Vaccine bại liệt uống hay tiêm? IPV và OPV khác nhau như thế nào?

Có hai dạng vắc xin bại liệt, gồm vắc xin bại liệt dạng uống (OPV) và tiêm (IPV). Khi lựa chọn tiêm ngừa cho con, nhiều phụ huynh thắc mắc 2 dạng vắc xin này khác nhau như thế nào? Nên chọn vắc xin bại liệt uống hay tiêm? Cùng chuyên gia từ Hệ thống tiêm chủng VNVC tìm hiểu trong bài viết dưới đây!

Vắc xin bại liệt uống hay tiêm?

Vắc xin bại liệt có cả dạng uống và dạng tiêm. Mỗi loại đều có khả năng phòng bệnh bại liệt hiệu quả nhưng sẽ có những ưu và nhược điểm riêng. Việc lựa chọn vắc xin uống hay tiêm sẽ phụ thuộc vào chương trình tiêm chủng quốc gia và khuyến nghị của Bộ Y tế cũng như chỉ định của bác sĩ.

1. Vắc xin bại liệt dạng uống

Vắc xin bại liệt dạng uống (OPV) là vắc xin chứa virus bại liệt sống giảm độc lực, giúp kích thích hệ miễn dịch chủ động tạo ra kháng thể đặc hiệu với các tuýp virus bại liệt có trong vắc xin, thường là tuýp 1 và 3, được sử dụng bằng cách uống vắc xin qua đường miệng ở dạng chất lỏng và nuốt.

Khác với vắc xin bại liệt dạng tiêm, vắc xin bại liệt dạng uống có khả năng đặc biệt là ngăn chặn sự lây lan của virus bại liệt từ người này sang người khác. Nhờ được sử dụng qua đường uống, vắc xin OPV cũng dễ triển khai, dễ bảo quản và phù hợp với các chiến dịch tiêm chủng diện rộng, đặc biệt các khu vực có điều kiện y tế hạn chế. (1)

Việc sử dụng vắc xin bại liệt dạng uống đã giúp giảm hơn 99% các trường hợp bại liệt trên toàn cầu kể từ năm 1988. Tuy nhiên, hiện tại vắc xin bại liệt dạng uống đã không còn được sử dụng ở Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác vì vắc xin có thể gây ra bệnh bại liệt nếu vắc xin lây lan trong một thời gian dài trong cộng đồng và đột biến thành phiên bản mạnh hơn.

2. Vắc xin bại liệt dạng tiêm

Vắc xin bại liệt dạng tiêm (IPV) được phát triển vào năm 1955 bởi Tiến sĩ Jonas Salk. Đây là vắc xin bất hoạt, chứa virus bại liệt đã bị giết chết, có tác dụng kích thích cơ thể tạo miễn dịch phòng bệnh. Vắc xin được tiêm dưới dạng một loạt mũi tiêm, có thể tiêm vào cánh tay hoặc chân tùy theo độ tuổi của người bệnh. Đây là loại vắc xin bại liệt duy nhất được sử dụng ở Hoa Kỳ kể từ năm 2000. (2)

Trong vắc xin bại liệt dạng tiêm gồm có các thành phần kháng nguyên của virus bại liệt tuýp 1, 2 và 3 đã bị bất hoạt, không còn khả năng gây bệnh nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả kích thích hệ miễn dịch sinh kháng thể, bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ lây nhiễm và mắc bệnh bại liệt nguy hiểm.

Vắc xin IPV có thể sử dụng độc lập hoặc kết hợp với một số loại vắc xin khác trong cùng 1 mũi tiêm để tăng cường hiệu quả phòng ngừa các bệnh khác. Một số loại vắc xin phối hợp với vắc xin bại liệt như vắc xin 6 trong 1 Infanrix Hexa, vắc xin 6 trong 1 Hexaxim, vắc xin 5 trong 1 Pentaxim, vắc xin 4 trong 1 Tetraxim.

Vắc xin IPV có trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng vào năm 2018 và được chỉ định tiêm phòng cho trẻ từ 5 tháng tuổi trở lên. Theo báo cáo từ Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, tiêm 2 liều vắc xin IPV có hiệu quả phòng bệnh bại liệt lên đến trên 90%, 3 liều sẽ có hiệu quả 99 - 100%. (3)

Thực tế sử dụng vắc xin bại liệt tại Việt Nam

Vắc xin bại liệt được triển khai sử dụng tại Việt Nam trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng từ năm 1985. Từ khi vắc xin bại liệt được đưa vào sử dụng và nhiều năm duy trì độ phủ trên 90%, Việt Nam đã thanh toán bệnh bại liệt vào năm 2000. Hiện tại, vắc xin bại liệt được triển khai dưới dạng uống và tiêm trong Chương trình tiêm chủng mở rộng và cả trong các điểm tiêm chủng dịch vụ (có các vắc xin phối hợp).

Trong suốt thời gian qua, Việt Nam không chỉ duy trì việc cho trẻ uống đầy đủ 3 liều vắc xin bại liệt tOPV theo lịch tiêm chủng thường xuyên ở các mốc 2, 3 và 4 tháng tuổi, mà còn chủ động triển khai nhiều chiến dịch bổ sung vắc xin bại liệt tại các khu vực có nguy cơ cao. Nhờ sự kết hợp chặt chẽ giữa tiêm chủng định kỳ và chiến dịch mở rộng, Việt Nam đã giữ vững thành quả loại trừ bệnh bại liệt, dù virus này vẫn tiếp tục lưu hành tại nhiều nơi trên thế giới.

Mặc dù đã thanh toán được bệnh bại liệt năm 2000, tuy nhiên theo Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, trong năm 2021 - 2022, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, tỷ lệ uống vắc xin OPV và tiêm IPV giảm đáng kể. Cụ thể, năm 2021 chỉ đạt 69,4% và 80,4%, năm 2022 đạt 70,1% và 89,2%. Tỷ lệ tiêm IPV mũi 2 đạt 73%.

Trong kỳ họp tháng 11/2022, Ủy ban xác nhận thanh toán bại liệt của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khu vực Tây Thái Bình Dương đã xếp loại Việt Nam từ nhóm các quốc gia có nguy cơ thấp mắc bệnh bại liệt sang nhóm quốc gia có nguy cơ cao xâm nhập bại liệt hoang dại hoặc xuất hiện các ca bại liệt do virus biến đổi di truyền.

Do đó, Bộ Y tế Việt Nam và các cơ quan y tế địa phương vẫn đang nỗ lực đẩy mạnh các chiến dịch tiêm chủng bù mũi, tiêm bổ sung và tăng cường truyền thông để đảm bảo tỷ lệ bao phủ vắc xin bại liệt đạt mức cao, duy trì miễn dịch cộng đồng vững chắc và bảo vệ trẻ em khỏi căn bệnh nguy hiểm này.

Vắc xin bại liệt dạng uống và tiêm khác nhau như thế nào?

Dù có chung mục đích là phòng bệnh bại liệt nhưng hai dạng vắc xin bại liệt uống và tiêm cũng có nhiều điểm khác nhau. Cụ thể:

1. Khác nhau

2. Giống nhau

Dù được bào chế ở dạng uống hay dạng tiêm, vắc xin bại liệt đều có tác dụng chính là bảo vệ cơ thể trước sự tấn công của virus bại liệt. Khi được đưa vào cơ thể, vắc xin sẽ kích thích cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu, chống lại sự tấn công của virus gây bệnh bại liệt. Quá trình tạo ra đáp ứng miễn dịch thường diễn ra trong vòng 1 - 2 tuần sau khi uống hoặc tiêm vắc xin bại liệt.

Cả vắc xin bại liệt dạng uống và dạng tiêm đều được khuyến cáo sử dụng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nhằm phòng ngừa hiệu quả bệnh bại liệt. Hai loại vắc xin này đã được nghiên cứu, kiểm chứng an toàn và có khả năng tạo miễn dịch mạnh mẽ, giúp cơ thể trẻ chống lại virus gây bệnh. Hiện nay, cả OPV và IPV đều được đưa vào Chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia, góp phần quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em ở những năm đầu đời.

Trẻ nên tiêm hay uống vắc xin bại liệt?

Cả vắc xin bại liệt dạng uống và dạng tiêm đều mang lại hiệu quả cao trong việc phòng ngừa bệnh bại liệt. Tùy theo điều kiện tài chính và kế hoạch chăm sóc sức khỏe cho con, bố mẹ có thể lựa chọn một trong hai dạng hoặc kết hợp cả hai để tăng cường miễn dịch cho trẻ. Tốt nhất, phụ huynh nên đưa trẻ đến các trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất để được các bác sĩ thăm khám sàng lọc miễn phí và chỉ định tiêm loại vắc xin phù hợp, đảm bảo an toàn và mang lại hiệu quả bảo vệ tối ưu cho trẻ.

Hiện nay, vắc xin OPV thường được sử dụng cho trẻ vào các tháng thứ 2, 3 và 4 sau sinh, bổ sung mũi tiêm IPV vào tháng thứ 5 và trước một tuổi để tăng cường khả năng phòng bệnh. Sau đó, trẻ sẽ không cần phải tiêm thêm.

Tuy nhiên, các chuyên gia khuyến cáo, bố mẹ nên lựa chọn vắc xin phối hợp như vắc xin 6 trong 1, 5 trong 1, 4 trong 1 bởi các loại vắc xin này không chỉ mang lại hiệu quả phòng bệnh bại liệt cao mà còn giúp trẻ có khả năng miễn dịch với nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm khác.

Câu hỏi liên quan

Bên cạnh thắc mắc “Vaccine bại liệt uống hay tiêm?”, nhiều phụ huynh khi đưa con đi tiêm chủng cũng đặt ra hàng loạt câu hỏi khác xoay quanh vắc xin bại liệt. Dưới đây là những câu hỏi liên quan được nhiều người quan tâm nhất.

1. Uống vắc xin bại liệt có an toàn không?

Vắc xin bại liệt dạng uống từ lâu đã được chứng minh an toàn và mang lại hiệu quả cao trong việc bảo vệ trẻ em khỏi virus bại liệt. Tuy nhiên, trong những trường hợp vô cùng hiếm gặp, khoảng 1 ca trên 2,7 triệu liều vắc xin, virus giảm độc lực trong OPV có thể gây ra tình trạng bại liệt liên quan đến vắc xin. Dù rủi ro này là cực kỳ thấp nhưng vẫn được các chương trình y tế cộng đồng cân nhắc và chấp nhận bởi OPV có khả năng kích thích miễn dịch cộng đồng mạnh mẽ ở các quốc gia có nguy cơ cao.

Tuy nhiên, tại những khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp, virus sống yếu trong OPV có thể tiếp tục lưu hành từ người này sang người khác. Qua thời gian, nếu tồn tại lâu, virus có thể biến đổi về mặt di truyền và khôi phục khả năng gây bệnh. Do đó, hiện nay nhiều quốc gia trên thế giới đã và đang chuyển sang hoặc kết hợp sử dụng vắc xin bại liệt dạng tiêm để giảm thiểu rủi ro nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả phòng bệnh.

2. Có thể chuyển từ uống sang tiêm không?

Hoàn toàn có thể chuyển đổi từ vắc xin bại liệt dạng uống sang dạng tiêm hoặc kết hợp cả hai trong phác đồ tiêm chủng của trẻ. Theo lịch tiêm chủng quốc gia, trẻ sẽ được uống OPV vào các tháng thứ 2, 3 và 4. Sau đó, một mũi tiêm IPV sẽ được bổ sung ở tháng thứ 5 nhằm tăng cường miễn dịch.

Trong trường hợp trẻ chưa hoàn tất các liều OPV, nhưng cha mẹ mong muốn chuyển sang sử dụng các loại vắc xin phối hợp như 5 trong 1 hoặc 6 trong 1 (dịch vụ), cần phải mang theo sổ tiêm chủng hoặc phiếu tiêm cá nhân của trẻ. Nhờ đó, bác sĩ sẽ có cơ sở để đánh giá, đối chiếu và đưa ra chỉ định tiêm chủng phù hợp, đảm bảo không bỏ sót hoặc tiêm trùng mũi nào trong phác đồ miễn dịch.

Tuy nhiên, tốt nhất vẫn cần hoàn thành phác đồ tiêm ngừa đối với cùng một loại vắc xin, không khuyến khích chuyển đổi nếu không rơi vào các trường hợp bất khả kháng như vắc xin khan hiếm.

Bài viết trên đã giải đáp thắc mắc “Vaccine bại liệt uống hay tiêm?”. Vắc xin bại liệt có cả dạng uống và dạng tiêm. Mỗi loại đều có ưu điểm và vai trò riêng, bổ sung cho nhau để tạo nên lá chắn miễn dịch vững chắc giúp bảo vệ cơ thể khỏi virus bại liệt. Do đó, để phòng bệnh bại liệt, bố mẹ nên cho trẻ uống hoặc tiêm vắc xin bại liệt đầy đủ, đúng lịch theo khuyến cáo.