Tiêm vắc xin cúm có phòng được cúm A không? Hiệu quả ra sao?

Tiêm vắc xin cúm là biện pháp phòng bệnh cúm và các biến chứng nguy hiểm của cúm chủ động, hiệu quả và an toàn. Vậy, tiêm vắc xin cúm có phòng được cúm A không bởi cúm A là chủng virus cúm lưu hành phổ biến tại Việt Nam, có độc lực cao, lây lan nhanh và tiến triển nhanh chóng, dễ biến chứng bệnh nặng như suy hô hấp, viêm cơ tim, thậm chí dẫn đến tử vong.

Cơ chế hoạt động của vắc xin cúm

Cơ chế hoạt động của vắc xin cúm dựa trên nguyên tắc "huấn luyện" hệ miễn dịch để nhận diện virus mà không gây ra bệnh. Quá trình này bao gồm các bước chính như sau:

• Giai đoạn nhận diện mầm bệnh:

Khi vắc xin được tiêm vào cơ thể, những thành phần của virus cúm (thường là protein hemagglutinin - HA nằm trên bề mặt virus) sẽ kích thích hệ miễn dịch, đặc biệt là các tế bào miễn dịch trình diện kháng nguyên (antigen-presenting cells). Những tế bào miễn dịch này "nhận diện" protein virus là tác nhân lạ và khởi động quá trình đáp ứng miễn dịch.

• Kích hoạt hệ thống miễn dịch bẩm sinh và miễn dịch đặc hiệu:

Sau khi nhận diện kháng nguyên, các tế bào miễn dịch sẽ kích thích miễn dịch dịch thể và miễn dịch tế bào:

• • Miễn dịch dịch thể: Tế bào miễn dịch lympho B được kích hoạt và tạo ra kháng thể (đặc biệt là kháng thể IgG). Kháng thể này có chức năng nhận biết và bám lấy virus cúm khi nó xâm nhập, ngăn cản chúng tiếp cận tế bào cơ thể và gây nhiễm bệnh.
  • Miễn dịch tế bào: Tế bào miễn dịch lympho T được kích hoạt nhằm phá hủy bất kỳ tế bào nào đã bị nhiễm virus (nếu có).

• Ghi nhớ miễn dịch:

Sau khi hoàn thành "huấn luyện", một số tế bào lympho B và lympho T sẽ trở thành tế bào miễn dịch ghi nhớ, lưu trữ thông tin về cấu trúc của virus cúm. Nếu cơ thể tiếp xúc với virus thật, hệ miễn dịch có thể phản ứng nhanh hơn, mạnh hơn và tiêu diệt virus trước khi bệnh bùng phát. Điều này giúp giảm nguy cơ nhiễm cúm hoặc làm cho các triệu chứng bệnh nhẹ hơn.

Vắc xin cúm có khả năng kích thích hệ miễn dịch sản sinh kháng thể đặc hiệu bảo vệ trước virus cúm trong khoảng 2 tuần sau khi tiêm vắc xin và đạt được hiệu quả kháng thể tối ưu nhất trong vòng 4 tuần. Virus cúm có khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục theo từng năm.

Do đó, vắc xin cúm cũng được thiết kế phù hợp, cập nhật liên tục từng năm để đáp ứng hiệu quả bảo vệ trước các chủng virus cúm mới nhất. Đó là lý do người dân cần tiêm phòng cúm nhắc lại mỗi năm 1 lần.

Tiêm vắc xin cúm có phòng được cúm A không?

Vắc xin cúm có khả năng bảo vệ hiệu quả trước các phân nhóm virus cúm A được dự đoán là lưu hành phổ biến trong mùa cúm. Đây là một trong những biện pháp chủ động và hiệu quả nhất để ngăn ngừa cúm A.

Vắc xin cúm mùa, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các cơ quan y tế công cộng khuyến cáo tiêm mỗi năm, được thiết kế để bảo vệ cơ thể trước những chủng virus cúm phổ biến nhất trong mùa cúm đó. Các loại vắc xin cúm hiện nay thường là loại vắc xin 3 thành phần (trivalent) hoặc vắc xin 4 thành phần (quadrivalent), bao gồm:

• Hai chủng của virus cúm A (thường là H1N1 và H3N2);
• Một hoặc hai chủng của virus cúm B (tùy loại vắc xin).

Vắc xin cúm được sản xuất dựa trên các dự đoán của các nhà khoa học về các chủng virus cúm A và cúm B có khả năng lưu hành trong mùa cúm sắp tới. Nếu các virus trong vắc xin phù hợp với các chủng cúm A thực tế đang lưu hành, hiệu quả bảo vệ có thể đạt tới 60%[2].

Lưu ý: Do virus cúm A liên tục biến đổi di truyền, vắc xin không thể bảo vệ hoàn toàn nếu xuất hiện các chủng cúm A mới hoặc khác biệt. Quá trình biến đổi này được gọi là "trôi kháng nguyên" (antigenic drift) và có thể khiến hệ miễn dịch ghi nhớ từ các mùa cúm trước đó không còn hiệu quả. Trong một số trường hợp hiếm gặp, virus cúm A có thể tái tổ hợp gen (antigenic shift) và tạo ra các chủng virus hoàn toàn mới, có khả năng gây ra đại dịch.

Dù không bảo vệ hoàn toàn, vắc xin vẫn đóng vai trò chính trong việc giảm các triệu chứng nặng hoặc tử vong. Người tiêm vắc xin thường có nguy cơ nhập viện, biến chứng (như viêm phổi) và tử vong thấp hơn so với người không tiêm, đặc biệt ở các nhóm nguy cơ cao như trẻ nhỏ, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai và người mắc bệnh mạn tính.

Các nghiên cứu cho thấy tiêm phòng cúm giảm nguy cơ nhập viện liên quan đến cúm ở trẻ em xuống 41%, ở người lớn là 82%. Những người đã tiêm vắc xin phòng cúm, nếu không may bị cúm, bệnh cũng sẽ nhẹ hơn, khả năng nhập viện ICU thấp hơn.

Ai nên tiêm cúm để phòng ngừa bệnh cúm A?

Vắc xin phòng cúm A được chỉ định tiêm cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn. Bất cứ ai cũng nên tiêm phòng cúm, đặc biệt là những đối tượng nguy cơ cao trở nặng khi mắc cúm như:

• Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là dưới 2 tuổi: Đây là nhóm trẻ nhỏ có hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn chỉnh, dễ bị tổn thương trước virus cúm A. Cúm ở trẻ nhỏ không chỉ gây ra các triệu chứng nặng mà còn dễ tiến triển thành các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm phế quản hoặc viêm tai giữa.
• Người cao tuổi trên 65: Hệ miễn dịch của người cao tuổi suy giảm theo thời gian, khiến họ có nguy cơ cao bị nhiễm virus cúm A và gặp các biến chứng nặng. Tiêm vắc xin cúm hàng năm không chỉ giúp họ giảm nguy cơ nhiễm bệnh mà còn làm giảm tỷ lệ nhập viện và tử vong do các biến chứng như viêm phổi, suy hô hấp hoặc suy tim.
• Phụ nữ mang thai: Đây là nhóm phụ nữ có hệ miễn dịch thay đổi để bảo vệ thai nhi, khiến họ dễ bị tổn thương hơn trước virus cúm A. Nhiễm cúm khi mang thai làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, sinh non hoặc sẩy thai. Tiêm vắc xin cúm không chỉ bảo vệ mẹ mà còn giúp truyền kháng thể cho thai nhi, mang lại sự bảo vệ gián tiếp cho trẻ trong những tháng đầu đời.
• Người có bệnh mạn tính, đặc biệt là các bệnh viêm phổi, hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), xơ phổi, bệnh thận mạn tính, bệnh gan, béo phì, tim mạch, tiểu đường, người mắc các bệnh làm suy giảm miễn dịch như HIV/AIDS hoặc đang điều trị hóa trị liệu, người có tiền sử đột quỵ hay rối loạn thần kinh, người đang hóa, xạ trị hoặc sử dụng các loại thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian dài…: Nhóm này không chỉ dễ bị nhiễm cúm A mà còn có nguy cơ gặp các biến chứng nguy hiểm nhanh chóng hơn so với người khỏe mạnh…
• Nhân viên y tế và những người làm việc trong môi trường chăm sóc sức khỏe: Nhân viên y tế thường xuyên tiếp xúc với bệnh nhân là nhóm dễ nhiễm virus cúm A và cũng là nguồn lây lan cho những người khác. Việc tiêm vắc xin cúm vừa bảo vệ sức khỏe cá nhân vừa giảm nguy cơ lây lan cúm cho bệnh nhân và cộng đồng.
• Người sinh sống và làm việc trong môi trường tập thể, đông đúc như mái ấm, viện dưỡng lão, nhà trẻ, trường học, khu công nghiệp, ký túc xá…: Đây là nhóm người dễ bị phơi nhiễm và lây lan virus cúm A trong cộng đồng.
• Người chăm sóc trẻ sơ sinh hoặc người cao tuổi: Đây cũng là nhóm đối tượng dễ trở thành cầu nối truyền bệnh nếu không được tiêm phòng cúm.

Các loại vắc xin cúm phòng cúm A được Bộ Y tế cấp phép sử dụng hiện nay

Bên cạnh tiêm vắc xin cúm có phòng được cúm A không thì loại vắc xin nào phòng được cúm A do Bộ Y tế cấp phép. Tại Việt Nam, Bộ Y tế cấp phép lưu hành và tiêm chủng rộng rãi cho người dân 4 loại vắc xin phòng cúm A bao gồm: Vaxigrip Tetra (Pháp), Influvac Tetra (Hà Lan), GC Flu Quadrivalent (Hàn Quốc) và Ivacflu-S (Việt Nam).

Vắc xin Vaxigrip Tetra (Pháp)

Vắc xin Vaxigrip Tetra và vắc xin cúm tứ giá, cung cấp khả năng phòng 4 chủng virus cúm bao gồm: A/H1N1, A/H3N2, B/Yamagata và B/Victoria. Vắc xin được nghiên cứu và sản xuất bởi tập đoàn dược phẩm Sanofi Pasteur của Pháp và được chỉ định tiêm chủng cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn.

Vắc xin Influvac Tetra (Hà Lan)

Vắc xin Influvac Tetra của hãng Abbott Hà Lan tương tự, là vắc xin phòng cúm tứ giá có khả năng phòng 4 chủng virus cúm bao gồm: A/H1N1, A/H3N2, B Yamagata và B Victoria. Vắc xin dùng cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn.

Vắc xin GCflu Quadrivalent (Hàn Quốc)

Vắc xin GCflu Quadrivalent do hãng Green Cross Hàn Quốc phát triển, có khả năng phòng 4 chủng virus cúm A/H1N1, A/H3N2, B Yamagata và B Victoria. Trẻ em từ 6 tháng tuổi và người lớn sử dụng qua đường tiêm bắp.

Vắc xin Ivacflu-S (Việt Nam)

Vắc xin phòng cúm Việt Nam là vắc xin cúm tam giá có khả năng phòng 3 chủng cúm bao gồm: cúm A/H3N2, cúm A/H1N1, và cúm B (Victoria/Yamagata). Vắc xin được chỉ định tiêm cho người từ 18 tuổi đến 60 tuổi (đến sinh nhật lần thứ 60).

Thời điểm tốt để tiêm phòng cúm

Virus cúm có khả năng thay đổi tính kháng nguyên liên tục. Khả năng miễn dịch sau khi tiêm vắc xin cúm cũng sẽ giảm dần theo thời gian. Do đó, người dân nên tiêm vắc xin cúm hàng năm để có khả năng bảo vệ tối ưu trước bệnh cúm.

Với lịch tiêm nhắc định kỳ hàng năm, chỉ cần tiêm 1 liều vắc xin phòng cúm sẽ đủ khả năng bảo vệ cho cả mùa. Tại Việt Nam, mùa cao điểm của cúm thường rơi vào tháng 3 - tháng 4 và tháng 9 - tháng 10. Tuy nhiên, bệnh cúm có thể xảy ra quanh năm và cần tiêm phòng càng sớm càng tốt, không nên mang tâm lý đến mùa cúm mới tiêm.

Phụ nữ mang thai nên tiêm vắc xin cúm vào khoảng 3 tháng giữa hoặc 3 tháng cuối thai kỳ để vắc xin phát huy hiệu quả bảo vệ tốt nhất. Không chỉ bảo vệ sức khỏe của mẹ, vắc xin cúm còn bảo vệ trẻ sơ sinh trong những tháng đầu đời, khi trẻ chưa đến độ tuổi chủng ngừa vắc xin cúm.

Tiêm vắc xin cúm rồi có thể bị cúm A không?

Tiêm vắc xin cúm rồi vẫn có thể mắc cúm, nhưng nếu mắc bệnh thì thường nhẹ hơn, đồng thời nguy cơ biến chứng cũng thấp hơn. Câu hỏi "tiêm vắc xin cúm có phòng được cúm A không" thì vắc xin giúp giảm đáng kể khả năng mắc bệnh và mức độ nghiêm trọng, nhưng không bảo vệ tuyệt đối 100%. Một số nguyên nhân khiến người đã tiêm phòng vẫn có thể mắc cúm bao gồm:

• Sự trôi kháng nguyên của virus cúm A: Virus cúm A có khả năng biến đổi di truyền liên tục thông qua quá trình "trôi kháng nguyên". Điều này xảy ra khi các protein bề mặt của virus (hemagglutinin và neuraminidase) thay đổi một chút, khiến nó đủ khác biệt để tránh được sự nhận diện của các kháng thể do vắc xin tạo ra. Nếu vắc xin được phát triển dựa trên các chủng virus cúm từ dự đoán của các nhà khoa học không hoàn toàn khớp với các chủng cúm A thực sự lưu hành, hiệu quả bảo vệ có thể bị giảm.
• Sự thay đổi lớn trong cấu trúc virus (đột biến kháng nguyên): Trong một số trường hợp hiếm, virus cúm A có thể trải qua hiện tượng tái tổ hợp di truyền với các virus cúm khác, tạo ra một chủng hoàn toàn mới mà cơ chế miễn dịch do vắc xin cúm hiện tại không thể nhận diện. Đây là nguyên nhân dẫn đến các đại dịch lớn trong lịch sử, chẳng hạn như đại dịch cúm H1N1 năm 2009.
• Hiệu lực của vắc xin giảm dần theo thời gian: Vắc xin cúm không cung cấp khả năng miễn dịch suốt đời. Mức độ kháng thể trong cơ thể bắt đầu suy giảm sau khoảng 6 - 12 tháng kể từ khi tiêm. Vì vậy, nếu tiêm vắc xin quá sớm trước mùa cúm, bạn có thể không còn đủ kháng thể để chống lại virus cúm A khi nó tấn công.
• Yếu tố miễn dịch cá nhân: Hiệu quả của vắc xin cũng phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe và hệ miễn dịch của từng người. Ở những người có hệ miễn dịch yếu, chẳng hạn như người già, trẻ nhỏ hoặc người mắc bệnh mạn tính, vắc xin có thể tạo ra kháng thể nhưng không đủ mạnh để chống lại sự xâm nhập của virus.
• Thời gian chưa đủ để xây dựng miễn dịch: Sau khi tiêm vắc xin, cơ thể cần khoảng 2 tuần để sản sinh đủ kháng thể chống lại các chủng virus cúm. Trong khoảng thời gian này, nếu người tiêm tiếp xúc với virus cúm A, vẫn có thể bị mắc bệnh.

Các lưu ý khi tiêm phòng cúm 

Để đảm bảo vắc xin phát huy hiệu quả và tránh những tác dụng phụ không mong muốn, người dân cần lưu ý một số điểm quan trọng trước khi tiêm:

• Thời điểm tiêm phòng phù hợp: Tại Việt Nam, mùa cúm thường kéo dài từ tháng 3 - tháng 4 và từ tháng 9 - tháng 10. Việc tiêm phòng nên được thực hiện vào đầu mùa để cơ thể có đủ thời gian sản sinh kháng thể trước khi virus cúm bùng phát mạnh. Ngoài ra, cúm mùa diễn ra quanh năm, nên người dân nên tiêm vắc xin cúm nhắc lại định kỳ hàng năm theo đúng lịch tiêm phòng. Vì miễn dịch do vắc xin cúm tạo ra thường kéo dài khoảng 6 - 12 tháng, việc tiêm phòng đúng thời gian hàng năm là cần thiết để duy trì khả năng bảo vệ.
• Tình trạng sức khỏe: Người tiêm phải đảm bảo mình đang ở trạng thái sức khỏe ổn định, không sốt hoặc mắc các bệnh lý cấp tính như cảm lạnh, cúm, sốt hoặc nhiễm trùng. Nếu đang ốm, cần hoãn tiêm vắc xin để tránh ảnh hưởng đến hiệu quả và an toàn.
• Đối với người có tiền sử dị ứng (đặc biệt là dị ứng với trứng hoặc bất kỳ thành phần nào của vắc xin), cần thông báo trước cho bác sĩ để được tư vấn và cân nhắc tiêm loại vắc xin cúm phù hợp.
• Trao đổi kỹ với bác sĩ: Người đang mang thai, cho con bú hoặc mắc bệnh nền mạn tính cần tham khảo ý kiến từ bác sĩ. Vắc xin cúm đã được chứng minh an toàn đối với phụ nữ mang thai và có lợi ích lớn trong việc bảo vệ cả mẹ và bé trước dịch cúm. Trẻ nhỏ từ 6 tháng dưới 9 tuổi nếu tiêm cúm lần đầu có thể cần tiêm 2 liều cách nhau ít nhất 4 tuần, do đó cần trao đổi với bác sĩ để lên kế hoạch phù hợp.

Trong quá trình tiêm vắc xin cúm, cần lưu ý:

• Ở lại cơ sở tiêm chủng để theo dõi: Ngay sau khi tiêm, người tiêm nên ở lại cơ sở y tế trong khoảng 30 phút để theo dõi các phản ứng sau tiêm, đặc biệt là các phản ứng nguy hiểm như sốc phản vệ. Mặc dù rất hiếm gặp, nhưng đây là một trong những tác dụng phụ nặng có thể xảy ra với bất kỳ loại vắc xin nào.
• Lựa chọn cơ sở uy tín: Hãy đảm bảo rằng vắc xin được tiêm ở các cơ sở y tế được cấp phép, với nguồn vắc xin đạt tiêu chuẩn an toàn quốc gia và quốc tế. Điển hình tại hàng trăm trung tâm thuộc Hệ thống tiêm chủng VNVC đang cung ứng đầy đủ các loại vắc xin cúm chính hãng, chất lượng cao, bảo quản trong hệ thống kho lạnh đạt chuẩn GSP chất lượng quốc tế, quy trình tiêm chủng an toàn toàn diện, dịch vụ Khách hàng chuyên nghiệp, tận tâm, thân thiện với mức giá hợp lý, luôn bình ổn và nhiều ưu đãi.

Sau khi tiêm phòng cúm, người tiêm cần chú ý theo dõi cơ thể và thực hiện các biện pháp hỗ trợ:

• Theo dõi phản ứng phụ thông thường: Một số phản ứng phụ nhẹ có thể xảy ra sau khi tiêm cúm, bao gồm: sưng, đau, đỏ tại vị trí tiêm, mệt mỏi, sốt nhẹ hoặc đau nhức cơ thể. Những triệu chứng này thường tự hết sau 1 - 2 ngày và không đáng lo ngại. Nếu xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng như khó thở, chóng mặt, phát ban toàn thân, hoặc đau dữ dội, cần đến cơ sở y tế ngay lập tức để được kiểm tra.
• Hạn chế vận động mạnh: Để giảm sưng đau tại vị trí tiêm, người tiêm nên hạn chế vận động mạnh trong vòng 24 giờ đầu tiên.
• Duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh: Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ và giữ cơ thể nghỉ ngơi hợp lý sẽ hỗ trợ cơ thể sản xuất kháng thể hiệu quả hơn.
• Tiếp tục các biện pháp phòng ngừa cúm: Mặc dù đã tiêm phòng, người được tiêm vẫn có khả năng mắc cúm (do các biến đổi của virus hoặc miễn dịch chưa đạt hiệu quả tối đa). Vì vậy, hãy luôn thực hiện các biện pháp phòng ngừa khác như rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc nước rửa tay sát khuẩn; hạn chế chạm tay vào mắt, mũi, miệng; đeo khẩu trang khi đến nơi đông người. Việc hiểu rõ “tiêm vắc xin cúm có phòng được cúm A không” giúp người dân không chủ quan sau tiêm, mà vẫn chủ động bảo vệ sức khỏe toàn diện.

Các biện pháp hỗ trợ khác giúp phòng ngừa bệnh cúm A

Song song với việc tiêm phòng, người dân cần áp dụng các biện pháp hỗ trợ phòng cúm, bao gồm:

• Vệ sinh cá nhân

Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch trong ít nhất 20 giây, đặc biệt là sau khi ho, hắt hơi hay tiếp xúc với các bề mặt công cộng.

• Tránh tiếp xúc gần

Nên giữ khoảng cách với bệnh nhân cúm hoặc người có triệu chứng nghi ngờ cúm như sốt, ho, đau họng. Trong mùa cúm, cần hạn chế tụ tập nơi đông người, trong không gian kín

• Tăng cường miễn dịch

Chế độ ăn lành mạnh với nhiều rau xanh, trái cây và các thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất có khả năng cung cấp dưỡng chất cho hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn. Song song đó, bạn cần uống đủ nước để duy trì độ ẩm của niêm mạc đường hô hấp, tăng khả năng chống lại virus.

Đừng quên ngủ đủ giấc 7 - 8 tiếng mỗi ngày, để cơ thể phục hồi và tăng cường miễn dịch. Tập thể dục thường xuyên để tăng cường lưu thông máu và kích thích miễn dịch

• Vệ sinh môi trường sống

Bên cạnh vệ sinh cá nhân, thì vệ sinh môi trường sống cũng rất quan trọng để giảm nguy cơ lây nhiễm virus cúm. Hãy để cửa thông gió thường xuyên để không khí trong nhà lưu thông tốt. Lau chùi các bề mặt tiếp xúc như tay nắm cửa, bàn, ghế, sàn nhà bằng dung dịch khử trùng để loại bỏ mầm bệnh.

Tiêm vắc xin cúm có phòng được cúm A không? Tiêm vắc xin cúm là một trong các biện pháp phòng bệnh cúm được đánh giá hiệu quả, an toàn và tiết kiệm nhất. Vắc xin lưu hành tại nước ta có khả năng phòng các chủng cúm A phổ biến như A/H1N1, A/H3N2 cùng 2 chủng cúm B Yamagata và Victoria. Người dân cần tiêm phòng cúm đúng lịch, đủ liều và không quên lịch nhắc lại hàng năm để tối ưu hóa sự bảo vệ của vắc xin. Theo dõi ngay VNVC để cập nhất thêm nhiều thông tin bổ ích về sức khỏe.