Vắc xin OPV là gì? Chủng ngừa cho trẻ có an toàn không?

Vắc xin OPV là loại vắc sống giảm độc lực dạng uống được sử dụng ở nhiều quốc gia để bảo vệ chống lại bệnh bại liệt. Bên cạnh tác dụng bảo vệ cá nhân và cộng đồng, vắc xin OPV còn ngăn ngừa mức độ lây lan của bệnh bại liệt hoang dã trên toàn thế giới. Dù đã được thanh toán hơn 20 năm tại Việt Nam nhưng virus bại liệt vẫn có nguy cơ biến đổi và bùng phát trong bối cảnh toàn cầu hóa. Do đó, cộng đồng luôn phải đảm bảo tiêm phòng vắc xin bại liệt đúng liều, đúng lịch để tạo bức tường kháng thể vững chắc chống lại virus.

Vaccine OPV là gì?

Vắc xin OPV là loại vắc xin sống giảm độc lực, dạng uống có chứa vi rút bại liệt sống đã làm suy yếu nhằm kích thích cơ thể tạo miễn dịch. Miễn dịch này giúp cho cơ thể phòng vệ không cho virus bại liệt xâm nhập vào cơ thể. Trẻ em dưới 5 tuổi là đối tượng thường dễ mắc căn bệnh này, do đó cần chủng ngừa đầy đủ cho trẻ nhỏ để cơ thể được bảo vệ một cách tốt nhất.

Chính thức được đưa vào sử dụng từ những năm đầu thập kỷ 50 của Thế kỷ XX, vắc xin OPV góp phần quan trọng trong việc giảm tỷ lệ ca mắc và tử vong do bệnh bại liệt ở trẻ em trên toàn thế giới. Khi trẻ được chủng ngừa vắc xin OPV dạng uống, virus bại liệt có trong vắc xin sẽ nhân lên tại ruột trong một khoảng thời gian giới hạn đủ để kích thích cơ thể sản sinh kháng thể. Đồng thời trong thời gian này, Poliovirus cũng được bài tiết ra ngoài môi trường. Virus lây lan trong cộng đồng có tác dụng bảo vệ những đứa trẻ khác thông qua tiêm chủng thụ động trước khi chúng chết dần.

Sau khi virus bại liệt hoang dại tuýp 2 được tuyên bố đã bị loại trừ vào năm 2015, thế giới đã chuyển từ OPV hóa trị ba (tOPV) sang OPV hóa trị hai (bOPV). OPV hóa trị hai chứa virus bại liệt tuýp 1 và 3. Việc chuyển đổi này có nghĩa là bOPV được sử dụng trên toàn cầu không còn bảo vệ chống lại virus bại liệt hoang dại tuýp 2. Do đó, các quốc gia sử dụng bOPV để tiêm chủng định kỳ đã bổ sung một liều IPV duy nhất để bảo vệ chống lại virus bại liệt hoang dại tuýp 2.

Vắc xin OPV phòng được bệnh gì?

Vắc xin OPV là loại vắc xin duy nhất có thể chấm dứt sự lây lan của virus bại liệt ở những nước có thu nhập thấp. Chúng có tác dụng kích thích miễn dịch niêm mạc ruột, ngăn ngừa virus bại liệt hiệu quả qua đường phân – miệng. Tuy nhiên, so với vắc xin IPV đường tiêm, vắc xin OPV đáp ứng miễn dịch dịch thể không ổn định như IPV, do đó mà khả năng phòng ngừa bại liệt của vắc xin OPV kém hơn IPV.

Vắc xin bại liệt uống OPV có mấy loại?

Tạo miễn dịch chủ động thông qua tiêm chủng hoặc uống vắc xin phòng bệnh bại liệt là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất. Vắc xin bại liệt uống OPV được chia thành 2 loại là: Vắc xin OPV chứa 3 tuýp kháng nguyên bại liệt (tOPV) và vắc xin OPV chứa 2 tuýp kháng nguyên bại liệt (tOPV) là 1 và 3.

1. Vắc xin OPV chứa 3 tuýp kháng nguyên bại liệt (tOPV)

Vắc xin OPV chứa 3 tuýp kháng nguyên bại liệt (tOPV) 1,2,3 đã được cấp giấy phép sử dụng và triển khai cho trẻ 2, 3 và 4 tháng tuổi trên thế giới hơn 50 năm qua. Vắc xin bại liệt uống tOPV được khẳng định là an toàn và có hiệu quả cao trong phòng bệnh bại liệt trên toàn thế giới.

2. Vắc xin OPV chứa 2 tuýp kháng nguyên bại liệt (bOPV)

Vắc xin OPV chứa 2 tuýp kháng nguyên bại liệt (bOPV) 1 và 3, đã được triển khai tại hơn 150 quốc gia trong Chương trình TCMR thay thế cho vắc xin tOPV.

3. Vì sao các nước chuyển từ vắc xin tOPV sang bOPV

Vắc xin bại liệt uống OPV là loại vắc xin sống, chứa các thành phần virus bại liệt được làm suy yếu nên có tỷ lệ nguy cơ virus biến đổi và có khả năng gây bệnh ở cộng đồng là rất nhỏ. Trường hợp này được ghi nhận chỉ xảy ra ở những vùng có tỷ lệ tiêm chủng thấp. Mặc dù là rất hiếm nhưng cũng đã có những trường hợp mắc bại liệt do virus có nguồn gốc từ vắc xin và chủ yếu là virus týp 2.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố thanh toán bệnh bại liệt tuýp 2 hoang dại trên toàn cầu từ tháng 9/2015 (1). Nhằm hướng tới một thế giới không còn bệnh bại liệt, WHO đặt mục tiêu thanh toán bệnh bại liệt trên toàn cầu. Để thực hiện thành công mục tiêu quan trọng này, WHO yêu cầu các quốc gia cần thay thế vắc xin bại liệt uống 3 tuýp (tOPV) bằng sử dụng vắc xin bại liệt uống 2 tuýp (bOPV). (2)

Tại Việt Nam, nhờ triển khai cho trẻ em uống vắc xin OPV phòng bệnh bại liệt và nhiều năm liền duy trì độ phủ uống vắc xin ở tỷ lệ cao trên 90%, bệnh bại liệt đã dần được khống chế, ca bệnh cuối cùng được ghi nhận tại Việt Nam là vào năm 1997. Chính vì vậy, vào năm 2000, Việt Nam chính thức được WHO công nhận “xóa sổ” bệnh bại liệt thành công. Tuy nhiên, trước tình trạng virus bại liệt hoang dại vẫn còn trên thế giới cùng với việc mở rộng giao lưu quốc tế, điều đó tiềm ẩn nguy cơ bệnh bại liệt vẫn còn hiện hữu. Việc chủ động duy trì miễn dịch bảo vệ phòng bại liệt là rất cần thiết cho đến khi bại liệt được chính thức thanh toán triệt để trên quy mô toàn cầu.

Vắc xin OPV tiêm hay uống?

Vắc xin OPV là loại vắc xin sống giảm động lực dạng uống được sáng chế bởi bác sĩ Albert Bruce Sabin (3) – nhà nghiên cứu y học người Mỹ gốc Ba Lan. Khi nghiên cứu và bào chế ra loại vắc xin này, ông sử dụng các virus bại liệt còn sống nhưng đã bị suy yếu, kết hợp cùng các hỗn dịch khác để tạo thành vắc xin OPV dạng uống hoàn chỉnh. Do đó, vắc xin OPV rất dễ sử dụng trong các chiến dịch tiêm chủng hàng loạt.

Vắc xin bại liệt uống OPV có an toàn không?

CÓ! Vắc xin bại liệt uống OPV là một trong những loại vắc xin an toàn nhất từng được phát triển trên thế giới. Với tính an toàn cao như vậy, vắc xin này có thể được sử dụng cả cho trẻ em đang bị bệnh và trẻ sơ sinh. Vắc xin OPV chứa 3 tuýp kháng nguyên bại liệt (tOPV) 1,2,3 được triển khai cho trẻ 2, 3 và 4 tháng tuổi trên thế giới hơn 50 năm qua. Vắc xin OPV chứa 2 tuýp kháng nguyên bại liệt (bOPV) 1 và 3 tương tự như vắc xin tOPV về dạng vắc xin, phương pháp bảo quản, chỉ khác nhau về thành phần kháng nguyên phòng bệnh bại liệt có trong từng vắc xin.

Vắc xin OPV đã được sử dụng trên khắp thế giới để bảo vệ trẻ em chống lại virus bại liệt, giúp ít nhất 5 triệu trẻ em thoát khỏi nguy cơ liệt vĩnh viễn do bệnh bại liệt gây ra. Trong một số trường hợp rất hiếm gặp, virus bại liệt đã giảm độc lực trong vắc xin OPV đường uống có thể đột biến và khôi phục độc tính. Tuy nhiên, trẻ em phải đối mặt nhiều nguy cơ từ bệnh bại liệt hơn so với các các phản ứng phụ đến từ việc uống vắc xin.

Lịch uống vắc xin OPV cho trẻ

Nhóm người có nguy cơ cao nhiễm virus bại liệt là những người chưa từng được tiêm phòng vắc xin bại liệt. Trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ dưới 5 tuổi là đối tượng có nguy cơ cao nhất. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO): Bệnh bại liệt chủ yếu ảnh hưởng đến nhóm trẻ dưới 5 tuổi, thống kê cho thấy cứ 1 trong 200 ca mắc bệnh sẽ dẫn đến tê liệt không hồi phục. Trong số những người bị tê liệt, 5% – 10% ca tử vong do cơ hô hấp ngừng hoạt động.

Hiện nay, trong chương trình TCMR đã có vắc xin bại liệt bao gồm: vắc xin bại liệt sống, giảm độc lực OPV (dạng uống) hoặc vắc xin bất hoạt IPV (dạng tiêm), với phác đồ cụ thể như sau:

Ngoài ra, đối với các chương trình tiêm phòng dịch vụ, vắc xin bại liệt có trong thành phần trong các mũi vắc xin kết hợp. Điều này vừa giúp trẻ phòng ngừa được bại liệt lại vừa có kháng thể bảo vệ trước nhiều căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm khác.
Trẻ từ 6 tuần tuổi đến 24 tháng tuổi​

Một số tác dụng phụ khi sử dụng vắc xin bại liệt uống OPV

Theo PGS-TS Trần Đắc Phu (4), Cục trưởng Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế cho biết tương tự như các loại vắc xin khác, khi dùng vắc xin bOPV có thể gặp một số tác dụng phụ không mong muốn tương tự vắc xin tOPV như người mệt mỏi, có dấu hiệu sốt nhẹ, tiêu chảy và rất hiếm gặp là gây liệt nhẹ.

Tuy nhiên, vắc xin OPV (dạng uống) là một trong những loại vắc xin an toàn nhất từng được phát triển trên thế giới, do đó bố mẹ không nên quá lo lắng vì các tác dụng phụ trên đều là những phản ứng thông thường của cơ thể khi tiếp nhận vắc xin, chưa ghi nhận trường hợp nào gặp tai biến nặng sau khi dùng vắc xin OPV. Tuỳ vào cơ địa của từng trẻ nhỏ, có trẻ không sốt, có trẻ sốt sau vài ngày, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ nếu muốn cho trẻ sử dụng thuốc hạ sốt.

Vắc xin OPV dạng uống có ý nghĩa rất quan trọng trong công tác phòng bệnh bại liệt do virus Polio gây ra. Các bậc phụ huynh cần chú ý đưa trẻ đi dùng vắc xin đúng lịch, đủ liệu và đúng phác đồ được khuyến cáo để giúp trẻ phát triển toàn diện và khỏe mạnh.