Tay chân miệng bội nhiễm: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

Tay chân miệng thường biểu hiện nhẹ với các triệu chứng sốt, phát ban mụn nước và loét niêm mạc miệng, tay, chân, mông... Nếu không được phát hiện sớm, điều trị kịp thời và đúng cách, một số trường hợp có thể biến chứng nghiêm trọng như viêm màng não, viêm não, nhiễm trùng huyết và thậm chí tử vong do tay chân miệng bội nhiễm virus, vi khuẩn, vi nấm…

Tay chân miệng bội nhiễm là gì?

Bệnh tay chân miệng bội nhiễm là tình trạng mắc bệnh tay chân miệng chủ yếu do virus Coxsackie A16 và enterovirus 71 (EV71) gây ra, nhưng đồng thời bị nhiễm thêm một loại vi khuẩn, virus hoặc nấm khác, khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.

Bệnh tay chân miệng là căn bệnh phổ biến ở trẻ em do các loại virus chi enterovirus gây bệnh, xảy ra chủ yếu vào mùa xuân và mùa thu, thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và tỷ lệ mắc cao hơn ở các khu vực Châu Á - Thái Bình Dương và Châu Âu. Hơn 90% các trường hợp được chẩn đoán ở trẻ em dưới 5 tuổi, cho thấy tình trạng dễ mắc bệnh và mức độ nghiêm trọng của bệnh tay chân miệng liên quan đến độ tuổi. (2)

Trong phần lớn các trường hợp, các triệu chứng của bệnh tay chân miệng sẽ biến mất sau 5-7 ngày. Tuy nhiên, bệnh tay chân miệng có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm viêm màng não, viêm não, liệt và viêm cơ tim do bội nhiễm virus, vi khuẩn gây bệnh, thậm chí gây tử vong.

Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh tay chân miệng có thể bội nhiễm virus dẫn đến viêm màng não do virus - tình trạng nhiễm trùng màng bao phủ não và tủy sống. Viêm màng não do virus ít nghiêm trọng hơn viêm màng não do vi khuẩn và không gây ra mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe. Biến chứng nghiêm trọng nhất nhưng hiếm gặp nhất của bệnh tay, chân và miệng là viêm não – một bệnh nhiễm trùng khiến mô não sưng lên và bị viêm.

Chính vì vậy, khi trẻ xuất hiện các dấu hiệu bất thường như mơ hồ, mệt mỏi, vẻ ngoài nhợt nhạt, đau đầu dữ dội, buồn nôn, nôn mửa, lú lẫn, ảo giác, đau cổ, cứng cổ, run rẩy, co giật, ho, thở nhanh, đờm nhiều… cần đưa trẻ đến bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Nguyên nhân bội nhiễm tay chân miệng

Bệnh tay, chân và miệng thường do nhóm Coxsackievirus A (đặc biệt là CA16) hoặc enterovirus 71 (EV71) gây ra - những loại virus có quan hệ gần gũi thuộc họ Picornaviridae, chi Enterovirus. Bệnh lây truyền chủ yếu qua đường phân - miệng khi tiếp xúc trực tiếp với các tổn thương da và dịch tiết miệng (bao gồm ho, hắt hơi, nói chuyện) hoặc qua tiếp xúc với phân của trẻ bị bệnh tay chân miệng. Một cá nhân bị nhiễm bệnh có thể tiếp tục thải virus qua phân trong một vài tuần và thời gian ủ bệnh là 3-7 ngày. (3)

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh tay chân miệng lây qua đường nào? Cách phòng tránh lây nhiễm

Bội nhiễm tay chân miệng là tình trạng bệnh phức tạp hơn, thường đến từ những nguyên nhân như sau:

1. Mụn nước nhiễm trùng

Nguyên nhân chính gây bội nhiễm thường liên quan đến việc vệ sinh không đúng cách, chẳng hạn như không tắm rửa hoặc vệ sinh răng miệng, vết loét do tổn thương da cho trẻ phù hợp, dẫn đến làm tăng nguy cơ virus, vi khuẩn xâm nhập vào các vết loét hoặc mụn nước gây ra tình trạng tay chân miệng bội nhiễm. Ngoài ra, việc kiêng tắm quá mức cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển trên da.

2. Hệ miễn dịch suy yếu

Hệ miễn dịch suy yếu là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc trẻ bị tay chân miệng bội nhiễm. Khi hệ miễn dịch không đủ mạnh để chống lại virus gây bệnh, cơ thể trẻ dễ bị vi khuẩn hoặc virus khác tấn công vào cơ thể và gây ra các tổn thương trên da hoặc niêm mạc miệng, dẫn đến tình trạng bội nhiễm.

Một số yếu tố dẫn đến tình hệ miễn dịch ở trẻ suy yếu bao gồm trẻ sinh non hoặc thiếu cân, trẻ có bệnh lý nền như suy dinh dưỡng, thiếu máu và các bệnh mạn tính.

3. Vệ sinh kém

Vệ sinh kém là một trong những nguyên nhân chính gây bội nhiễm khi trẻ mắc bệnh tay chân miệng. Điều này khiến vi khuẩn, virus, nấm và các tác nhân gây nhiễm trùng dễ dàng xâm nhập vào các vùng da và niêm mạc bị tổn thương, đặc biệt là khi việc chăm sóc và vệ sinh không được thực hiện đúng cách. Một số yếu tố dẫn đến tay chân miệng bị bội nhiễm bao gồm:

• Vệ sinh không đúng cách: Lau sát, mạnh ở các vùng da bị tổn thương khiến vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng;
• Kiêng tắm theo quan niệm dân gian: Bụi bẩn, vi khuẩn tích tụ trên da do lâu ngày không được làm sạch, làm gia tăng nguy cơ bội nhiễm virus, vi khuẩn gây bệnh;
• Không vệ sinh tay trước khi chăm sóc trẻ: Việc không rửa tay sạch sẽ trước khi chăm sóc trẻ, đặc biệt sau khi thay tã, vệ sinh miệng hoặc chạm vào các bóng nước, có thể làm lây lan vi khuẩn từ tay người chăm sóc sang các vết thương trên cơ thể trẻ.

Các chuyên gia cho biết, một sai lầm hay gặp nhất trong chăm sóc trẻ bị tay chân miệng chính là dùng khăn sữa và gạc để vệ sinh miệng cho trẻ. Điều này xuất phát từ việc trẻ bị loét miệng đau đớn, không thể nuốt được nước bọt nên miệng có mùi rất hôi. Trẻ lại không thể đánh răng nên nhiều phụ huynh sử dụng khăn sữa và gạc thấm nước muối để vệ sinh miệng cho trẻ. Tuy nhiên, việc vệ sinh này nếu không cẩn thận có nguy cơ chạm vào các vết loét và làm vỡ mụn nước khiến tổn thương ngày càng nặng, tăng nguy cơ bội nhiễm vi khuẩn, nấm.

Thực tế, rất nhiều trường hợp trẻ bị tay chân miệng xuất hiện biến chứng bội nhiễm viêm nha chu do cách chăm sóc của người thân không đúng cách.

4. Dùng kháng sinh không đúng cách

Bệnh tay chân miệng do virus gây ra nên việc sử dụng kháng sinh thường không có tác dụng, trừ khi bội nhiễm với vi khuẩn và được bác sĩ chỉ định sử dụng. Dùng thuốc kháng sinh không đúng liều lượng và thời gian có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc và mất cân bằng hệ vi sinh vật tự nhiên trong cơ thể, đặc biệt ở đường ruột. Điều này khiến khả năng miễn dịch bảo vệ tự nhiên của cơ thể giảm sút, dễ khiến trẻ bị nhiễm trùng thứ phát.

5. Môi trường ô nhiễm

Trẻ sống trong môi trường không đảm bảo vệ sinh sẽ làm tăng nguy cơ tiếp xúc với các vi khuẩn, virus, nấm mốc.. tạo cơ hội thuận lợi cho các tác nhân xâm nhập vào cơ thể thông qua các vết loét từ tổn thương trên da, dẫn đến tình trạng nhiễm trùng thứ phát. Một số yếu tố dẫn đến ô nhiễm môi trường làm tăng nguy cơ tay chân miệng bội nhiễm, bao gồm:

• Không khí ô nhiễm: Bụi bẩn, khí thải và các hạt vi sinh vật trong không khí có thể dễ dàng bám vào các vết thương hở trên da;
• Nước không sạch: Sử dụng nước không đảm bảo vệ sinh để tắm rửa hoặc vệ sinh vùng da bị tổn thương có thể làm tăng nguy cơ vi khuẩn xâm nhập vào các vết loét, dẫn đến bội nhiễm;
• Đồ dùng và vật dụng không đảm bảo vệ sinh: Đồ chơi, quần áo, khăn tắm và các vật dụng cá nhân của trẻ không được giặt sạch hoặc khử khuẩn đúng cách, trở thành nguồn lây nhiễm lớn;
• Môi trường sống ẩm thấp, nhiều vi khuẩn: Các khu vực sống ẩm thấp, không được vệ sinh thường xuyên có thể gây trú ngụ các vi khuẩn, nấm mốc và các tác nhân gây bệnh.

Triệu chứng bé bị tay chân miệng bội nhiễm

Các tổn thương do bệnh tay chân miệng thường xuất hiện 1 - 2 ngày sau giai đoạn báo hiệu là sốt, khó chịu và đau nhức toàn cơ. Các triệu chứng của tay chân miệng thông thường sẽ kéo dài khoảng 7 - 10 ngày và tự khỏi. Tuy nhiên, triệu chứng của tay chân miệng bội nhiễm có thể sẽ kéo dài lâu hơn và tiềm ẩn nhiều nguy cơ hơn.

1. Dấu hiệu trên da

Các triệu chứng ban đầu ở trẻ bị tay chân miệng thường biểu hiện bằng các cơn sốt nhẹ, khó chịu và chán ăn. Sau đó, tình trạng phát ban, mụn nước trong suốt ở lòng bàn tay, lòng bàn chân và loét miệng bắt đầu hình thành:

• Tổn thương miệng: Sau giai đoạn tiền triệu, các tổn thương sẽ bắt đầu phát triển trong miệng, thậm chí ở niêm mạc má, lưỡi và vòm miệng cứng (như lưỡi gà, nướu, môi) và da xung quanh miệng. Các tổn thương ở miệng thường là các vết loét màu vàng được bao quanh bởi quầng đỏ, gây khó chịu và đau đớn. Trẻ em dưới 5 tuổi có xu hướng có các triệu chứng nghiêm trọng hơn trẻ lớn.
• Tổn thương da: Chủ yếu ở lòng bàn tay, lòng bàn chân và giữa các ngón tay và ngón chân. Các tổn thương bắt đầu là các nốt ban đỏ 2-5 mm nhưng nhanh chóng tiến triển thành các mụn nước màu xám có nền ban đỏ. Các tổn thương cũng có thể xuất hiện ở thân, đùi, mông và/hoặc bộ phận sinh dục.

Những tổn thương ít điển hình này chủ yếu là phát ban dạng dát sẩn ban đỏ thay vì các nốt sẩn mụn nước ở tay và chân. Phát ban kéo dài khoảng 3-6 ngày, thường không có triệu chứng nhưng có thể ngứa hoặc đau.

Cần lưu ý, các mụn nước trong bệnh tay chân miệng có dịch trong suốt, nhưng khi bị bội nhiễm, chúng có thể chuyển sang màu đục hoặc nâu, biểu hiện của nhiễm trùng. Nếu không được điều trị kịp thời, bội nhiễm có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng huyết, viêm não, viêm màng não hoặc viêm cơ tim.

2. Dấu hiệu toàn thân

Trẻ bị tay chân miệng bội nhiễm có thể xuất hiện các dấu hiệu toàn thân như sốt cao, da khô/nhăn nheo, cáu kỉnh, chán ăn, mắt trũng sâu, quấy khóc, mệt mỏi và uể oải bất thường.. Sau đó, trẻ xuất hiện các mụn lở, rộp da ở các vị trí như tay, chân, miệng hoặc thậm chí ở mông, đầu gối.... Ngoài ra, trẻ có thể xuất hiện các rối loạn tri giác, mê sảng và co giật.

3. Dấu hiệu hô hấp

Bên cạnh các biểu hiện trên da và dấu hiệu toàn thân, trẻ bị tay chân miệng bội nhiễm có thể xuất hiện các dấu hiệu hô hấp như khó thở, thở nhanh, thở rút lõm lồng ngực, thở khò khè và rít từng cơn, nhịp thở không đều, thở nông… Đồng thời, nếu trẻ có nguy cơ xuất hiện biến chứng phù phổi cấp, có thể dẫn đến dấu hiệu khó thở đến tím tái, nghe phổi thấy nhiều tiếng ran ẩm.. cực kỳ nguy hiểm.

4. Dấu hiệu thần kinh

Trẻ bị tay chân miệng bội nhiễm có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh, gây ra tình trạng viêm màng não và viêm não ở người bệnh. Các dấu hiệu biểu hiện triệu chứng viêm màng não do bội nhiễm virus ở bệnh tay chân miệng gồm sốt cao (từ 38 độ C trở lên), rất buồn ngủ, đau đầu, cứng cổ và không thích ánh sáng.

Đối với tình trạng viêm não sẽ xuất hiện các dấu hiệu nghiêm trọng hơn, có thể phát triển trong vài giờ hoặc trong vài ngày, bao gồm lờ đờ, lú lẫn, co giật các chi, yếu hoặc liệt tứ chi, và sợ ánh sáng.

Cách điều trị tay chân miệng bội nhiễm

Không có phương pháp điều trị đặc hiệu với bệnh tay chân miệng. Hầu hết các biện pháp chữa trị đều tập trung làm giảm triệu chứng. Đối với các triệu chứng đau đớn hoặc khó chịu, các chuyên gia khuyên dùng các phương pháp điều trị không kê đơn (OTC) và các biện pháp khắc phục tại nhà để giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn, bao gồm:

• Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ;
• Thuốc làm dịu miệng dạng lỏng;
• Bổ sung đủ nước;
• Nghỉ ngơi thật nhiều;
• Tiêu thụ các loại thức ăn mềm, lỏng.

Trong trường hợp bội nhiễm thêm các vi khuẩn, bác sĩ sẽ chỉ định liều thuốc kháng sinh phù hợp để điều trị bệnh tay chân miệng bội nhiễm. Bố mẹ cần lưu ý tuyệt đối không tự ý dùng thuốc kháng sinh cho trẻ vì nguy cơ gây ra tác dụng phụ nếu dùng không đúng cách có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc kháng sinh của vi khuẩn.

Một số lưu ý người bị tay chân miệng bội nhiễm cần đặc biệt lưu ý:

• Để các mụn nước khô tự nhiên, tránh chạm, đùa nghịch hoặc nặn chúng;
• Rửa tay bằng nước sạch và xà phòng thường xuyên;
• Sử dụng khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi và vứt vào nơi quy định;
• Tránh dùng chung khăn tắm hoặc sử dụng vật dụng gia đình chung (như cốc, dĩa, chén, đĩa…);
• Nên dùng thức ăn mềm, lỏng nếu việc ăn, nuốt không thoải mái và tránh thức ăn và đồ uống nóng, có tính axit hoặc cay;
• Súc miệng bằng nước muối ấm dành cho người lớn (không nên thực hiện cho trẻ em) để giảm sự khó chịu do loét miệng;
• Vệ sinh và khử trùng đồ chơi có thể đã tiếp xúc với nước bọt của trẻ;
• Tránh tiếp xúc gần với người bị nhiễm bệnh.

Để phòng ngừa bội nhiễm, phụ huynh cần giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, cách ly trẻ bị bệnh để tránh lây nhiễm chéo, và theo dõi sát sao các triệu chứng. Nếu phát hiện dấu hiệu bất thường, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.

⇒ Tham khảo thêm: Trẻ bị tay chân miệng khi nào cần nhập viện? 10 dấu hiệu cảnh báo

Phòng ngừa tay chân miệng bội nhiễm

Để phòng ngừa tay chân miệng bội nhiễm cho trẻ, phụ huynh cần lưu ý các điều sau:

• Rửa tay bằng xà phòng và nước trong ít nhất 20 giây sau khi ho, hắt hơi, đi vệ sinh, thay tã/bỉm cho trẻ...
• Hạn chế chạm tay vào mắt/mũi/miệng để ngừa nguy cơ lây bệnh;
• Vệ sinh và khử trùng các bề mặt thường xuyên chạm vào và các đồ vật dùng chung (chẳng hạn như tay nắm cửa, đồ chơi..);
• Tránh tiếp xúc với người bị bệnh tay chân miệng;
• Thực hiện tốt các vấn đề về vệ sinh trong ăn uống, dùng bữa…

Bên cạnh việc thực hiện các phương pháp phòng bệnh tay chân miệng, việc tiêm vắc xin tay chân miệng được các chuyên gia khuyến cáo để mang lại hiệu quả phòng bệnh tối ưu. Hiện nay, trên thế giới đã có vắc xin phòng bệnh tay chân miệng cho trẻ em - đối tượng có nguy cơ cao nhất lây nhiễm và mắc bệnh tay chân miệng. Vắc xin đang trong quá trình phê duyệt và sớm được Hệ thống tiêm chủng vắc xin VNVC đưa về Việt Nam, ra mắt và triển khai tiêm đầu tiên trên toàn quốc, mang đến cơ hội sớm tiếp cận với một trong những loại vắc xin mới, vắc xin quan trọng cho trẻ em Việt, giúp phòng ngừa căn bệnh cực kỳ phổ biến và nguy hiểm hàng đầu ở nhóm trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Vắc xin tay chân miệng thế hệ mới hiện nay giúp bảo vệ trẻ khỏi EV71 - tác nhân gây ra các biến chứng nghiêm trọng của bệnh tay chân miệng. Theo thống kê, các đợt bùng phát của EV71 đã được xác định ở 41% các trường hợp nhiễm bệnh tay chân miệng, trong đó có 81% các trường hợp nghiêm trọng và 93% các trường hợp tử vong. Đặc biệt, EV17 dẫn đến tỷ lệ biến chứng thần kinh, tim mạch và tử vong cao hơn so với các tác nhân gây bệnh khác như CA16.

Vắc xin tay chân miệng với phác đồ tiêm gồm 2 mũi cách nhau ít nhất 1 tháng, chỉ định tiêm cho trẻ từ 6 tháng tuổi,mang hiệu quả phòng bệnh cao lên đến 96,8%.

⇒ Tham khảo thêm: Chăm sóc trẻ bị tay chân miệng tại nhà và những sai lầm cần tránh

Tay chân miệng bội nhiễm là tình trạng đồng nhiễm thêm một loại vi khuẩn, virus, nấm khác khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng tay chân miệng bội nhiễm bắt nguồn từ việc nhiễm trùng mụn nước, vệ sinh cá nhân và môi trường kém, dùng thuốc không đúng… khiến trẻ mắc bệnh nặng hơn và kéo dài thời gian hồi phục.