Vắc xin đông khô là gì? Các loại phổ biến hiện nay

Vắc xin đông khô là vắc xin dạng bột, yêu cầu kèm thêm dung môi pha hồi chỉnh. Hiện nay, có ít nhất 17 loại vắc xin đông khô được phân phối rộng rãi ở các quốc gia, mang lại hiệu quả phòng bệnh tương đồng với các loại vắc xin khác.

Vắc xin đông khô là gì?

Vắc xin đông khô là vắc xin được sản xuất theo kỹ thuật đông khô, loại bỏ nước trong sản phẩm ở dạng bột và đặt trong môi trường chân không. Trong lĩnh vực dược phẩm, công nghệ đông khô được ứng dụng nhằm tối ưu nhiệt độ bảo quản, tăng thời gian sử dụng, giảm thiểu tác dụng của nhiệt độ trong quá trình bảo quản vắc xin.

Phương pháp sản xuất vắc xin đông khô lần đầu tiên được áp dụng trên vắc xin phòng đậu mùa vào năm 1909. Cho tới những năm 40 của thế kỷ XIX, với những tiến bộ trong việc khử nước khỏi vắc xin, vắc xin phòng lao (BCG) và vắc xin đậu mùa đã được bào chế ở dạng bột khô đa liều, phân phối rộng rãi ở nhiều quốc gia. Năm 1950, TS Collier (nhà khoa học người Anh) đã hoàn thiện phương pháp đông khô vắc xin, điều chỉnh lại để có thể áp dụng cho nhiều vắc xin khác với quy mô lớn trong phòng thí nghiệm trên thế giới.

Hiện tại, có ít nhất 17 loại vắc xin đông khô được FDA Hoa Kỳ phê chuẩn, phần lớn là các loại vắc xin sống giảm độc lực. Tuy nhiên, vẫn có một số loại vắc xin protein/tiểu đơn vị tái tổ hợp đông khô.

Vắc xin đông khô có ưu điểm nổi bật là ít nhạy cảm với nhiệt độ từ môi trường so với các loại vắc xin dạng lỏng, từ đó cải thiện hiệu quả, tiết kiệm chi phí bảo quản. Ngoài ra, vắc xin đông khô có thời hạn sử dụng kéo dài, có tiềm năng dự trữ lớn trong trường hợp xảy ra đại dịch.

Tuy nhiên, trong các quá trình đông khô vắc xin, protein tiếp xúc với một số yếu tố như sự thay đổi về độ pH, bề mặt tiếp xúc giữa đá - lỏng, mất lớp vỏ hydrat,... có thể làm ảnh hưởng đến độ ổn định của vắc xin, gây kết tủa và giảm hiệu lực của vắc xin. Để giảm thiểu những tác động này, các tá dược như đường, polyme, chất độn được bổ sung cố định kháng nguyên trong nền thủy tinh, từ đó rút ngắn thời gian đông khô vắc xin, tăng hạn sử dụng của vắc xin.

So sánh vắc xin đông khô với vắc xin lỏng:

Các loại vắc xin đông khô phổ biến

Đông khô vắc xin tạo điều kiện thuận lợi để phân phối nhanh chóng các loại vắc xin trên toàn cầu. Cũng giống như các loại vắc xin khác, vắc xin đông khô cần được bảo quản vắc xin trong nhiệt độ 2-8 độ C. Hiện nay, công nghệ sản xuất vắc xin đông khô được ứng dụng để sản xuất vắc xin phòng bệnh truyền nhiễm ở người và dùng trong thú y.

1. Vắc xin đông khô phòng bệnh truyền nhiễm ở người

• Vắc xin sởi, quai bị, rubella MMR II

Vắc xin sởi, quai bị, rubella (MMR II) là một chế phẩm vacxin đông khô vô trùng được sản xuất tại Mỹ, thành phần bao gồm: virus sởi sống giảm độc lực - một dòng virus sởi nhược độc có nguồn gốc từ chủng Edmonston được nhân giống trong nuôi cấy tế bào phôi gà con; virus quai bị sống giảm độc lực - chủng virus quai bị Jeryl Lynn (cấp độ B) được nhân giống ở gà con; virus Rubella sống giảm độc lực chủng Wistar RA 27/3.

Theo đánh giá, vắc xin sởi, quai bị, rubella (MMR II - Mỹ) mang lại hiệu quả cao trong việc tạo ra kháng thể chống lại virus gây sởi ở ở 98% trẻ em, vắc xin được chỉ định tiêm cho trẻ lúc 12 tháng tuổi. Mức độ bảo vệ cũng đạt được tương tự đối với bệnh quai bị và rubella. Phản ứng miễn dịch qua trung gian tế bào và kháng thể đều được gắn kết, tạo ra trí nhớ miễn dịch lâu dài chống lại tác nhân gây bệnh trong tương lai. (2)

• Vắc xin phòng lao BCG

Vắc xin phòng lao BCG là chế phẩm vắc xin đông khô có nguồn gốc từ vi trùng đã được giảm độc lực của Mycobacteria bovis (Bacillus Calmette Guerin Moscow chủng 361-I), được sử dụng để phòng bệnh lao, dạng tinh thể, có thành phần Natri Glutamate làm chất ổn định.

Theo thông tin từ tổ chức y tế thế giới WHO, vắc xin phòng bệnh lao BCG đã được sử dụng xuyên suốt hơn 90 năm và là một trong những loại vắc xin được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay. 80% trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ được tiêm vắc xin phòng lao. BCG được tiêm sớm sẽ mang lại hiệu quả bảo vệ cao, đặc biệt là chống lại các thể bệnh lao nặng ở trẻ em và bệnh viêm màng não do lao.

• Vắc xin sởi đơn MVVAC

Vắc xin sởi đơn MVVAC là vắc xin virus sởi chủng AIK-C sống giảm độc lực được sản xuất trên tế bào phôi gà SPF tiên phát. Đây là một sản phẩm dạng đông khô được sản xuất trên dây chuyền công nghệ hiện đại đạt chuẩn GMP - WHO đã được Bộ Y tế cấp phép sử dụng từ cuối năm 2009, đạt tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới và vắc xin sởi tiêm.

Vắc xin sởi đơn MVVAC được chỉ tiên tiêm tạo miễn dịch chủ động phòng bệnh sởi cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên và cả người lớn chưa có kháng thể chống lại virus sởi. Kết quả thử nghiệm lâm sàng cho thấy, tỷ lệ chuyển đổi huyết thanh sau tiêm vắc xin sởi đơn ở trẻ đạt 100%.

• Vắc xin sốt vàng Stamaril

Vắc xin sốt vàng Stamaril chứa virus giảm độc lực đông khô từ chủng 17D sinh ra từ trong trứng. Ở những quốc gia có nguy cơ mắc bệnh sốt vàng da cao, vắc xin được khuyến cáo tiêm càng sớm càng tốt khi trẻ được 6 tháng tuổi. Tại Việt Nam, trẻ vắc xin phòng bệnh sốt vàng được tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi trong cùng một lần tiêm với vắc xin phòng bệnh sởi, DT, Td, TT, BCG, bại liệt (OPV và IPV), viêm gan B, Hib.

Tổ chức Y tế Thế giới WHO, Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA), Tổ chức Y tế Liên Mỹ (PAHO) và CDC cho biết, một mũi tiêm phòng bệnh sốt vàng có thể mang lại hiệu quả bảo vệ suốt đời, thúc đẩy khả năng miễn dịch bền vững ở 90% người được tiêm chủng. (3)

• Vắc xin thủy đậu Varivax

Vắc xin thủy đậu Varivax là vắc xin sống giảm độc lực đông khô từ chủng virus thủy đậu Oka/Merck, có chứa sucrose, phosphate, glutamate và gelatin đã qua tinh chế làm chất ổn định. Vắc xin đã được phê duyệt để tiêm chủng rộng rãi ở trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn. CDC Hoa Kỳ cho biết, nhìn chung vắc xin thủy đậu Varivax mang lại khả năng miễn dịch lâu dài, bảo vệ liên tục kéo dài đến 10 năm sau tiêm chủng.

• Vắc xin viêm não Nhật Bản Imojev

Vắc xin viêm não Nhật Bản Imojev là vắc xin sống giảm độc lực đơn giá, được sản xuất theo công nghệ DNA tái tổ hợp. Sau khi tiêm, virus nhân lên tại chỗ, tạo ra các kháng thể trung hòa cũng như các phản ứng miễn dịch trung gian tế bào đặc hiệu với virus viêm màng não Nhật Bản.

Vắc xin được chỉ định tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn, có hiệu quả bảo vệ khoảng 93% người được tiêm vắc xin cho thấy mức độ huyết thanh bảo vệ của kháng thể trung hòa.

2. Vắc xin dùng trong thú y

• Vắc xin tai xanh PRRS

Vắc xin tai xanh PRRS là vắc xin đông khô chứa virus PRRS nhược độc, chủng BG08 (Chủng Bắc Mỹ) có nguồn gốc từ chủng PRRS thể độc lực cao. Vắc xin có tính an toàn cao, tạo miễn dịch nhanh chóng, kéo dài, đồng đều và ổn định. Sau tiêm vắc xin 21-28 ngày, lợn có miễn dịch phòng bệnh, hiệu quả bảo vệ sau tiêm vắc xin kéo dài từ 4-6 tháng.

• Vắc xin phòng bệnh Newcastle (Lasota)

Vắc xin Lasota là vắc xin sống ở dạng nhược độc được sử dụng để bảo vệ gà khỏi căn bệnh Newcastle - một trong những bệnh nguy hiểm gây ra cái chết hàng loạt cho đàn gà. Loại vắc xin này chứa ít nhất 106EID50 virus Newcastle chủng Lasota giúp kích thích hệ miễn dịch của gà chống lại virus gây bệnh. Sau khi tiêm, hệ miễn dịch của gà phản ứng, tạo ra miễn dịch chống lại virus chúng bị nhiễm trùng. Sau tiêm vắc xin, sẽ mất trung bình 3-4 ngày để gia cầm có miễn dịch.

• Vắc xin tả lợn châu Phi

Vắc xin NAVET-ASFVAC nhược độc đông khô chứa virus Dịch tả lợn châu Phi (DTHCP) nhược độc kí hiệu: ASFV-G-Delta-I 177L. Vắc xin được điều chế bằng cách nuôi cấy chủng virus G-Delta-I 177L trong môi trường tế bào PBMC. Vắc xin an toàn, có khả năng tạo miễn dịch chống virus DTHCP gây bệnh thuộc genotype II. 100 lợn được tiêm vắc xin NAVET-ASFVAC có đáp ứng miễn dịch sinh kháng thể.

Tiêm vắc xin đông khô ở đâu uy tín an toàn?

Để đảm bảo an toàn khi tiêm vắc xin đông khô phòng bệnh, Khách hàng nên lựa chọn trung tâm tiêm chủng uy tín, đảm bảo quy trình tiêm chủng an toàn và bảo quản vắc xin chất lượng cao.

Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC là một trong những đơn vị uy tín tại Việt Nam trong lĩnh vực tiêm chủng vắc xin cho trẻ em và người lớn. Với mạng lưới hàng trăm trung tâm tiêm chủng rộng khắp từ miền Nam đến miền Bắc, VNVC tự hào là đơn vị tiêm chủng sở hữu hệ thống kho lạnh đạt chuẩn GSP và hệ thống dây chuyền lạnh Cold Chain quy mô lớn, đảm bảo tất cả các loại vắc xin được bảo quản tốt nhất theo đúng tiêu chuẩn nhiệt độ từ 2 – 8 độ C.

Hệ thống kho lạnh hiện đại, được trang bị đầy đủ các thiết bị theo dõi nhiệt độ tự động và hệ thống cảnh báo kịp thời, đảm bảo vắc xin luôn được bảo quản tốt nhất.

100% vắc xin tại VNVC được nhập khẩu chính hãng từ các tập đoàn dược phẩm hàng đầu thế giới. Đặc biệt, VNVC là đối tác chiến lược quan trọng, được quyền đặt trước số lượng lớn nhiều loại vắc xin trong nhiều năm, đảm bảo nguồn cung vắc xin bền vững. Nhờ đó, VNVC có thể chủ động trong việc điều phối số lượng vắc xin trong kho tổng và tại các kho trung tâm để Khách hàng an tâm tiêm chủng, không lo thiếu hụt vắc xin.

VNVC cung cấp đa dạng dịch vụ tiêm chủng linh hoạt, từ tiêm lẻ, tiêm theo yêu cầu đến mua đặt giữ vắc xin theo yêu cầu. Đặc biệt, VNVC còn triển khai thực hiện các chính sách mua gói vắc xin trả góp không lãi suất trong 24 tháng, giúp giảm bớt gánh nặng tài chính cho Khách hàng. Với chính sách giá cả bình ổn và công khai, VNVC cam kết niêm yết giá công khai giúp tiết kiệm chi phí và thời gian cho hàng triệu gia đình Việt.

Quy trình pha loãng vắc xin đông khô

1. Trước khi pha loãng

• Vắc xin được bảo quản an toàn ở nhiệt độ từ 2 đến 8 độ C.
• Đọc nhãn trên chất pha loãng, xác nhận lại thông tin để chắc chắn đây là chất pha loãng được nhà sản xuất chỉ định và có hàm lượng phù hợp.
• Kiểm tra hạn sử dụng để đảm bảo vắc xin và chất pha loãng vẫn trong thời hạn sử dụng.
• kiểm tra chỉ thị nhiệt của lọ vắc xin để chắc chắn vắc xin không nằm ngoài mức nhiệt cho phép sử dụng.

2. Tiến hành pha loãng vắc xin (pha hồi chỉnh)

• Cẩn thận khi mở lọ thủy tinh theo quy trình, đảm bảo thao tác an toàn.
• Tiến hành pha hồi chỉnh. Không điều chỉnh lượng dung môi vì dung môi đã được nhà sản xuất tính toán phù hợp cho một liều vắc xin cụ thể, không để kim tiêm trong lọ vắc xin khi hòa tan chất pha loãng với vắc xin.
• Nhẹ nhàng xoay lọ vắc xin để hòa tan chất pha loãng với vắc xin. Cần cẩn thận trong từng động tác, tuyệt đối không lắc mạnh, không mở lọ thuốc.

3. Nguyên tắc pha loãng (pha hồi chỉnh) vắc xin và lưu ý quan trọng

Khi pha hồi chỉnh vắc xin đông khô, nhân viên y tế cần tuân thủ điều sau:

• Pha hồi chỉnh theo đúng quy định của nhà sản xuất. Không pha vắc xin khi quan sát có dấu hiệu bất thường, cảm quan không đạt tiêu chuẩn.
• Không pha sẵn vắc xin, vắc xin sau khi pha hồi chỉnh cần được sử dụng ngay. Một số loại vắc xin đáp ứng tiêu chí của WHO có thể sử dụng tối đa 28 ngày sau khi mở lọ theo quy định trong chính sách sử dụng lọ thuốc đa liều (2014).
• Sử dụng ống tiêm, kim tiêm vô trùng mới để lấy và tiêm vắc xin. Sau khi tiêm, ống tiêm và kim tiêm đã qua sử dụng cần được huỷ theo đúng quy định của Bộ Y tế.

Những lưu ý khi tiêm vắc xin đông khô

1. Chống chỉ định tiêm vắc xin đông khô

• Quá mẫn với thành phần của vắc xin: Hoãn tiêm chủng với người có tiền sử phản ứng quá mẫn hoặc dị ứng với bất kỳ thành phần nào của vắc xin.
• Bệnh nặng hoặc hồi phục sau phẫu thuật: Người đang bị bệnh nặng hoặc đang hồi phục sau phẫu thuật.
• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú cũng cần được bác sĩ khám sàng lọc cẩn thận để ra chỉ định tiêm chủng chính xác.

2. Phản ứng sau tiêm chủng vắc xin đông khô

Cũng giống như tất cả các loại thuốc và các loại vắc xin khác, người được tiêm vắc xin các loại vắc xin đông khô cũng có thể gặp phải các tác dụng phụ. Tùy vào thể trạng và cơ địa của từng cá nhân, có người gặp phải các tác dụng phụ ít hay nhiều, nặng hay nhẹ, thậm chí có người không gặp bất kỳ tác dụng phụ nào.

• Phản ứng tại chỗ:

Phản ứng phổ biến sau tiêm vắc xin là đau và sưng tại chỗ tiêm. Đây tác dụng phụ thông thường và sẽ nhanh chóng thuyên giảm, phục hồi sau vài ngày. Có thể chườm mát vị trí tiêm có thể giúp giảm đau và khó chịu.

• Phản ứng toàn thân:

Bao gồm ớn lạnh, sốt, khó chịu hoặc mệt mỏi. Trong trường hợp này, nên nghỉ ngơi nhiều hơn, duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối, uống nhiều nước. Nếu có sốt, có thể sử dụng các loại thuốc hạ sốt thông thường như Paracetamol để giảm triệu chứng. Đồng thời, cần theo dõi các triệu chứng và thông báo cho bác sĩ nếu có dấu hiệu bất thường.

• Phản ứng dị ứng: 

Trong một số trường hợp hiếm hoi, người tiêm có thể phản ứng dị ứng nặng sau khi tiêm vắc xin. Các triệu chứng có thể bao gồm phát ban, khó thở, co giật, tím tái,... Trong trường hợp này, cần được can thiệp y tế càng sớm càng tốt. Người bệnh nên được đưa đến cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám và điều trị kịp thời.

⇒ Xem thêm: Phản ứng phụ của vắc xin từng loại từ nhẹ đến nặng.

Vắc xin đông khô cần được pha hồi chỉnh theo đúng quy định của nhà sản xuất và thực hành tiêm chủng an toàn bởi điều dưỡng chuyên môn cao. Cũng giống như các loại vắc xin khác, vắc xin đông khô cũng đạt được hiệu quả phòng bệnh cao, giảm nguy cơ bệnh nặng và biến chứng gây ra do các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.