Tay chân miệng độ 3 nguy hiểm thế nào? 5 biến chứng có thể gặp phải

Bệnh tay chân miệng được phân thành 4 cấp độ dựa trên mức độ nghiêm trọng của triệu chứng lâm sàng. Trong đó, tay chân miệng độ 3 được đánh giá là giai đoạn nặng, có thể gây tổn thương hệ thần kinh và tim mạch, biến chứng nghiêm trọng.

Tay chân miệng độ 3 là gì?

Theo phân loại của Bộ Y tế Việt Nam và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tay chân miệng độ 3 là giai đoạn bệnh đã tiến triển đến mức virus tác động sâu đến hệ thần kinh trung ương và các cơ quan quan trọng khác. Đây là mức độ nặng trong 4 cấp độ của bệnh tay chân miệng, bao gồm:

• Độ 1: Biểu hiện nhẹ, gồm các triệu chứng điển hình như loét miệng, nổi mụn nước trên tay, chân và vùng mông.
• Độ 2 (chia thành 2a và 2b): Có các dấu hiệu thần kinh nhẹ, như giật mình hoặc sốt cao kéo dài không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
• Độ 3: Xảy ra tổn thương nặng ở hệ thần kinh trung ương, hệ tuần hoàn và có nguy cơ gây các biến chứng nguy hiểm.
• Độ 4: Tổn thương đa cơ quan, nguy cơ tử vong cao.

Ở độ 3 của bệnh tay chân miệng là mức độ đáng báo động bởi biến chứng rối loạn thần kinh thực vật nặng. Bệnh nhân tay chân miệng độ 3 cần nhập viện để điều trị tích cực. Tại đây, các bác sĩ sẽ theo dõi các dấu hiệu sinh tồn của người bệnh như nhịp thở, nhip tim, mạch đập... để từ đó có phương pháp điều trị thích hợp.

Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng cấp độ 3

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm do virus đường ruột gây ra, với hai nguyên nhân gây bệnh chủ yếu là Coxsackie virus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Ngoài 2 chủng virus kể trên, bệnh tay chân miệng còn có thể gây ra bởi một số chủng virus nhóm A và nhóm B như Coxsackie A4-A7, A9, A10, B1-B3, B5.

Trong đó, Enterovirus 71 được coi là thủ phạm chính làm gia tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh, bao gồm cả những trường hợp tiến triển đến tay chân miệng cấp độ 3. Đây là giai đoạn mà bệnh đã gây tổn thương sâu đến hệ thần kinh, tim mạch, và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, đe dọa tính mạng.

EV71 có độc lực mạnh hơn, với khả năng nhân lên nhanh chóng trong cơ thể người nhiễm, không chỉ tấn công vùng da và niêm mạc mà còn có khả năng xâm nhập sâu vào hệ thần kinh trung ương, gây ra viêm não, viêm màng não, viêm cơ tim, viêm phổi, phù phổi, suy hô hấp, tuần hoàn và có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Ước tính nguy cơ bệnh nặng do EV71 cao gấp 16 lần so với nhiễm các chủng virus gây bệnh tay chân miệng khác.

Chính sự xâm nhập sâu và các tổn thương do EV71 gây ra là nguyên nhân chính dẫn đến bệnh tiến triển từ tay chân miệng độ 1 hoặc 2 lên cấp độ 3. Dù Coxsackievirus A16 thường gây bệnh nhẹ hơn, nhưng các trường hợp biến chứng bởi EV71 lại nặng hơn rất nhiều, đặc biệt là ở trẻ nhỏ.

Theo thống kê của Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế), số ca tử vong do tay chân miệng chủ yếu do virus EV71 gây ra, trong đố phổ biến nhất là ở trẻ dưới 3 tuổi, với 75 - 86% trong tổng số trường hợp tử vong do tay chân miệng.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ biến chứng nặng trong bệnh tay chân miệng cấp độ 3 bao gồm hệ miễn dịch yếu, quản lý bệnh không đúng cách, thể trạng kém và tình trạng quá tải y tế trong mùa dịch. Trẻ em dưới 3 tuổi với hệ miễn dịch chưa hoàn thiện dễ bị virus xâm nhập sâu vào hệ thần kinh.

Ngoài ra, sự chủ quan của phụ huynh trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các triệu chứng ban đầu như sốt cao hay giật mình tay chân miệng khiến bệnh tiến triển nhanh chóng. Trẻ suy dinh dưỡng, thiếu vitamin hoặc mắc các bệnh nền như hen suyễn hay tim bẩm sinh cũng có nguy cơ cao chuyển nặng. Trong các đợt bùng phát dịch, sự quá tải của hệ thống y tế càng làm gia tăng tỷ lệ biến chứng nặng.

Dấu hiệu tay chân miệng cấp độ 3

Theo thông tư số 292/QĐ-BYT của Bộ Y tế về việc ban hành hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tay chân miệng, bệnh nhân mắc tay chân miệng độ 3 sẽ có các dấu hiệu nhận biết sau:

• Trẻ thở nhanh, khó thở, thở rít hoặc SpO2 <94%.
• Da nổi bông (vân tím), vã mồ hôi và chi lạnh.
• Mạch nhanh > 170 lần/phút, người bệnh không sốt.

Khi sốt trên 38 độ C, mạch tăng mỗi 10 nhịp khi thân nhiệt tăng 1 độ C.

Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể xuất hiện mạch chậm. Lúc này, bác sĩ cần đánh giá thêm về huyết áp và tri giác.

Huyết áp tâm thu tăng:

• Trẻ dưới 12 tháng, huyết áp ≥ 100mmHg
• Trẻ từ 12 tháng đến dưới 24 tháng, huyết áp ≥ 110mmHg
• Trẻ ≥ 24 tháng, huyết áp ≥ 115 mmHg.

⇒ Tham khảo thêm: Hình ảnh bệnh tay chân miệng cấp độ 3 và các biến chứng nguy hiểm

Tay chân miệng cấp độ 3 nguy hiểm như thế nào?

Bệnh tay chân miệng độ 3 nguy hiểm bởi nhiều biến chứng:

• Biến chứng rối loạn thần kinh thực vật: Rối loạn thần kinh thực vật là sự mất cân bằng giữa hai hệ thống thần kinh giao cảm và phó giao cảm. Hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm tuy hoạt động đối lập, nhưng lại cân bằng điều hòa hoạt động của hệ thần kinh, hệ tim mạch, hệ tiêu hóa, điều hòa mồ hôi, cơ vòng, thân nhiệt. Rối loạn thần kinh thực vật tuy không đe dọa tính mạng người bệnh, nhưng về lâu dài có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần và chất lượng sống. Nếu không được phát hiện, điều trị, rối loạn thần kinh thực vật có thể dẫn đến nhiều hệ lụy trên nhiều hệ cơ quan như hệ thần kinh, hô hấp, tiêu hóa, tim mạch, bài tiết…
• Biến chứng viêm màng não: Viêm màng não là tình trạng viêm của lớp màng bao quanh não và tủy sống. Đây là biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh tay chân miệng do EV71. Nếu không được điều trị kịp thời, viêm màng não có thể dẫn đến tổn thương não nghiêm trọng, thậm chí là tử vong.
• Biến chứng viêm não: là tình trạng nghiêm trọng khác của bệnh tay chân miệng liên quan đến não bộ. Viêm não có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn, mất chức năng thần kinh hay thậm chí là tử vong.
• Biến chứng viêm cơ tim: một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ mắc tay chân miệng mức độ nặng. Sự tổn thương cơ tim dẫn đến tình trạng nhịp tim nhanh bất thường (trên 150 nhịp/phút), huyết áp tụt hoặc dao động không ổn định. Nếu không được hỗ trợ bằng thuốc vận mạch và máy thở kịp thời, nguy cơ trẻ bị sốc tim và tử vong là rất cao. Ngoài ra, khi chức năng tim suy giảm, còn gây ảnh hưởng "dây chuyền" đến các cơ quan khác như phổi, gan và thận, làm trẻ gặp nguy cơ suy đa cơ quan, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.
• Phù phổi cấp: xảy ra khi virus tác động lên hệ tuần hoàn, làm mạch máu phổi bị ứ trệ, dẫn đến dịch tràn vào phổi. Phù phổi cấp gây ra tình trạng thiếu oxy trầm trọng, khiến trẻ thở nhanh, khó thở, hay thậm chí ngưng thở. Tình trạng này nếu không được can thiệp ngay lập tức bằng thở máy hoặc đặt nội khí quản, trẻ có thể tử vong trong thời gian rất ngắn.

Ngoài các biến chứng trên, trẻ mắc tay chân miệng có thể gặp nhiều biến chứng nguy hiểm, diễn biến rất nhanh chỉ trong vài giờ, nhiều phụ huynh không kịp nhận ra các dấu hiệu cảnh báo sớm, như giật mình, sốt cao không hạ hay trẻ li bì, dẫn đến việc nhập viện muộn. Trong môi trường chưa được chuẩn bị đầy đủ về cấp cứu hoặc điều trị, nguy cơ trẻ chuyển sang cấp độ 4 – giai đoạn suy đa cơ quan và tử vong – là rất lớn.

Điều trị bệnh tay chân miệng độ 3

Tay chân miệng hiện vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Các phương pháp điều trị chủ yếu xoay quanh điều trị hỗ trợ. Để điều trị bệnh tay chân miệng hiệu quả đầu tiên cần phân độ đúng, sau đó có phương pháp điều trị đúng phân độ. Theo dõi sát để phát hiện sớm biến chứng, cấp cứu và xử trí kịp thời các trường hợp nặng. Song song đó cần đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ, nâng cao thể trạng của bệnh nhân.

1. Điều trị tại bệnh viện

Để điều trị bệnh tay chân miệng độ 3 tại bệnh viện, các bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân:

• Nằm phòng cấp cứu - hồi sức
• Thở oxy hoặc chỉ định đặt nội khí quản
• Hạ sốt tích cực
• Điều trị co giật nếu có
• Chống phù não
• Chống co giật, điều chỉnh rối loạn điện giải, toan kiềm, đường huyết
• Trong một số trường hợp, một số loại thuốc truyền qua đường tĩnh mạch có thể được sử dụng: Phenobarbital, immunoglobulin, dobutamin, milrinone, midazolam, diazepam…
• Theo dõi mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở, tri giác, ran phổi, SpO2 mỗi 30 - 60 phút trong 2 giờ đầu, sau đó 1 - 2 giờ.

Bệnh nhân tay chân miệng độ 3 có biến chứng nặng đủ điều kiện xuất viện khi ổn định lâm sàng, ổn định các biến chứng và di chứng, không cần hỗ trợ hô hấp, có thể ăn uống được qua đường miệng hoặc qua ống thông dạ dày.

2. Chăm sóc bệnh nhân

Trong quá trình chăm sóc và theo dõi điều trị bệnh nhân tay chân miệng độ 3, người thân cần lưu ý về vấn đề dinh dưỡng, thuốc uống, cách ly bệnh nhân và vệ sinh thân thể, cùng với đó là theo dõi sát tình trạng bệnh.

Trong quá trình chăm sóc và theo dõi điều trị bệnh nhân tay chân miệng độ 3, người thân cần lưu ý về vấn đề dinh dưỡng, thuốc uống, cách ly bệnh nhân và vệ sinh thân thể, cùng với đó là theo dõi sát tình trạng bệnh.

• Về dinh dưỡng: với trẻ còn bú mẹ vẫn có thể tiếp tục uống sữa. Song song đó, mẹ cho trẻ uống nhiều nước mát và ăn thức ăn dễ tiêu hóa. Không làm trẻ đau họng thêm bằng việc dùng thìa mềm cho ăn, không ngậm vú nhựa, không ăn thức ăn chua hoặc đồ gia vị nhiều.
• Về thuốc: chỉ dùng các loại thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Trường hợp sốt nên cho trẻ uống nhiều nước. Thường xuyên vệ sinh miệng trẻ bằng dung dịch sát khuẩn, súc miệng bằng nước muối loãng. Bôi dung dịch sát khuẩn tại các vị trí tổn thương ngoài da để tránh tình trạng bội nhiễm.
• Vệ sinh thân thể và cách ly bệnh nhân: cách ly bệnh nhân với người thân trong gia đình. Khi chăm sóc bệnh nhân, người thân nên trang bị khẩu trang cho bản thân và cả người bệnh. Sau khi tiếp xúc cần rửa tay bằng xà phòng và nước sạch. Quần áo của người bệnh nên được ngâm dung dịch sát khuẩn như cloramin B hoặc luộc nước sôi trước khi giặt bằng xà phòng và nước sạch. Vật dụng cá nhân của người bệnh như cốc, chén ăn cơm, muỗng ăn cơm... nên được luộc bằng nước sôi và sử dụng riêng cho từng người. Tắm rửa và vệ sinh hằng ngày bằng nước sạch để tránh nhiễm khuẩn.
• Theo dõi sát tình trạng sức khỏe: trong 7 ngày từ lúc xuất hiện triệu chứng bệnh, ngoài việc chăm sóc và dùng thuốc theo đơn của bác sĩ, nên trẻ tái khám nếu phát hiện các triệu chứng bất thường. (3)

Những sai lầm cần tránh khi điều trị tay chân miệng

Việc áp dụng các biện pháp chăm sóc và điều trị không đúng cách có thể dẫn đến nguy cơ biến chứng ở người bệnh tay chân miệng độ 3.

1. Tự ý dùng thuốc kháng sinh

Tự ý dùng thuốc kháng sinh không theo chỉ định của bác sĩ có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người bệnh. Thực tế, thuốc kháng sinh không điều trị được các bệnh do virus như tay chân miệng. Thậm chí việc dùng thuốc kháng sinh lâu dài có thể tăng nguy cơ kháng thuốc.

Tuyệt đối không tự ý cho trẻ dùng thuốc kháng sinh. Chỉ dùng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ.

2. Vệ sinh sai cách

Trẻ bị bệnh tay chân miệng thường xuất hiện vết loét trong phần niêm mạc miệng, lưỡi. Nhiều phụ huynh cho rằng, phải vệ sinh trực tiếp vị trí vết thương thì trẻ mới nhanh khỏi bệnh. Tuy nhiên đây là quan niệm sai lầm, bởi việc dùng tăm bông hay gạc thấm nước muối sinh lý chấm vào vết thương có thể khiến vết loét nghiêm trọng hơn, tăng nguy cơ nhiễm nấm. Chỉ nên cho trẻ súc miệng bằng nước muối sinh lý sau khi ăn, trước khi đi ngủ và sau khi ngủ dậy.

3. Kiêng gió, kiêng nước

Nhiều quan niệm dân gian cho rằng, bệnh nhân tay chân miệng cần kiêng gió, kiêng nước mới mau hồi phục bệnh. Thực tế, nếu mặc quá ấm, ở trong phòng kín gió lâu ngày có thể khiến trẻ khó chịu, ngứa ngay, virus có cơ hội phát triển mạnh hơn ảnh hưởng đến quá trình điều trị bệnh.

Bên cạnh đó, kiêng tắm có thể khiến vết thương dễ bị bội nhiễm, dẫn đến việc điều trị khó khăn, khiến bệnh nặng hơn.

4. Chọc vỡ mụn nước

Một sai lầm thường gặp của nhiều người bệnh tay chân miệng là chọc vỡ mụn nước. Tuy nhiên, điều này có thể khiến các nốt mụn nước bội nhiễm. Bản chất của các nốt mụn nước trong bệnh tay chân miệng là tự khỏi và không nhiễm trùng.

⇒ Tham khảo thêm: Tay chân miệng độ 4: Triệu chứng và cách điều trị theo Bộ Y tế

Tay chân miệng độ 3 là tình trạng đáng báo động bởi biến chứng rối loạn thần kinh thực vật có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần và chất lượng sống của bệnh nhân. Nếu không được điều trị và chăm sóc cẩn thận, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng người bệnh.