Phân độ sốt xuất huyết theo Bộ Y tế và cách điều trị theo từng cấp độ

Sốt xuất huyết nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, đe dọa đến tính mạng người bệnh. Do đó, để quản lý và điều trị bệnh hiệu quả, Bộ Y tế đã phân độ sốt xuất huyết thành các cấp độ khác nhau, giúp bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng bệnh lý và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, kịp thời. Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu chi tiết về phân độ sốt xuất huyết theo Bộ Y tế, các triệu chứng đặc trưng của từng cấp độ, cũng như phương pháp điều trị hiệu quả cho từng mức độ bệnh.

Thông tin về bệnh sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra, có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng và khó khăn trong việc điều trị, đặc biệt là khi bệnh tiến triển nặng. Virus gây bệnh sốt xuất huyết có bốn tuýp huyết thanh khác nhau, bao gồm DENV-1, DENV-2, DENV-3 và DENV-4. Mỗi người có thể bị nhiễm mỗi tuýp huyết thanh sốt xuất huyết ít nhất một lần trong đời.

Người bệnh từng mắc sốt xuất huyết do chủng virus nào gây ra chỉ hình thành miễn dịch với duy nhất 1 chủng virus đó, có thể sẽ tạo miễn dịch chéo với các tuýp virus còn lại nhưng chỉ là thoáng qua, không bền vững, nhanh chóng suy giảm và sẽ biến mất hoàn toàn. Do đó, người đã từng mắc sốt xuất huyết vẫn có nguy cơ tái nhiễm bệnh nhiều hơn một lần trong đời và thường gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hơn ở những lần tái nhiễm tiếp theo.

⇒ Tham khảo thêm: Triệu chứng sốt xuất huyết lần 2 nặng hơn lần đầu vì sao? Cách điều trị?

Bệnh sốt xuất huyết chủ yếu lây truyền qua vết đốt của muỗi vằn cái Aedes aegypti mang virus, loài muỗi chính là trung gian mang virus Dengue. Khi đốt người bệnh, muỗi sẽ mang mầm bệnh và phát tán virus qua các vết đốt của mình. Đặc biệt, ngay cả khi người mắc sốt xuất huyết không có triệu chứng hoặc đang trong giai đoạn ủ bệnh, người bệnh vẫn có thể truyền virus cho người khác qua muỗi. Theo một số nghiên cứu, có đến 80% trường hợp nhiễm virus Dengue không biểu hiện triệu chứng nhưng vẫn có khả năng lây bệnh cho người khác qua muỗi vằn.

Ngoài con đường muỗi truyền, virus Dengue còn có thể lây lan qua hai con đường khác ít gặp hơn là từ mẹ sang con và qua đường máu (thường xảy ra khi hiến máu, nhận máu hoặc tiếp xúc với kim tiêm có nhiễm máu từ người bệnh).

Ước tính mỗi năm trên thế giới có khoảng 390 triệu ca nhiễm sốt xuất huyết, trong đó có khoảng 96 triệu ca biểu hiện triệu chứng lâm sàng. Một nghiên cứu khác về tỷ lệ mắc bệnh chỉ ra rằng, khoảng 3,9 tỷ người trên toàn cầu có nguy cơ nhiễm sốt xuất huyết. Năm 2023 ghi nhận số ca sốt xuất huyết cao nhất, với khu vực Châu Mỹ của WHO báo cáo tới 4,5 triệu ca nhiễm và 2.300 ca tử vong. Một số quốc gia ở Châu Á cũng có số lượng ca bệnh cao như Bangladesh (321.000 ca), Malaysia (111.400 ca), Thái Lan (150.000 ca) và Việt Nam (369.000 ca).

Phân độ sốt xuất huyết theo Bộ Y tế

Bộ Y tế Việt Nam đã phân độ sốt xuất huyết dựa trên mức độ nghiêm trọng của bệnh, giúp các bác sĩ dễ dàng theo dõi và điều trị (4). Dưới đây là các phân độ sốt xuất huyết và những đặc điểm của từng cấp độ:

1. Sốt xuất huyết Dengue

Trong phân độ sốt xuất huyết Dengue, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng như:

• Sốt cao từ 39 - 40°C, kéo dài dưới 7 ngày;
• Buồn nôn và nôn: Triệu chứng thường gặp, khiến bệnh nhân mệt mỏi và dễ mất nước;
• Phát ban: Ban đỏ hoặc mảng đỏ trên da, thường xuất hiện vào ngày thứ 3 - 4 sau khi bắt đầu sốt;
• Đau cơ, đau khớp, nhức hai hố mắt: Cảm giác đau mỏi cơ thể, đau nhức xương khớp và đau sâu ở vùng mắt, đặc biệt là sau mắt;
• Xuất huyết da hoặc dấu hiệu dây thắt (+);
• Hematocrit (tỷ lệ hồng cầu trong thể tích máu): Bình thường hoặc có thể tăng nhẹ trong giai đoạn đầu của bệnh;
• Bạch cầu: Có thể ở mức bình thường hoặc giảm nhẹ trong một số trường hợp;
• Tiểu cầu: Tiểu cầu có thể bình thường hoặc giảm.

Với phân độ nhẹ, bệnh nhân có thể hồi phục sau vài ngày mà không gặp phải biến chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu không được điều trị đúng cách, các triệu chứng có thể tiến triển sang các giai đoạn nặng hơn, gây khó khăn trong việc kiểm soát và điều trị.

2. Sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo

Khi bệnh nhân sốt xuất huyết xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu cảnh báo sau đây, cần được theo dõi chặt chẽ và có thể cần nhập viện:

• Cơ thể vật vã, lừ đừ, li bì;
• Đau bụng nhiều và liên tục hoặc tăng cảm giác đau vùng gan;
• Nôn ói nhiều, trên 3 lần/1 giờ hoặc trên 4 lần/6 giờ;
• Xuất huyết niêm mạc: Xuất hiện tình trạng chảy máu chân răng, mũi, nôn ra máu, sốt xuất huyết đi phân đen hoặc có máu, xuất huyết âm đạo hoặc tiểu máu;
• Gan to hơn 2cm dưới bờ sườn;
• Tiểu ít;
• Hematocrit (tỷ lệ hồng cầu trong thể tích máu) tăng kèm theo tình trạng tiểu cầu giảm nhanh;
• Chỉ số men gan AST/ALT lớn hơn hoặc bằng 400U/L;
• Tràn dịch màng phổi, màng bụng trên siêu âm hoặc X-quang.

3. Sốt xuất huyết Dengue nặng

Sốt xuất huyết Dengue nặng là giai đoạn nguy hiểm nhất của bệnh, có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm xuất huyết, suy đa tạng… thậm chí có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Các dấu hiệu của sốt xuất huyết Dengue nặng bao gồm:

• Thoát huyết tương nặng dẫn tới sốc sốt xuất huyết Dengue, sốc sốt xuất huyết Dengue nặng, ứ dịch, biểu hiện suy hô hấp;
• Xuất huyết nặng;
• Suy các tạng:
  • Gan: AST hoặc ALT ≥ 1000U/L;
  • Tổn thương thần kinh trung ương, rối loạn ý thức;
  • Tổn thương tim và các cơ quan khác.

Cách điều trị và chăm sóc người bệnh sốt xuất huyết theo từng phân độ

1. Sốt xuất huyết Dengue

Trong giai đoạn đầu của bệnh sốt xuất huyết, cách điều trị bệnh chủ yếu là điều trị triệu chứng. Cụ thể:

• Nếu sốt cao trên 38,5°C, cho người bệnh uống thuốc hạ nhiệt paracetamol đơn chất, liều dùng từ 10 - 15mg/kg cân nặng/lần, cách nhau mỗi 4 - 6 giờ. Lưu ý tuyệt đối không được dùng aspirin (acetylsalicylic acid), analgin, ibuprofen để điều trị vì có thể gây xuất huyết, toan máu.
• Nới lỏng quần áo và lau mát cơ thể người bệnh bằng nước ấm để giảm nhiệt độ cơ thể.
• Cho người bệnh uống nhiều nước oresol hoặc nước trái cây (nước dừa, cam, chanh...) hoặc nước cháo loãng với muối để bù dịch.
• Nếu người bệnh có các dấu hiệu như: không ăn, uống được, nôn ói nhiều, đau bụng nhiều, tay chân lạnh, ẩm, mệt lả, bứt rứt… cần đưa người bệnh đến bệnh viện khám ngay lập tức.

2. Sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo

Đối với những trường hợp mắc sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo cần nhập viện để bác sĩ kiểm tra và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Tại các cơ sở y tế, bác sĩ có thể chỉ định phương pháp truyền dịch với thời gian truyền dao động từ 24 - 48 giờ.

Trong phân độ sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo, người bệnh cần được theo dõi sát sao nhằm kịp thời xử lý nếu bệnh tình diễn biến phức tạp và trở nên nặng hơn. Thông thường, các tiêu chí được chú ý bao gồm:

• Theo dõi số lượng và chất lượng nước tiểu thường xuyên vì rối loạn về đường tiêu hóa là một dấu hiệu cảnh báo của bệnh sốt xuất huyết Dengue.
• Theo dõi sát sao nồng độ tiểu cầu và tiền tiểu cầu hàng ngày để phát hiện các biến chứng có thể xảy ra như xuất huyết dưới da, xuất huyết tiêu hóa, xuất huyết não, bệnh da liễu máu khối, suy tim, yếu thận, hội chứng dị ứng.

3. Sốt xuất huyết Dengue nặng

Đối với những trường hợp sốt xuất huyết Dengue nặng, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các biện pháp điều trị tích cực hơn như hỗ trợ thở, truyền máu hoặc dùng thuốc để giữ ổn định huyết áp. Cụ thể, cách điều trị sốt xuất huyết Dengue nặng theo hướng dẫn của CDC như sau:

Điều trị sốc sốt xuất huyết có xuất huyết đi kèm

• Điều trị đau và hạ sốt: Người bệnh cần được đưa đi cấp cứu, tiêm thuốc giảm đau, hạ sốt để giảm các triệu chứng đau đớn, khó chịu.
• Điều trị chảy máu: Cơ thể người bệnh cần được cân bằng lại hệ thống đông máu bằng cách sử dụng các loại thuốc điều trị và dự phòng chảy máu.
• Cung cấp chất lỏng: Việc cung cấp đủ chất lỏng cho cơ thể giúp giảm các triệu chứng sốc, có thể cung cấp thông qua đường uống hoặc đường truyền tĩnh mạch.
• Truyền máu: Nếu tình trạng xuất huyết nặng, người bệnh sốt xuất huyết cần được truyền máu để bổ sung các loại tế bào máu và cân bằng hệ thống máu.

Điều trị toan chuyển hóa

Điều trị toan chuyển hóa được thực hiện khi bệnh nhân bị rối loạn chuyển hóa và dịch cơ thể, tức là cơ thể sản xuất quá nhiều axit hoặc chức năng thận bị suy giảm, không loại bỏ đủ lượng axit dư thừa, gây ra nhiễm toan máu. Lúc này, cần điều chỉnh cân bằng axit-bazơ của cơ thể. Điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân của toan như sau.

• Nếu do suy thận, thận không loại bỏ được lượng axit dư thừa, cần phải điều trị suy thận và điều chỉnh liều thuốc.
• Nếu do cơ thể tiết nhiều axit, cần phải điều trị các bệnh dẫn đến tăng tiết axit.
• Nếu do thiếu oxy, cần trao đổi khí.
• Đối với bệnh nhân mắc toan chuyển hóa thể nhẹ sẽ chỉ định uống Natri Bicarbonat 1g có 12mmol Natri Bicarbonat. Với bệnh nhân mắc toan chuyển hóa thể nặng, nồng độ pH ở máu thấp (pH <7,2 và/hoặc HCO3- <15), cần phải bù Bicarbonate tĩnh mạch 4,2% 2ml/kg TMC.

Điều trị hạ đường huyết

Hạ đường huyết xảy ra khi mức đường huyết của người bệnh < 40 mg/dl. Để điều trị, các bác sĩ sẽ chỉ định bệnh nhân sử dụng Dextrose 30% 1 - 2 ml/kg TMC.

Điều trị hạ Calci huyết

Hạ Calci huyết thường xảy ra khi mức nồng độ Calci ion hóa của bệnh nhân ở ngưỡng < 1 mmol/L. Để điều trị, bác sĩ sẽ chỉ dụng sử dụng Calci Clorua 10% với liều lượng 0,1 - 0,2 ml/kg hoặc dùng Calci Clorua 10% với liều lượng 0,1 - 0,1 ml/kg (tối đa 2 - 5 ml/liều) để pha loãng trong Dextrose 5% 10 - 20ml TMC trong 5 - 10 phút.

Điều trị hạ Natri huyết

Hạ Natri huyết thường xảy ra theo nhiều giai đoạn khác nhau và mỗi giai đoạn sẽ có những phương pháp điều trị khác nhau như:

• Giai đoạn không có triệu chứng, nồng độ Natri ở mức 130 - 135 mEq/L: bồi hoàn thể tích bằng Lactate Ringer (dung dịch natri lactat) hay Natri Clorid 0,9%.
• Giai đoạn hạ Natri huyết mãn, nhẹ với nồng độ Natri ở trong khoảng 120 - 130 mEq/L: hạn chế nước nhập < 1 - 2 lít/ngày, kích thích bài tiết muối và nước.
• Giai đoạn Natri huyết cấp, nặng với nồng độ Natri ở ngưỡng < 120 mEq/L kèm rối loạn tri giác: sử dụng Natriclorua 3% với liều lượng 4ml/kg truyền tĩnh mạch trong vòng 30 phút và có thể truyền lặp lại khi cần.

Điều trị sốt xuất huyết Dengue thể não

Khi bị sốt xuất huyết Dengue thể não, bác sĩ sẽ áp dụng các liệu pháp chuyên môn nhằm giảm thiểu mọi sự thiệt hại cho bệnh nhân như:

• Đặt đầu cao khoảng 30 độ để máu tuần hoàn tốt hơn;
• Cho người bệnh thở oxy để cung cấp đủ lượng oxy cho hệ thần kinh;
• Chống co giật (nếu có) bằng cách tiêm Diazepam với liều lượng 0,2 mg/kg TMC. Trong trường hợp không tiêm mạch được, có thể bơm qua đường hậu môn 0,5 mg/kg. Nếu không nhận thấy có hiệu quả, có thể lặp lại liều thứ 2 sau 10 phút (tối đa 3 liều). Nếu thất bại, có thể bổ sung thêm Phenobarbital với liều lượng 10 - 20 mg/kg TTM trong vòng 15 - 30 phút;
• Điều trị hạ đường huyết (nếu có) cho người bệnh bằng cách sử dụng Dextrose 30% với liều lượng 1 - 2ml/kg. Đối với trẻ nhỏ <1 tuổi, chỉ nên sử dụng Dextrose 10% với liều lượng 2 ml/kg;
• Cân bằng điện giải - toan kiềm (mất cân bằng các chỉ số PaCO2, pH và HCO3);
• Chống phù não: chỉ định khi lâm sàng bệnh nhân có dấu hiệu tăng áp lực nội sọ bằng cách truyền Manitol 20% với 0,5g/kg/lần hoặc/và Natri clorua 3% với 4ml/kg/lần TTM 30 phút, lặp lại mỗi 8 giờ;
• Đặt nội khí quản thở máy để tăng thông khí giữ PaCO2 30 - 35 mmHg;
• Nếu có sốt sử dụng thuốc hạ nhiệt Paracetamol 10 - 15mg /kg/lần đặt hậu môn, ngày 4 lần.

Biện pháp phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết

1. Phòng ngừa muỗi đốt

Muỗi Aedes là trung gian truyền bệnh sốt xuất huyết, vì vậy, phòng ngừa muỗi đốt là một trong những biện pháp quan trọng nhất để bảo vệ sức khỏe khỏi bệnh này. Các biện pháp phòng ngừa muỗi đốt bao gồm:

• Sử dụng thuốc chống muỗi: Dùng các loại thuốc xịt hoặc kem bôi chống muỗi để bảo vệ da khi ra ngoài.
• Mặc quần áo dài tay và quần dài: Khi ở ngoài trời, nên mặc quần áo dài để giảm thiểu tiếp xúc với muỗi, đặc biệt vào các giờ sáng sớm hoặc chiều tối, khi muỗi hoạt động mạnh.
• Sử dụng màn chống muỗi: Đảm bảo giường ngủ hoặc khu vực sinh hoạt được trang bị màn chống muỗi, đặc biệt là đối với trẻ em và người già.
• Sử dụng lưới cửa và cửa sổ chống muỗi: Cài đặt lưới chống muỗi ở cửa sổ và cửa ra vào để ngăn chặn muỗi xâm nhập vào nhà.
• Phun thuốc diệt muỗi: Định kỳ phun thuốc diệt muỗi trong nhà và các khu vực xung quanh để tiêu diệt muỗi và ấu trùng muỗi.

2. Giám sát và phòng chống dịch bệnh

• Phát hiện sớm và báo cáo ca bệnh: Khi có người có triệu chứng sốt xuất huyết, cần nhanh chóng báo cáo với cơ quan y tế để tiến hành xét nghiệm và điều tra dịch tễ. Việc phát hiện sớm sẽ giúp ngừng sự lây lan của dịch.
• Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi: Muỗi Aedes thường sinh sản trong các khu vực nước đọng như chậu cây, lốp xe cũ, bể chứa nước. Việc loại bỏ những nơi này hoặc đậy kín các dụng cụ chứa nước là biện pháp hiệu quả để giảm thiểu môi trường sinh sản của muỗi.
• Vệ sinh môi trường sống: Đảm bảo vệ sinh sạch sẽ trong nhà và khu vực xung quanh. Dọn dẹp, thu gom rác thải và loại bỏ các vật dụng không cần thiết có thể chứa nước mưa hoặc nước thải.
• Tổ chức chiến dịch phòng chống dịch: Các cơ quan y tế cần thường xuyên tổ chức các chiến dịch tuyên truyền, phát động cộng đồng tham gia vào công tác diệt muỗi và phòng chống dịch bệnh.

3. Tiêm vắc xin

Tiêm vắc xin sốt xuất huyết là biện pháp phòng ngừa hiệu quả giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết. Hiện nay, Việt Nam đã có vắc xin phòng bệnh sốt xuất huyết do Hệ thống tiêm chủng VNVC đưa về, ra mắt và triển khai tiêm đầu tiên cho người dân tại hàng trăm trung tâm VNVC hiện đại trên toàn quốc, chính là vắc xin Qdenga. Vắc xin được nghiên cứu, phát triển và sản xuất bởi hãng vắc xin và dược phẩm Takeda – Nhật Bản, xuất xứ tại Đức.

Vắc xin Qdenga có khả năng bảo vệ chống lại cả 4 nhóm huyết thanh của virus dengue gồm DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4, được chỉ định tiêm cho người từ 4 tuổi trở lên với hiệu lực bảo vệ hơn 80% nguy cơ mắc bệnh do 4 tuýp virus Dengue và trên 90% nguy cơ nhập viện, mắc bệnh nặng và biến chứng nguy hiểm do bệnh sốt xuất huyết gây ra. Lịch tiêm vắc xin phòng sốt xuất huyết 2 mũi, cách nhau 3 tháng.

VNVC là Hệ thống Trung tâm tiêm chủng An toàn - Uy tín - Chất lượng tại Việt Nam, cung ứng đầy đủ các loại vắc xin quan trọng, vắc xin thế hệ mới, vắc xin “quý”, khan hiếm trên thị trường, điển hình và vắc xin sốt xuất huyết.

Với quan hệ đối tác chiến lược chính thức và toàn diện với Takeda, VNVC có đặc quyền đặt mua trước trong nhiều năm và nhập khẩu số lượng lớn vắc xin, đảm bảo nguồn cung vắc xin liên tục và bền vững, đáp ứng đầy đủ nhu cầu tiêm vắc xin phòng bệnh của người dân cả nước trong bối cảnh dịch sốt xuất huyết đang gia tăng và ngày càng diễn biến phức tạp, khó kiểm soát hơn.

Toàn bộ vắc xin tại VNVC được bảo quản trong hệ thống dây chuyền lạnh (Cold Chain) hiện đại, gồm: Hệ thống kho lạnh quy mô lớn, đạt chuẩn GSP tiêu chuẩn quốc tế tại mỗi trung tâm, hệ thống gần 40 xe lạnh vận chuyển vắc xin chuyên dụng, được ví như những “kho lạnh vắc xin di động” có khả năng cung cấp vắc xin cho hàng trăm trung tâm tiêm chủng trên toàn quốc bất kể ngày đêm cùng hệ thống tủ bảo quản vắc xin chuyên dụng tại mỗi phòng tiêm, cam kết bảo quản vắc xin an toàn, mang đến hiệu quả chủng ngừa tối ưu.

VNVC đầu tư xây dựng cơ sở vật chất khang trang và tiện nghi cao cấp. Trung tâm đầu tư không gian sang trọng, gồm sảnh chờ rộng rãi, phòng khám và phòng tiêm hiện đại, khu vui chơi trẻ em, phòng pha sữa, thay tã, phòng chờ sau tiêm cùng nhiều tiện ích miễn phí như wifi, nước uống, khăn giấy, bỉm tã, và nhà vệ sinh sạch sẽ.

100% khách hàng được khám sàng lọc miễn phí trước tiêm, nhắc lịch tiêm qua tin nhắn, tổng đài, hoặc ứng dụng “Trợ lý tiêm chủng toàn năng” – App VNVC. Trẻ em khi đến tiêm còn được nhận quà tặng vui nhộn và tham gia hoạt động thú vị, giúp xây dựng ý thức về việc tiêm chủng và nâng cao nhận thức y tế dự phòng cho thế hệ tương lai.

Việc hiểu rõ phân độ sốt xuất huyết theo hướng dẫn của Bộ Y tế là vô cùng quan trọng để nhận diện đúng tình trạng bệnh và đưa ra phương án điều trị phù hợp. Mỗi phân độ của bệnh từ nhẹ đến nặng có những triệu chứng và biến chứng khác nhau, việc điều trị kịp thời, theo dõi chặt chẽ và cung cấp các biện pháp hỗ trợ sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ biến chứng và bảo vệ sức khỏe người bệnh. Nếu có dấu hiệu nghi ngờ mắc sốt xuất huyết, hãy đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị sớm.