Tay chân miệng lây qua đường nào? Cách phòng tránh hiệu quả

Tay chân miệng có tốc độ lây lan và tiến triển nhanh chóng, khiến rất nhiều phụ huynh lo lắng bệnh tay chân miệng lây qua đường nào? Có thể phòng ngừa các con đường lây bệnh tay chân miệng hay không? Cùng chuyên gia giải đáp chi tiết ngay trong bài viết dưới đây.

Bệnh tay chân miệng có lây không?

Bệnh tay chân miệng lây truyền từ người sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết của người bệnh hoặc gián tiếp với đồ vật dính dịch tiết nhiễm virus. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tay chân miệng có tốc độ lây truyền nhanh chóng, lưu hành phổ biến tại nhiều quốc gia thuộc khu vực châu Á, cứ vài năm lại bùng phát một đợt dịch tại nhiều khu vực khác nhau. Trong những năm qua, nhiều quốc gia châu Á đã ghi nhận số ca mắc tay chân miệng tăng nhanh như: Việt Nam, Hàn Quốc, Trung Quốc, Hồng Kông, Thái Loan, Đài Loan…

Tay chân miệng là bệnh nhiễm trùng do virus phổ biến, với triệu chứng đặc trưng là các mụn nước ở tay, chân, bên trong hoặc xung quanh miệng. Bệnh tay chân miệng chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em dưới 10 tuổi với 95% trường hợp xảy ra ở nhóm đối tượng trẻ mới biết đi dưới 5 tuổi, vì hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện và khả năng nhận thức vệ sinh còn hạn chế. Đặc biệt khi tiếp xúc gần gũi với bạn bè trong sinh hoạt hàng ngày.

Bên cạnh đó, những người chăm sóc trẻ, như phụ huynh hoặc giáo viên, cũng có thể trở thành nguồn lây thứ cấp nếu không tuân thủ vệ sinh sạch sẽ.

Tuy nhiên, nhóm trẻ lớn hơn hay thanh thiếu niên, thậm chí là người lớn, đặc biệt là người suy giảm miễn dịch cũng có thể bị lây nhiễm và mắc bệnh nếu không thực hiện đầy đủ các phương pháp phòng bệnh khoa học được khuyến cáo.

Đáng lưu ý, một người có thể nhiễm tay chân miệng nhiều lần do mỗi lần mắc bệnh cơ thể chỉ sản sinh kháng thể với một loại virus nhất định. Người đó vẫn có thể tái nhiễm nếu nhiễm virus khác thuộc nhóm Enterovirus - tác nhân gây bệnh tay chân miệng.

Bệnh tay chân miệng lây qua đường nào?

Các con đường lây truyền bệnh tay chân miệng bao gồm: lây truyền qua đường hô hấp, tiếp xúc trực tiếp với người nhiễm bệnh, chạm vào phân người bệnh và lây lan qua bề mặt có chứa virus. Hiểu rõ các con đường lây truyền bệnh tay chân miệng rất quan trọng để có biện pháp phòng ngừa bệnh hiệu quả.

1. Lây truyền qua đường hô hấp

Virus gây bệnh tay chân miệng tồn tại trong dịch tiết hô hấp của người bệnh, gồm nước bọt, nước mũi, dịch họng. Khi ho, hắt hơi, nói chuyện, người bệnh có thể thể làm lây lan các giọt bắn chứa virus, phát tán chúng vào đường không khí. Lây qua đường giọt bắn cũng là con đường lây lan chủ yếu của bệnh tay chân miệng, đặc biệt là ở những môi trường tập thể như nhà trẻ, trường học, nơi virus có thể lây lan nhanh qua không khí.

2. Tiếp xúc trực tiếp với người nhiễm bệnh

Bệnh tay chân miệng còn có thể lây truyền thông qua tiếp xúc với các nốt mụn nước/ vết loét trên cơ thể người bệnh. Tiếp xúc trực tiếp là một con đường lây truyền quan trọng, đặc biệt là trong gia đình và các môi trường chăm sóc trẻ em, nơi có sự tiếp xúc gần giữa người lớn và trẻ em, cũng như giữa trẻ em với nhau.

3. Tiếp xúc với dịch tiêu hóa của người bệnh

Virus gây bệnh còn có thể tồn tại trong phân người bệnh, thậm chí có khả năng tồn tại trong phân vài tuần sau khi các triệu chứng biến mất. Virus lây truyền khi người lành không rửa tay cẩn thận sau khi đi vệ sinh hoặc sau khi thay tã cho trẻ mắc bệnh. Hoặc cũng có thể lây truyền khi chạm vào các vật dụng hoặc bề mặt có phân của người bệnh.

4. Lây lan qua bề mặt có chứa virus

Ngoài các đường lây truyền trên, virus gây bệnh tay chân miệng còn có thể tồn tại trên các bề mặt và lây lan gián tiếp thông qua việc tiếp xúc với các bề mặt này. Cụ thể, virus có thể tồn tại trên các bề mặt như đồ chơi, tay nắm cửa, bàn ghế, sàn nhà... khi người khỏe mạnh chạm vào bề mặt sau đó đưa tay lên miệng, mũi, mắt, virus có thể đi vào cơ thể và gây bệnh.

Thời gian virus tồn tại trên các bề mặt có thể từ vài giờ cho đến vài ngày, tùy vào điều kiện môi trường và loại bề mặt. Trong điều kiện ẩm ướt, mát mẻ virus có thể tồn tại lâu hơn.

⇒ Tham khảo thêm: Tay chân miệng có lây cho người lớn không? Có nguy hiểm không?

Các yếu tố làm tăng nguy cơ lây lan tay chân miệng

Không chỉ cần chú ý đến việc tay chân miệng lây qua đường nào, bạn còn nên biết các yếu tố góp phần làm gia tăng nguy cơ lây lan của bệnh tay chân miệng, từ đặc điểm sinh học của virus, thói quen vệ sinh kém cho đến các điều kiện khách quan trong cộng đồng và môi trường sống.

1. Đặc tính sinh học của virus gây bệnh

Một trong những yếu tố cơ bản làm tăng nguy cơ lây lan bệnh tay chân miệng là đặc tính của các virus thuộc nhóm Enterovirus. Hai chủng virus chính gây bệnh là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71), trong đó EV71 đặc biệt nguy hiểm do khả năng gây biến chứng nghiêm trọng và tốc độ lây nhiễm cao. Virus này tồn tại và phát triển mạnh ở môi trường nóng ẩm, điều kiện phổ biến tại nhiều quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam.

Đặc biệt, virus tay chân miệng có khả năng tồn tại lâu trên các bề mặt như đồ chơi, bàn ghế, tay vịn cầu thang... Điều này giúp nó dễ dàng lây lan gián tiếp thông qua việc trẻ tiếp xúc với các bề mặt này rồi đưa tay lên miệng, mắt hoặc mũi.

2. Ý thức vệ sinh cá nhân và thói quen sinh hoạt

Vệ sinh kém cũng là yếu tố tạo điều kiện cho virus tồn tại và lây lan dễ dàng hơn. Bệnh tay chân miệng lây chủ yếu qua đường tiêu hóa và tiếp xúc trực tiếp, do đó, vệ sinh cá nhân đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

Tuy nhiên, trẻ nhỏ thường chưa có ý thức giữ gìn vệ sinh, đồng thời các phụ huynh hoặc người chăm sóc trẻ đôi khi cũng xem nhẹ vấn đề vệ sinh hàng ngày. Một số hành vi như không rửa tay sạch trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc dùng chung đồ dùng cá nhân, chẳng hạn như cốc uống nước, khăn mặt, đồ chơi, đều góp phần làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm.

Thói quen không rửa tay thường xuyên, vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường kém hay thói quen sử dụng chung đồ dùng cá nhân như cốc uống nước, khăn mặt, đồ chơi… đều góp phần làm tăng nguy cơ lây nhiễm và phát tán mầm bệnh.

Ngoài ra, thói quen để trẻ chơi đùa tự do với nhóm bạn bè mà không chú ý kiểm soát các hành động như cầm nắm đồ vật chung, sờ vào mụn nước hoặc dịch tiết của trẻ khác cũng làm tăng sự lây lan của bệnh.

3. Môi trường tập thể và tính chất đông đúc

Môi trường đông người như trường học, nhà trẻ, trường mẫu giáo, khu vui chơi hoặc các phương tiện giao thông công cộng trở thành điểm nóng lây lan bệnh tay chân miệng, do tiếp xúc gần giữa người với người. Trẻ e trong độ tuổi đi nhà trẻ có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thường xuyên tiếp xúc gần gũi với các bạn cùng lớp. Một trẻ mắc bệnh có thể nhanh chóng truyền virus sang cho những trẻ khác thông qua ho, hắt hơi, hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ cơ thể.

4. Sự chủ quan và thiếu nhận thức của cộng đồng

Bệnh tay chân miệng lây qua đường nào không chỉ đến từ ý thức vệ sinh cá nhân hay sinh hoạt trong môi trường tập thể, sự lây lan nhanh chóng của bệnh tay chân miệng đôi khi là kết quả của việc cộng đồng thiếu hiểu biết hoặc chủ quan trong phòng ngừa bệnh. Một số phụ huynh, sau khi thấy con mình chỉ có triệu chứng nhẹ, không nhận ra đó là tay chân miệng và tiếp tục cho trẻ đến trường, dẫn đến nguy cơ lây lan dịch bệnh cho các trẻ khác. Ý thức cách ly bệnh nhân tay chân miệng chưa được thực hiện nghiêm túc khiến bệnh dễ bùng phát thành dịch.

Thêm vào đó, không ít người dân chưa nhận thức được rằng bệnh tay chân miệng có thể tiếp tục lây lan ngay cả khi triệu chứng lâm sàng của trẻ đã biến mất. Virus vẫn tồn tại trong phân của trẻ bệnh trong vòng vài tuần sau khi khỏi bệnh, làm tăng nguy cơ phát tán virus qua môi trường hoặc tay không được vệ sinh sạch sẽ.

5. Điều kiện vệ sinh môi trường kém

Vệ sinh môi trường sống không đảm bảo, như hệ thống xử lý nước thải, nhà vệ sinh không sạch sẽ hoặc xả rác bừa bãi, góp phần làm tăng khả năng lưu hành virus trong cộng đồng. Virus tay chân miệng có khả năng tồn tại lâu ở môi trường bên ngoài, đặc biệt là trên các bề mặt có tiếp xúc với dịch tiết hoặc phân từ người bệnh.

Tại các khu dân cư đông đúc hoặc vùng nông thôn, nơi còn nhiều hạn chế về điều kiện vệ sinh, nguy cơ bùng phát các ổ dịch tay chân miệng càng cao.

6. Khí hậu nóng ẩm

Ngoài ra, thời tiết nóng ẩm của mùa hè và mùa thu cũng là yếu tố góp phần tăng nguy cơ nhiễm bệnh. Khí hậu nóng ẩm phổ biến ở các nước nhiệt đới như Việt Nam tạo điều kiện thuận lợi cho sự tồn tại và phát triển của virus.

Đây là lý do tại sao bệnh tay chân miệng thường bùng phát mạnh vào mùa xuân hè và mùa mưa, khi thời tiết ẩm và nhiệt độ cao. Các mùa này cũng là thời điểm trẻ em dễ bị suy giảm sức đề kháng do thời tiết thay đổi, càng làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh.

⇒ Tham khảo thêm: Mùa tay chân miệng cao điểm vào tháng mấy? Làm sao bảo vệ trẻ an toàn?

Do đó, việc thực hiện đồng bộ các biện pháp phòng ngừa tay chân miệng như thường xuyên rửa tay, vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, hạn chế tiếp xúc với người bệnh là rất quan trọng để kiểm soát và giảm thiểu nguy cơ lây lan bệnh tay chân miệng trong cộng đồng.

⇒ Tham khảo thêm: Tay chân miệng bao lâu thì hết lây? Làm sao phòng tránh?

Cách phòng ngừa lây lan bệnh tay chân miệng

Vậy khi đã nắm được câu trả lời cho vấn đề “bệnh tay chân miệng lây qua đường nào, các biện pháp phòng ngừa bệnh tay chân miệng chủ yếu tập trung vào việc vệ sinh cá nhân, tăng cường hệ miễn dịch và tiêm vắc xin.

1. Vệ sinh cá nhân sạch sẽ

Virus gây bệnh tay chân miệng chủ yếu lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiếp người bệnh hay gián tiếp qua bề mặt. Do đó, vệ sinh cá nhân sạch sẽ giúp loại bỏ virus khỏi cơ thể và ngăn sự lây lan của mầm bệnh.

Nên tập cho bản thân thói quen rửa tay thường xuyên bằng nước sạch và xà phòng, nhất là sau khi đi vệ sinh, trước khi ăn hoặc sau khi thay tã cho bé. Ngoài ra, khi chạm vào các bề mặt công cộng hoặc sau khi tiếp xúc với bệnh nhân nhiễm tay chân miệng nên rửa tay ngay. Thời gian rửa tay ít nhất là 20 giây, chà kỹ ngón tay, kẽ tay, mu bàn tay.

Tắm rửa mỗi ngày, súc miệng bằng nước muối hoặc dung dịch vệ sinh, không dùng chung vật dụng cá nhân là các phương pháp giữ vệ sinh cá nhân hiệu quả, ngăn nguy cơ nhiễm bệnh.

2. Vệ sinh môi trường sống

Virus tay chân miệng có khả năng tồn tại trên các bề mặt trong môi trường sống. Vệ sinh môi trường sống giúp loại bỏ virus bám trên các bề mặt hiệu quả, giảm nguy cơ lây bệnh. Cụ thể, nên thường xuyên lau chùi và khử trùng các bề mặt như đồ chơi, tay nắm cửa, bàn ghế, sàn nhà... bằng các chất tẩy rửa phù hợp.

Giặt giũ quần áo, khăn trải giường và chăn, màn thường xuyên bằng nước nóng và xà phòng. Vệ sinh đồ chơi của trẻ thường xuyên, đặc biệt là đồ chơi trẻ thường xuyên sử dụng tại nhà trẻ, trường mầm non. Đảm bảo môi trường sống thông thoáng, có ánh sáng mặt trời để hạn chế sự phát triển của virus.

3. Không tiếp xúc với người bệnh

Không nên tiếp xúc trực tiếp với người bệnh tay chân miệng. Tránh các hành động gần gũi như ôm, hôn, dùng chung đồ dùng với người bệnh. Cách ly bệnh nhân tại nhà để tránh lây nhiễm bệnh cho người khác, đặc biệt là người cao tuổi và phụ nữ mang thai. Thường xuyên đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người bệnh tay chân miệng để giảm nguy cơ lây nhiễm qua đường hô hấp.

4. Tăng cường hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch khỏe mạnh giúp cơ thể chống lại sự tấn công của virus tay chân miệng hiệu quả hơn, đồng thời giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh. Để có hệ miễn dịch khỏe mạnh, nên có chế độ dinh dưỡng hợp lý với việc ăn uống đầy đủ các nhóm chất vitamin, khoáng chất, protein, chất xơ...

Ngủ đủ 7 - 8 tiếng mỗi đêm để cơ thể phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch hiệu quả. Tập thể dục thường xuyên để tăng cường miễn dịch và cải thiện sức khỏe tổng thể. Ngoài ra, căng thẳng kéo dài có thể làm suy yếu hệ miễn dịch. Cần giảm căng thẳng bằng các bài tập yoga, thiền, nghe nhạc.

5. Tiêm phòng vắc xin

Vắc xin phòng bệnh tay chân miệng là vắc xin đơn giá, bất hoạt, tiêm cho trẻ từ 2 tháng đến dưới 6 tuổi, cung cấp khả năng phòng ngừa đến 96,8% nguy cơ mắc bệnh do chủng virus Enterovirus 71 (EV71) gây ra. Đây là chủng virus tay chân miệng phổ biến, chiếm đa số trong các trường hợp bệnh nặng và biến chứng nguy hiểm.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không? Khi nào cần đến bệnh viện?

Chuyên gia đã giải đáp chi tiết thắc mắc tay chân miệng lây qua đường nào? Bệnh tay chân miệng có khả năng lây lan nhanh qua đường hô hấp, tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, tiếp xúc với dịch tiêu hóa của người bệnh hoặc lây lan qua bề mặt chứa virus. Để phòng ngừa bệnh tay chân miệng hiệu quả, người dân cần giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, tránh tiếp xúc với người bệnh, tăng cường miễn dịch và quan trọng nhất là chủ động tiêm phòng vắc xin.