4 cấp độ tay chân miệng để phòng ngừa biến chứng nguy hiểm

Dựa trên mức độ nghiêm trọng, bệnh tay chân miệng được chia thành nhiều cấp độ tay chân miệng khác nhau, từ dạng nhẹ có thể tự khỏi đến dạng nặng có nguy cơ biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm màng não, suy tim, suy hô hấp... Việc hiểu rõ các cấp độ của bệnh giúp quý phụ huynh nhận biết dấu hiệu sớm, theo dõi sát sao và có hướng xử trí kịp thời, bảo vệ sức khỏe của trẻ.

Tìm hiểu bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng ở trẻ (Tên tiếng Anh: Hand, Foot, and Mouth Disease - HFMD) là bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, đặc biệt là nhóm trẻ dưới 3 tuổi. Nguyên nhân chủ yếu là do các chủng virus thuộc nhóm Enterovirus, phổ biến nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Bệnh có khả năng lây lan nhanh chóng qua đường tiêu hóa, tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ người bệnh như nước bọt, mụn nước hoặc phân.

Triệu chứng đặc trưng của tay chân miệng bao gồm sốt nhẹ, đau họng, loét miệng và phát ban dạng mụn nước ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông hoặc đầu gối. Đa số các trường hợp diễn tiến nhẹ và có thể tự khỏi sau 7 - 10 ngày. Tuy nhiên, một số trường hợp nhiễm virus EV71 có thể gây biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm màng não, viêm cơ tim hoặc suy hô hấp, đòi hỏi sự can thiệp y tế kịp thời.

Do chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vắc xin phòng ngừa, việc thực hiện các biện pháp phòng tránh như rửa tay thường xuyên, vệ sinh đồ chơi, khử khuẩn bề mặt tiếp xúc và tránh tiếp xúc với người bệnh đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa lây nhiễm. Khi trẻ có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh, phụ huynh cần theo dõi sát và đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu xuất hiện triệu chứng nặng như sốt cao không hạ, co giật, li bì hoặc khó thở.

Các cấp độ tay chân miệng

Mặc dù hầu hết các trường hợp tay chân miệng đều diễn tiến nhẹ và tự khỏi, nhưng không phải tất cả người bệnh đều có biểu hiện giống nhau. Dựa vào mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, bệnh được chia thành các cấp độ tay chân miệng khác nhau, giúp bác sĩ đánh giá và có hướng xử trí phù hợp. Việc nhận biết sớm từng cấp độ tay chân miệng sẽ giúp phụ huynh theo dõi sát sao tình trạng của trẻ, từ đó kịp thời can thiệp nếu bệnh chuyển biến nặng.

Theo quyết định số 292/QĐ-BYT của Bộ Y tế về việc: Ban hành hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tay chân miệng (2), dưới đây là các cấp độ của bệnh tay chân miệng và đặc điểm nhận diện từng giai đoạn:

1. Tay chân miệng cấp độ 1

Tay chân miệng cấp độ 1 là giai đoạn nhẹ nhất của bệnh, thường có thể được kiểm soát tốt bằng chăm sóc tại nhà. Trẻ em mắc bệnh ở mức độ này thường có các biểu hiện như:

• Cơ thể uể oải, mệt mỏi
• Sốt nhẹ, có thể sốt cao thoáng qua
• Xuất hiện bọng nước rải rác trên da

Những nốt bọng nước này có thể mọc riêng lẻ, không theo trật tự nhất định, dễ khiến nhiều bố mẹ hoặc người chăm sóc trẻ nhầm lẫn với bệnh thủy đậu. Tuy nhiên, khi quan sát kỹ có thể thấy chúng thường tập trung nhiều ở khu vực quanh miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân và đầu gối. Các bọng nước có thể tự vỡ hoặc bị trầy xước do trẻ gãi, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng nếu không được vệ sinh đúng cách.

2. Tay chân miệng cấp độ 2

Tay chân miệng cấp độ 2 là giai đoạn bệnh tiến triển phức tạp hơn, được chia thành hai mức độ nhỏ là 2a và 2b. Khi trẻ có dấu hiệu bước vào giai đoạn này, bố mẹ hoặc người chăm sóc cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời, tránh nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

2.1. Tay chân miệng cấp độ 2a

Nếu bệnh không được kiểm soát tốt ở cấp độ 1, trẻ có thể chuyển sang tay chân miệng độ 2a với các biểu hiện điển hình như:

• Sốt cao liên tục trên 48 giờ
• Cơ thể mệt mỏi, quấy khóc nhiều
• Mất ngủ, ngủ không yên giấc
• Buồn nôn, nôn ói
• Giật mình dưới 2 lần/30 phút, nhưng không xuất hiện trong quá trình bác sĩ thăm khám.

2.2. Tay chân miệng cấp độ 2b

Tay chân miệng cấp độ 2b có mức độ nghiêm trọng hơn, được phân thành hai nhóm triệu chứng chính:

 Nhóm 1:

• Sốt cao dai dẳng, không đáp ứng với thuốc hạ sốt
• Giật mình nhiều hơn 2 lần/30 phút, kể cả trong lúc khám bệnh
• Cơ thể uể oải, ngủ gà, kém linh hoạt
• Nhịp tim nhanh trên 150 lần/phút ngay cả khi trẻ ở trạng thái nghỉ ngơi, không sốt.

Nhóm 2:

• Run tay chân, mất kiểm soát vận động
• Đi loạng choạng, mất thăng bằng, yếu hoặc liệt chi
• Rung giật nhãn cầu, lác mắt
• Liệt thần kinh sọ, biểu hiện qua khó nuốt, dễ sặc, thay đổi giọng nói.

Cấp độ tay chân miệng 2, đặc biệt là 2b có nguy cơ cao dẫn đến biến chứng nặng. Chính vì vậy, ngay khi trẻ xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, bố mẹ hoặc người giám hộ cần đưa trẻ đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được theo dõi và can thiệp y tế kịp thời, hạn chế các biến chứng nguy hiểm.

3. Tay chân miệng cấp độ 3

Tay chân miệng cấp độ 3 là giai đoạn bệnh tiến triển nghiêm trọng, đòi hỏi trẻ phải được điều trị tích cực tại bệnh viện để giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Nếu không can thiệp kịp thời, bệnh có thể nhanh chóng chuyển sang giai đoạn nguy kịch, đe dọa đến tính mạng.

Những dấu hiệu nhận biết cấp độ tay chân miệng 3 bao gồm:

• Nhịp tim bất thường: mạch đập nhanh trên 170 lần/phút dù trẻ đang nghỉ ngơi và không sốt. Một số trường hợp mạch có thể chậm hơn, báo hiệu bệnh đang diễn tiến nặng
• Huyết áp tăng cao kèm theo tình trạng tim đập nhanh bất thường
• Cơ thể đổ nhiều mồ hôi, cảm giác lạnh toàn thân hoặc chỉ lạnh ở một số khu vực
• Rối loạn nhịp thở: trẻ có thể thở gấp, xuất hiện cơn ngừng thở nhẹ, thở khò khè, thở rít hoặc có dấu hiệu rút lõm lồng ngực
• Thay đổi ý thức: trẻ có thể bị rối loạn tri giác, phản xạ kém, thậm chí lơ mơ
• Căng cứng cơ hoặc tăng trương lực cơ, khiến trẻ khó cử động linh hoạt.

4. Tay chân miệng cấp độ 4

Tay chân miệng cấp độ 4 là giai đoạn nghiêm trọng nhất của bệnh, tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng trẻ nếu không được can thiệp kịp thời. Các dấu hiệu nhận biết thường bao gồm:

• Trẻ rơi vào trạng thái sốc
• Xuất hiện tình trạng phù phổi cấp
• Da tái nhợt, tím tái
• Rối loạn nhịp thở như thở yếu, thở dốc hoặc ngừng thở
• Nhịp tim chậm bất thường.

Chuyên gia cảnh báo ngay khi trẻ có các triệu chứng của tay chân miệng cấp độ 4, bố mẹ hoặc người chăm sóc cần nhanh chóng đưa trẻ đến các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được cấp cứu và điều trị kịp thời, tránh nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không? Khi nào cần gặp bác sĩ?

Cách điều trị tay chân miệng theo từng cấp độ

1. Điều trị tay chân miệng cấp độ 1

Để ngăn ngừa biến chứng và giúp bệnh nhanh hồi phục, việc nhận diện sớm cấp độ tay chân miệng và áp dụng phương pháp điều trị phù hợp là vô cùng quan trọng. Trong trường hợp tay chân miệng cấp độ 1, trẻ có thể được chăm sóc tại nhà nhưng vẫn cần tuân thủ những nguyên tắc điều trị sau:

• Không tự ý sử dụng thuốc kháng sinh: Chỉ dùng kháng sinh khi có dấu hiệu bội nhiễm do vi khuẩn và phải tuân theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Dinh dưỡng đầy đủ: Bổ sung thực phẩm giàu dinh dưỡng để tăng cường hệ miễn dịch, giúp trẻ nhanh hồi phục.
• Theo dõi sát sao diễn biến bệnh: Nếu xuất hiện các dấu hiệu bất thường như sốt cao kéo dài, nôn ói nhiều, giật mình, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay.
• Điều trị và theo dõi tại nhà: Trẻ mắc tay chân miệng cấp độ 1 có thể được chăm sóc ngoại trú nhưng phải được kiểm tra định kỳ tại cơ sở y tế để phát hiện kịp thời khi bệnh tiến triển nặng.
• Hạn chế tiếp xúc: Cách ly trẻ khỏi các thành viên khác trong gia đình để giảm nguy cơ lây nhiễm. Khi ra ngoài, cần đeo khẩu trang và rửa tay sạch sẽ.
• Vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Khử trùng đồ chơi, vật dụng cá nhân của trẻ bằng dung dịch sát khuẩn y tế, đồng thời giữ vệ sinh nhà cửa sạch sẽ để hạn chế sự lây lan của virus.

2. Điều trị tay chân miệng cấp độ 2

Hiện nay, tay chân miệng cấp độ 2 chưa có thuốc hay phương pháp điều trị đặc hiệu, vì vậy việc điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Một số nguyên tắc quan trọng trong điều trị gồm:

• Các phương pháp điều trị hiện tại chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng, giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn trong quá trình hồi phục.
• Thuốc kháng sinh không được sử dụng để điều trị tay chân miệng cấp độ 2, trừ khi có dấu hiệu bội nhiễm do vi khuẩn.
• Trẻ mắc bệnh cần được theo dõi sát sao để phát hiện kịp thời các dấu hiệu bất thường như sốt cao kéo dài, giật mình thường xuyên, nôn ói nhiều… từ đó có hướng xử lý sớm, hạn chế tối đa các biến chứng nguy hiểm.
• Chế độ dinh dưỡng hợp lý kết hợp với lối sống lành mạnh giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ cơ thể chống lại virus hiệu quả hơn.

Việc tuân thủ đúng các nguyên tắc điều trị giúp trẻ mắc tay chân miệng cấp độ 2 nhanh hồi phục, giảm thiểu nguy cơ tiến triển sang mức độ nặng hơn.

3. Điều trị tay chân miệng cấp độ 3

Bệnh tay chân miệng cấp độ 3 là giai đoạn nghiêm trọng, khi trẻ xuất hiện các biến chứng về thần kinh, tim mạch và hô hấp. Việc điều trị ở giai đoạn này cần được thực hiện tại các đơn vị hồi sức tích cực với các biện pháp sau:

• Hỗ trợ hô hấp: Thở oxy qua mũi, nếu không đáp ứng sẽ đặt nội khí quản và thở máy
• Dùng thuốc điều trị
  • Phenobarbital: Truyền tĩnh mạch để kiểm soát triệu chứng thần kinh
  • Immunoglobulin: Truyền tĩnh mạch 1 liều, cân nhắc liều 2 nếu diễn biến nặng hơn
  • Dobutamin: Sử dụng khi nhịp tim nhanh, suy tim
  • Milrinone: Dùng khi huyết áp tăng, điều chỉnh liều theo đáp ứng huyết áp
• Kiểm soát biến chứng
  • Điều chỉnh rối loạn nước, điện giải, toan kiềm
  • Hạ sốt tích cực khi sốt cao ≥ 39,5°C, kết hợp thuốc và biện pháp vật lý
  • Điều trị co giật nếu có, sử dụng Midazolam hoặc Diazepam
• Theo dõi và can thiệp chuyên sâu
  • Đo huyết áp động mạch xâm lấn nếu cần
  • Lọc máu liên tục trong trường hợp sốc không đáp ứng điều trị hoặc sốt cao kéo dài
  • Theo dõi sát mạch, huyết áp, nhịp thở, SpO2 mỗi 30 - 60 phút trong 2 giờ đầu, sau đó mỗi 1 - 2 giờ

Việc điều trị kịp thời và đúng cách ở giai đoạn này đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ tử vong và biến chứng lâu dài cho trẻ.

4. Điều trị tay chân miệng cấp độ 4

Tay chân miệng cấp độ 4 là giai đoạn nghiêm trọng nhất, trẻ bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu nghiêm trọng như ngừng thở, tím tái, phù phổi cấp hoặc sốc. Việc điều trị ở giai đoạn này cần được thực hiện tại các cơ sở y tế hoặc bệnh viện có chuyên khoa để hạn chế tối đa các biến chứng nguy hiểm:

• Hỗ trợ hô hấp: Đặt nội khí quản và thở máy
• Chống sốc: Nếu không có dấu hiệu phù phổi hoặc suy tim, truyền dịch Natri clorid 0,9% hoặc Ringer lactate trong 15 phút. Đồng thời, sử dụng thuốc vận mạch như Dobutamin, tăng dần đến khi có hiệu quả
• Điều trị rối loạn điện giải, hạ đường huyết, rối loạn kiềm toan, RL đông máu và chống phù não (nếu có)
• Sử dụng Immunoglobulin: Chỉ định khi huyết áp trung bình ≥ 50 mmHg
• Kiểm soát rối loạn nhịp tim: Can thiệp kịp thời trong trường hợp xuất hiện rung thất hoặc cơn nhịp nhanh thất gây mất mạch
• Kháng sinh: Chỉ áp dụng khi có dấu hiệu bội nhiễm hoặc chưa thể loại trừ hoàn toàn các bệnh lý nhiễm khuẩn nghiêm trọng khác

⇒ Tham khảo thêm: Tay chân miệng có bị lại không? Bị mấy lần và cách ngăn ngừa tái nhiễm

Việc theo dõi sát sao các chỉ số sinh tồn, bao gồm mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở, tri giác, tình trạng phổi và SpO₂, cần được thực hiện mỗi 15 - 30 phút cho đến khi tình trạng ổn định. Áp lực tĩnh mạch trung tâm và huyết áp động mạch xâm lấn cũng cần được giám sát chặt chẽ. Điều trị kịp thời và đúng cách ở giai đoạn này đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ tử vong và biến chứng lâu dài cho trẻ.

Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào về vấn đề cấp độ tay chân miệng, quý Khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với VNVC thông qua hotline 028.7102.6595 hoặc inbox qua fanpage VNVC - Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em & Người lớn hoặc đến ngay các trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc để được nhân viên chăm sóc Khách hàng hướng dẫn chi tiết, được bác sĩ thăm khám sàng lọc, tư vấn sức khỏe và chỉ định tiêm ngừa phù hợp. Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây.

⇒ Tham khảo thêm: Bị tay chân miệng kiêng gì? Ăn gì để mau khỏi?

Thông qua bài viết trên, chúng ta đã hiểu rõ và các cấp độ tay chân miệng, từ những dấu hiệu ban đầu ở cấp độ nhẹ đến các biến chứng nguy hiểm ở cấp độ nặng. Việc nhận biết sớm và phân biệt từng giai đoạn của bệnh đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi, chăm sóc và điều trị kịp thời, giúp hạn chế tối đa rủi ro cho trẻ nhỏ. Để bảo vệ sức khỏe, mỗi người cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa, giữ vệ sinh cá nhân và theo dõi sát diễn biến bệnh nhằm can thiệp đúng lúc, tránh những hậu quả nghiêm trọng.