Phân biệt zona và thủy đậu: Cách nhận biết chính xác qua hình ảnh

Bệnh zona và thủy đậu có chung tác nhân gây bệnh là virus Varicella Zoster, với triệu chứng lâm sàng tương tự nhau nên dễ bị nhầm lẫn, gây chủ quan trong điều trị hoặc điều trị sai cách khiến bệnh nặng hơn, gây nhiều hệ lụy cho sức khỏe bệnh nhân. Để phân biệt hai căn bệnh này, mời bạn xem hình ảnh và thông tin về hai căn bệnh trong bài viết sau.

Mối liên hệ giữa bệnh thủy đậu và zona thần kinh

Zona và thủy đậu là hai bệnh truyền nhiễm gây ra do cùng một tác nhân gây bệnh là virus zona thần kinh Varicella Zoster (VZV). VZV là virus có hình khối cầu, đường kính khoảng 250nm. Phần lõi virus chứa ADN, có khả năng tồn tại vào ngày trong vẩy thủy đậu nhưng dễ bất hoạt bởi các thuốc sát khuẩn thông thường.

Cùng một tác nhân gây bệnh, hai biểu hiện khác nhau: Sau khi nhiễm thủy đậu, virus không bị tiêu diệt hoàn toàn mà "ẩn náu" trong các hạch thần kinh cảm giác, nằm trong trạng thái tiềm ẩn. Hệ thống miễn dịch của cơ thể vẫn theo dõi sát sao, ngăn chặn sự tái hoạt động của virus. Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch suy yếu do tuổi tác, stress, bệnh tật hoặc điều trị ức chế miễn dịch, VZV có thể "thức giấc" và gây ra zona thần kinh. Đây chính là lý do tại sao zona thần kinh thường gặp ở người lớn tuổi và những người có hệ miễn dịch suy yếu.

Bệnh thủy đậu có thể xảy ra ở mọi nơi trên thế giới, thường gặp nhất vào các tháng mùa đông và đầu xuân. Nhiều người vẫn nghĩ đây chỉ là căn bệnh của trẻ con, tuy nhiên thực tế cho thấy không ít người trưởng thành mắc thủy đậu. Những trường hợp này mắc bệnh là do chưa từng tiếp xúc với VZV khi còn nhỏ hoặc chưa từng tiêm vắc xin phòng bệnh. Đặc biệt, thủy đậu có thể mang đến nhiều rủi ro cho phụ nữ mang thai khi mắc bệnh trong thai kỳ như sảy thai, dị tật bẩm sinh ở thai nhi, hoặc thai chết lưu.

Thủy đậu được coi là “cửa ngõ” cho zona thần kinh. Bệnh thủy đậu thường gặp ở trẻ em, với triệu chứng nổi bật là phát ban toàn thân, mụn nước ngứa ngáy. Sau khi khỏi bệnh, hầu hết mọi người đều có miễn dịch suốt đời. Tuy nhiên, chính lần nhiễm VZV này đã "gieo mầm" cho zona thần kinh trong tương lai. Virus vẫn tồn tại tiềm ẩn, chờ đợi thời cơ thích hợp để tái hoạt động. Do đó, việc phòng ngừa thủy đậu bằng vắc xin không chỉ bảo vệ trẻ em khỏi bệnh thủy đậu mà còn góp phần giảm nguy cơ mắc zona thần kinh sau này.

Zona thần kinh còn được xem là biến chứng tiềm ẩn của quá khứ. Zona thần kinh gây ra do sự tái kích hoạt của VZV tiềm ẩn trong các rễ thần kinh cảm giác cạnh cột sống. Sau khi khỏi bệnh thủy đậu VZV không được đào thải ra khỏi cơ thể mà cư trú trong các rễ thần kinh chờ cơ hội tái hoạt động gây bệnh zona. Do đó, bệnh zona không đơn giản chỉ là bệnh ngoài da như nhiều người lầm tưởng, mà gốc rễ nằm ở thần kinh.

Zona thần kinh thường gây đau nhức dữ dội dọc theo đường đi của dây thần kinh, kèm theo phát ban mụn nước ở một bên cơ thể. Biến chứng nguy hiểm nhất của zona thần kinh là đau dây thần kinh hậu zona (postherpetic neuralgia), một cơn đau dai dẳng, kéo dài, thậm chí gây tàn phế.

Đây là một thách thức lớn đối với ngành y tế, đòi hỏi sự nghiên cứu và phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, đúng cách, zona có thể dẫn đến hàng loạt biến chứng khác như nhiễm khuẩn, tổn thương mắt tăng nguy cơ mù lòa vĩnh viễn, viêm não, viêm màng não, viêm phổi, viêm cơ tim, đột quỵ... có khả năng gây tử vong.

⇒ Tham khảo thêm: Biến chứng zona thần kinh nguy hiểm như thế nào?

Các điểm giống và khác nhau của bệnh zona và thủy đậu

Mặc dù cùng do một loại virus gây ra, zona và thủy đậu là hai bệnh khác nhau về mặt lâm sàng. Thủy đậu là bệnh cấp tính, thường gặp ở trẻ em, với phát ban toàn thân và ít gây đau. Zona thần kinh là sự tái hoạt động của virus đã tiềm ẩn trong cơ thể, thường gặp ở người lớn, với phát ban một bên cơ thể và đau dữ dội. Hiểu rõ sự khác biệt giữa thủy đậu và zona giúp chẩn đoán và điều trị hiệu quả hơn. Cụ thể:

Hình ảnh phân biệt thủy đậu và zona thần kinh qua từng giai đoạn bệnh

1. Hình ảnh bệnh thủy đậu qua từng giai đoạn

Người mắc bệnh thủy đậu thường phải trải qua 3 giai đoạn chính từ khi nhiễm virus cho đến khi hồi phục.

1.1. Hình ảnh thủy đậu giai đoạn 1

Giai đoạn đầu tiên khi VZV mới bắt đầu tấn công cơ thể, quá trình ủ bệnh thường kéo dài từ 10 đến 20 ngày. Sau đó, các triệu chứng bắt đầu biểu hiện, khiến người bệnh suy nhược, mệt mỏi, sốt nhẹ, chán ăn, đau nhức cơ và xương khớp… Các triệu chứng trên sẽ biến mất sau khoảng từ 1 đến 2 ngày, các nốt ban sẽ xuất hiện ở các vùng da ửng đỏ.

1.2. Hình ảnh thủy đậu giai đoạn 2

Ở giai đoạn tiếp theo, các nốt ban phát triển thành mụn nước chứa dịch trong. Theo thời gian, các nốt mụn tích tụ nhiều mủ hơn, căng hơn, mủ vàng hoặc đục, dễ vỡ hơn và lõm nhẹ ở đỉnh các đầu mụn.

1.3. Hình ảnh thủy đậu giai đoạn 3

Nếu được chăm sóc đúng cách, chỉ sau khoảng 1 tuần người bệnh sẽ bước vào giai đoạn 3 của thủy đậu hay còn gọi là giai đoạn phục hồi. Lúc này, các triệu chứng giảm đi nhanh chóng, các mụn nước khô dần và đóng thành vảy sau đó bong ra và biến mất. Cũng có khả năng để lại sẹo nếu các tổn thương trên da quá nặng.

2. Hình ảnh bệnh zona thần kinh qua từng giai đoạn

Người mắc bệnh zona thần kinh cũng phải trải qua giai đoạn từ khi khởi phát cho đến lúc hồi phục. Cụ thể hình ảnh bệnh zona thần kinh qua từng giai đoạn như sau.

Hình ảnh bị giời leo giai đoạn khởi phát, vùng da dọc các hạch thần kinh cảm giác bị VZV tấn công sưng đỏ, hơi phù nề nhẹ, gây cảm giác đau rát, ngứa ngáy, khó chịu.

Chẩn đoán và điều trị bệnh zona và thủy đậu 

1. Chẩn đoán

Để chẩn đoán bệnh thủy đậu thông thường bác sĩ sẽ dựa trên các biểu hiện lâm sàng của người bệnh và gần như không cần xét nghiệm khẳng định. Ban thủy đậu đặc trưng dạng phỏng nước rải rác toàn thân ở người có tiền sử tiếp xúc với bệnh nhân thủy đậu. Trong một số trường hợp, xét nghiệm PCR hoặc nuôi cấy virus có thể được thực hiện để xác định chính xác tác nhân gây bệnh, đặc biệt là trong những trường hợp khó chẩn đoán hoặc cần loại trừ các bệnh lý khác. Tuy nhiên, xét nghiệm này thường không cần thiết vì chẩn đoán lâm sàng thường đủ rõ ràng.

Tương tự để chẩn đoán bệnh zona thần kinh, các bác sĩ cũng sẽ thăm khám dựa trên dấu hiệu lâm sàng. Sự xuất hiện của phát ban mụn nước dọc theo đường đi của dây thần kinh, thường chỉ giới hạn ở một bên cơ thể, kèm theo đau nhức dữ dội là đặc điểm nổi bật. Vị trí của phát ban giúp xác định dây thần kinh bị ảnh hưởng.

Xét nghiệm PCR hoặc nuôi cấy virus cũng có thể được chỉ định để xác nhận chẩn đoán, đặc biệt trong những trường hợp khó khăn hoặc cần loại trừ bệnh lý khác. Chẩn đoán hình ảnh như MRI hoặc CT scan thường không cần thiết trừ khi có nghi ngờ biến chứng thần kinh nghiêm trọng.

2. Điều trị

Về điều trị bệnh thủy đậu, chủ yếu là điều trị hỗ trợ, tập trung vào làm giảm triệu chứng do bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Thuốc hạ sốt paracetamol được sử dụng rộng rãi để kiểm soát sốt. Thuốc kháng histamin có thể giúp giảm ngứa. Việc giữ vệ sinh da, cắt móng tay ngắn và tránh gãi giúp ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát. Trong trường hợp nặng, đặc biệt ở trẻ sơ sinh, người già hoặc người suy giảm miễn dịch, thuốc kháng virus acyclovir có thể được chỉ định để giảm thời gian mắc bệnh và giảm nguy cơ biến chứng.

Điều trị zona phức tạp hơn và đòi hỏi sự can thiệp tích cực hơn. Thuốc kháng virus acyclovir, valacyclovir hoặc famciclovir là cần thiết trong điều trị, đặc biệt hiệu quả khi được sử dụng sớm trong giai đoạn phát ban. Thuốc này giúp giảm thời gian mắc bệnh, giảm cường độ đau và nguy cơ đau dây thần kinh hậu zona.

Giảm đau là một phần quan trọng trong điều trị zona thần kinh. Paracetamol, ibuprofen hoặc các thuốc giảm đau mạnh hơn có thể được sử dụng tùy thuộc vào mức độ đau. Trong một số trường hợp, thuốc gây tê tại chỗ, tiêm corticosteroid hoặc thuốc chống trầm cảm ba vòng có thể được chỉ định. Điều trị đau dây thần kinh hậu zona có thể kéo dài và đòi hỏi sự kiên trì, kết hợp nhiều phương pháp như thuốc giảm đau, thuốc chống trầm cảm, và liệu pháp vật lý trị liệu.

Để phân biệt zona và thủy đậu, cách tốt nhất là bệnh nhân nên đến bệnh viện gần nhất để được bác sĩ thăm khám và chẩn đoán xác định. Tốt nhất không tự chẩn bệnh và mua thuốc điều trị tại nhà, vì nếu điều trị sai cách có thể khiến bệnh trở nên nặng hơn, tăng nguy cơ gặp các biến chứng nghiêm trọng cho người bệnh.