch và hạn chế ăn đồ ăn đường phố không rõ nguồn gốc.

Bên cạnh đó, cần sử dụng nước uống an toàn, nước đun sôi để nguội, nước đã qua lọc hoặc đóng chai có kiểm định chất lượng, nhằm ngăn ngừa nguy cơ nhiễm khuẩn từ nguồn nước hàng ngày.

2. Rửa tay đúng cách

Rửa tay là một trong những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả nhất để ngăn ngừa lây lan mầm bệnh. Hãy luôn rửa tay kỹ bằng xà phòng và nước sạch trong ít nhất 20 giây, đặc biệt trước khi ăn uống, chế biến thực phẩm, sau khi đi vệ sinh, sau khi ho, hắt hơi hoặc xì mũi…

3. Tiêm chủng

Chủng ngừa vắc xin là biện pháp phòng ngừa tiêu chảy do nhiễm trùng an toàn và hiệu quả. Vắc xin giúp cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu, chống lại các tác nhân gây bệnh hiệu quả. Một số loại vắc xin bao gồm:

4. Dinh dưỡng, tăng cường miễn dịch

Một chế độ ăn uống khoa học và lối sống lành mạnh đóng vai trò thiết yếu trong việc củng cố hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại mầm bệnh. Hãy bổ sung đầy đủ chất xơ, vitamin và khoáng chất từ rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế đồ ăn chế biến sẵn, nhiều đường, nhiều dầu mỡ, thịt, hải sản sống.

Ngoài ra, việc ngủ đủ giấc, tập thể dục đều đặn và quản lý căng thẳng cũng góp phần đáng kể vào việc duy trì một hệ miễn dịch khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc các bệnh tiêu chảy và nhiều bệnh lý khác.

Tiêu chảy kéo dài không chỉ gây mệt mỏi, sụt cân mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm như mất nước, rối loạn điện giải, tổn thương niêm mạc ruột… Do đó, để phòng bệnh, nên xây dựng lối sống lành mạnh, giữ gìn vệ sinh thực phẩm và môi trường sạch sẽ. Đặc biệt, đối với trẻ em nên chủ động chủng ngừa bằng vắc xin để hạn chế nguy cơ mắc bệnh cũng như biến chứng do nhiễm trùng virus rota gây ra.