Bệnh dại có chữa được không? Có thuốc trị khi đã phát bệnh không?

Bệnh dại là bệnh nguy hiểm do virus gây ra, có thể lây truyền từ động vật sang người. Mặc dù có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin, nhưng một khi các triệu chứng lâm sàng xuất hiện, tỷ lệ tử vong gần như 100%. Vậy chẳng may bị động vật cắn phải làm sao? Bị bệnh dại có chữa được không? Có thuốc trị khi đã phát bệnh không? Chuyên gia từ Hệ thống tiêm chủng VNVC sẽ giải đáp đầy đủ, chi tiết trong bài viết dưới đây!

Tỷ lệ tử vong được ghi nhận hàng năm trên thế giới

Mỗi năm có hơn 10 triệu người trên toàn cầu phải tiêm phòng sau khi bị động vật nghi mắc bệnh dại tấn công và khoảng 60.000 – 70.000 người tử vong do bệnh dại, theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). (2)

Tại châu Á và châu Phi, chó là nguồn lây truyền bệnh dại chủ yếu cho con người, gây ra hàng chục nghìn ca tử vong mỗi năm. Ước tính, riêng châu Á ghi nhận khoảng 31.000 ca tử vong mỗi năm do bệnh dại, trong đó Ấn Độ chiếm phần lớn với khoảng 20.000 người chết mỗi năm. Ở châu Phi, mỗi năm có khoảng 24.000 ca tử vong chiếm gần một nửa tổng số ca tử vong do dại trên toàn thế giới mỗi năm.

Tại Trung Quốc, năm 2000 ghi nhận 226 người chết vì bệnh dại, nhưng con số này tăng vọt lên 2.500 vào năm 2006 và 3.300 vào năm 2007, cho thấy tốc độ lây lan và mức độ đe dọa ngày càng lớn của bệnh trong khu vực.

Tại Đông Nam Á, tỷ lệ tử vong vì bệnh dại chiếm đến 80% tổng số ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm. Từ năm 2004 trở đi, số ca bệnh và tử vong có xu hướng gia tăng rõ rệt. Tại Việt Nam, bệnh dại lưu hành rộng khắp ở hầu hết các tỉnh, thành phố. Trong giai đoạn 1990 – 1995, tỷ lệ tử vong do bệnh dại trung bình là 0,43/100.000 dân, với khoảng 350 – 500 người chết mỗi năm. Năm 2007, cả nước ghi nhận 131 trường hợp tử vong.

Theo thống kê của Bộ Y tế, từ năm 2019 – 2024, Việt Nam ghi nhận 113 ca ca dại, tăng gấp 2 lần so với giai đoạn 2015 – 2019 (60 ca), trung bình có 22 ca mỗi năm. Theo báo cáo của Viện Pasteur TP. HCM, năm 2024, cả nước ghi nhận 89 ca mắc dại, tăng 7 ca so với năm 2023. Các ca mắc bệnh dại ghi nhận cao nhất ở tuổi từ 25 – 49 tuổi, chiếm 36%, nhóm trẻ em dưới 15 tuổi chiếm 32%, nhóm tuổi trên 50 tuổi là 31%, độ tuổi từ 15 – 24 tuổi là 3%.

Bệnh dại là bệnh nhiễm virus cấp tính ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, chủ yếu lây truyền từ động vật sang người thông qua nước bọt chứa virus, thường là qua vết cắn hoặc vết liếm trên vùng da bị tổn thương. Bệnh dại có tỷ lệ tử vong gần như 100% khi triệu chứng xuất hiện.

Bệnh dại có chữa được không?

Bệnh dại không thể chữa khỏi khi đã phát bệnh. Bệnh dại gây tử vong 100% khi đã xuất hiện triệu chứng, do virus đã xâm nhập và tấn công hệ thần kinh trung ương.

Các triệu chứng lâm sàng ban đầu như sốt, đau đầu, lo âu, mệt mỏi nhanh chóng tiến triển thành các biểu hiện nghiêm trọng hơn như lú lẫn, co giật, khó nuốt, sợ nước (biểu hiện điển hình của bệnh dại) và cuối cùng là hôn mê sâu trước khi tử vong. Hiện tại, chưa có thuốc điều trị hiệu quả cho bệnh dại khi đã phát triển và bệnh nhân thường tử vong do suy hô hấp cùng các biến chứng nghiêm trọng khác.

1. Trường hợp chưa phát bệnh dại

Trong trường hợp bị động vật cắn chưa xuất hiện các triệu chứng lâm sàng, hoàn toàn có thể phòng ngừa bệnh dại được nếu được xử lý kịp thời và đúng cách ngay sau khi bị phơi nhiễm, tức là trước khi virus dại tấn công hệ thần kinh và gây ra các triệu chứng lâm sàng. Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất trong trường hợp này là tiêm vắc xin dại và huyết thanh kháng dại (nếu cần) theo phác đồ được bác sĩ khuyến cáo dựa trên vị trí và mức độ nghiêm trọng của vết thương.

Vắc xin dại giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại virus dại, ngăn chặn virus nhân lên và lan rộng đến hệ thần kinh. Huyết thanh kháng dại sẽ cung cấp kháng thể thụ động trực tiếp để trung hòa virus dại tại vết thương, đặc biệt trong trường hợp vết cắn sâu hoặc gần các dây thần kinh.

⇒ Tham khảo thêm: Vắc xin dại và huyết thanh kháng dại khác biệt khi sử dụng như thế nào?

Ngoài ra, sau khi bị cắn, người bệnh cũng nên vệ sinh vết thương đúng cách để loại bỏ virus. Nên vệ sinh vết thương bằng xà phòng dưới vòi nước sạch trong vòng 15 phút để rửa trôi virus, từ đó giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh dại. Sau đó, sát trùng vết thương với cồn 45 – 70%, cồn iod hoặc povidone – iodine (nếu có). Sau khi rửa sạch vết thương cần đến bệnh viện ngay để tiêm vắc xin phòng dại hoặc huyết thanh kháng dại càng sớm càng tốt.

2. Đã phát bệnh dại có chữa được không?

Bệnh dại có chữa được không? Khi bệnh dại đã phát bệnh, tức là virus đã xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương, tình trạng trở nên vô cùng nghiêm trọng và không thể chữa trị. Virus dại lây lan qua nước bọt của động vật bị nhiễm bệnh, thông qua vết thương hở (thường là do bị cắn). Sau khi xâm nhập vào cơ thể, virus di chuyển chậm dọc theo các dây thần kinh, tiến về não và tủy sống. Khi virus tới não, sẽ gây ra các tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến các triệu chứng thần kinh như hôn mê và cuối cùng là tử vong.

Hiện nay, không có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh dại khi triệu chứng đã xuất hiện. Trong giai đoạn này, các biện pháp chăm sóc chủ yếu là làm giảm đau đớn và giúp bệnh nhân cảm thấy thoải mái nhất có thể.

• Người chăm sóc bệnh nhân cần chú trọng đến việc bảo vệ mình khỏi nguy cơ bị cắn hoặc tiếp xúc với nước bọt của bệnh nhân bằng cách sử dụng thiết bị bảo vệ y tế cá nhân.
• Giữ cho phòng bệnh nhân yên tĩnh, có ánh sáng dịu nhẹ và tránh các yếu tố kích thích như tiếng ồn lớn hoặc không khí lạnh, vì chúng có thể làm tăng co giật.
• Để kiểm soát co thắt cơ bắp và tình trạng kích thích, có thể sử dụng thuốc an thần như diazepam (10 mg mỗi 4 – 6 giờ) và kết hợp với chlorpromazine 50 sắt hoặc morphin tiêm tĩnh mạch nếu cần.

Thời gian vàng để tiêm phòng sau phơi nhiễm dại

Khi bị chó, mèo hoặc động vật hoang dã cắn, cào hoặc liếm lên vùng da trầy xước, việc tiêm vắc xin phòng dại càng sớm càng tốt là việc làm quan trọng để bảo vệ tính mạng. Theo các chuyên gia, “thời gian vàng” để bắt đầu điều trị dự phòng sau phơi nhiễm là trong vòng 24 – 48 giờ sau khi bị thương. Càng trì hoãn việc tiêm phòng, hiệu quả của vắc xin càng giảm và nguy cơ virus xâm nhập hệ thần kinh trung ương sẽ càng cao, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Với những trường hợp có thể theo dõi được con vật gây ra vết thương, nguyên tắc là quan sát trong vòng 10 ngày. Nếu sau 10 ngày con vật vẫn khỏe mạnh, không có dấu hiệu bất thường, nguy cơ lây bệnh gần như không còn. Tuy nhiên, nếu động vật phát bệnh, chết hoặc bỏ trốn, thì người bị cắn cần được tiêm phòng dại ngay lập tức mà không chờ kết quả xét nghiệm.

Hiện nay, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC có đầy đủ, số lượng lớn vắc xin phòng dại thế hệ mới được sản xuất dựa trên công nghệ nuôi cấy kháng nguyên trên tế bào vero tinh khiết cực kỳ an toàn và mang lại hiệu quả cao khi tiêm phòng trước phơi nhiễm và cả khi điều trị dự phòng dại sau phơi nhiễm, sẵn sàng đáp ứng nhu cầu tiêm phòng của người dân trên cả nước. Tất cả vắc xin dại đều được nhập khẩu chính hãng, đảm bảo chất lượng và hiệu quả cao.

Tên vắc xin	Verorab (Pháp)	Abhayrab (Ấn Độ)
Hãng sản xuất	Sanofi Pasteur (Pháp)	Human Biological Institute (Ấn Độ)
Độ tuổi	Được chỉ định tiêm cho trẻ em và người lớn ở mọi lứa tuổi.
Lịch tiêm	Trước phơi nhiễm Phác đồ tiêm bắp Liều tiêm: 0,5ml/1 liều Liều cơ bản: Vào các ngày N0 – N7 – N21 (hoặc N28). Liều nhắc 1 năm sau liều cơ bản, sau đó nhắc lại mỗi 5 năm*. Phác đồ tiêm trong da Liều tiêm: 0,1ml/1 liều Liều cơ bản: Vào các ngày N0 – N7 – N21 (hoặc N28). Liều nhắc 1 năm sau liều cơ bản, sau đó nhắc lại mỗi 5 năm*. (*) Dành cho người có nguy cơ cao như nhân viên làm trong phòng thí nghiệm về nghiên cứu hay sản xuất liên quan đến Dại, bác sĩ thú y, người thám hiểm hang động, người điều khiển thú và người gác rừng trong vùng có bệnh dại ở động vật… Sau phơi nhiễm Người chưa tiêm dự phòng dại trước đó hoặc tiêm chưa đủ liều Tiêm bắp Tiêm 3 liều* vào các ngày N0 – N3 – N7 Tiêm 5 liều** vào các ngày N0 – N3 – N7 – N14 – N28 Lịch tiêm đặt biệt: 4 liều theo lịch: 2 mũi N0 (ở 2 bên chi) – N7 – N21 Lịch tiêm đặc biệt áp dụng trong trường hợp: Không có sẵn huyết thanh kháng dại tại điểm tiêm vắc xin và xa nơi tiêm huyết thanh kháng dại mà người bị thương chưa thể tiếp cận ngay. Liều lượng: 0,5 ml/1 mũi Tiêm trong da Tiêm 2 mũi/1 lần x 3 lần* vào các ngày N0 – N3 – N7 Tiêm 2 mũi/1 lần x 4 lần** vào các ngày N0 – N3 – N7 – N28 Liều lượng: 0,1 ml/1 mũi Lưu ý: (*) Con vật sống khỏe mạnh sau 10 ngày theo dõi (**) Con vật chết, bệnh, không theo dõi được trong vòng 10 ngày Đi tiêm vắc xin dại ngay sau khi bị động vật cắn hoặc càng tiêm càng sớm càng tốt. Có thể phải kết hợp tiêm vắc xin dại với huyết thanh kháng dại (tùy thuộc vào vết thương, tình trạng sức khỏe của người bị cắn, tình trạng con vật tại thời điểm cắn và trong vòng 10 ngày theo dõi…) Người đã tiêm dự phòng đủ liều trước phơi nhiễm hoặc sau phơi nhiễm ít nhất 3 mũi vắc xin dại công nghệ tế bào Tiêm 2 mũi vào các ngày N0 – N3. Có thể tiêm đường bắp (0,5 ml/1 mũi) hoặc tiêm trong da (0,1 ml/1 mũi).
Đăng ký tiêm

Những hiểu lầm phổ biến về bệnh dại

Mặc dù bệnh dại đã được biết đến từ lâu, nhưng nhiều người vẫn còn nhầm lẫn về cách lây truyền, triệu chứng và khả năng điều trị. Những hiểu lầm này có thể khiến người bệnh bỏ lỡ “thời gian vàng” để được cứu sống.

1. Chó cắn không chảy máu thì không sao

Sau khi đã giải đáp xong thắc mắc bệnh dại có chữa được không, có nhiều người cho rằng chó cắn chảy máu mới có nguy cơ mắc dại còn chó cắn không chảy máu thì không sao. Tuy nhiên, đây là một quan niệm hoàn toàn sai lầm và vô cùng nguy hiểm.

Virus dại lây truyền qua nước bọt của động vật bị bệnh, xâm nhập vào cơ thể qua vết cắn, vết trầy xước hoặc thậm chí qua niêm mạc (mắt, mũi, miệng) nếu tiếp xúc với nước bọt của động vật dại. Vết cắn không chảy máu vẫn có nguy cơ lây truyền virus dại nếu nước bọt của động vật bệnh dính vào vết thương, dù là rất nhỏ. Do đó, bất kể vết cắn có chảy máu hay không, nếu bị động vật nghi ngờ dại cắn hoặc cào, cần phải xử lý vết thương đúng cách và đến gặp bác sĩ để tiêm phòng dại sau phơi nhiễm ngay lập tức.

⇒ Tham khảo thêm: Bị chó cắn không chảy máu chỉ bị bầm có sao không?

2. Chỉ có chó mới lây bệnh dại

Mặc dù chó là loài vật phổ biến nhất lây truyền bệnh dại, nhưng không chỉ riêng chúng mới tiềm ẩn nguy cơ. Nhiều loài động vật khác như mèo, dơi, cáo và chồn cũng có thể mang virus dại và lây lan qua nước bọt. Thực tế, bất kỳ loài động vật có vú nào khi đã nhiễm virus đều có thể trở thành nguồn lây bệnh nguy hiểm. Vì vậy, mọi trường hợp tiếp xúc với động vật nghi ngờ nhiễm bệnh cần được đánh giá nghiêm túc, không nên xem nhẹ.

Tại Hoa Kỳ, các loài động vật hoang dã như gấu mèo, dơi, cáo và chồn hôi được xem là những nguồn lây chủ yếu của bệnh dại, gây ra khoảng 5.000 trường hợp mắc bệnh dại ở động vật mỗi năm, trong đó hơn 90% các trường hợp xảy ra ở động vật hoang dã. Chỉ có khoảng 10% các trường hợp mắc bệnh dại ở động vật là do chó và mèo. Khoảng 70% các trường hợp mắc bệnh dại ở người tại Hoa Kỳ là do bị dơi cắn. (3)

Trong khi đó, ở Việt Nam, chó vẫn là ổ chứa virus chính, chiếm tới 96 – 97% các ca bệnh được ghi nhận. Mèo cũng là nguồn lây đáng chú ý, chiếm khoảng 3 – 4%. Những con số này cho thấy, việc phòng ngừa và kiểm soát bệnh dại không thể chỉ tập trung vào chó, mà cần có cái nhìn toàn diện hơn đối với tất cả các loài động vật có nguy cơ.

Nghiên cứu của de Lima và cộng sự vào năm 2023 đã chỉ ra rằng virus dại ở mèo có độc tính cao hơn so với chó. Tỷ lệ lây nhiễm bệnh dại ở mèo cao gấp 10 lần so với chó. Bệnh viện Johns Hopkins tại Mỹ cũng cảnh báo rằng bệnh dại có thể lây truyền qua vết cào xước của mèo con. Do mèo thường có thói quen liếm móng vuốt, nguy cơ lây truyền bệnh dại từ mèo cao hơn so với các loài động vật khác.

Theo Bộ Y tế, số ca bệnh dại do mèo cắn và cào trong năm 2023 chiếm khoảng 10%, trong khi các năm trước gần như 100% ca bệnh dại là do chó cắn. Thống kê của Cục Thú y thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn năm 2022 cho thấy, trung bình mỗi năm có hơn 500.000 người bị động vật cắn, trong đó chó chiếm tỷ lệ cao nhất với 84%, còn mèo chiếm 14%.

⇒ Tham khảo thêm: Triệu chứng khi bị mèo dại cắn

3. Chó nhà nuôi thì sẽ không mắc bệnh dại

Nhiều người vẫn lầm tưởng rằng chó được nuôi trong nhà thì sẽ an toàn trước bệnh dại. Tuy nhiên, điều này không hoàn toàn đúng. Bệnh dại là một căn bệnh nguy hiểm có thể lây truyền qua nước bọt của động vật nhiễm virus và nó không hề phân biệt giữa chó nuôi trong nhà hay chó sống ngoài trời.

Thực tế, chó nuôi trong nhà vẫn có nguy cơ mắc bệnh dại nếu bị cắn, liếm vào vết thương hở, hoặc tiếp xúc với động vật hoang dã, chó mèo nhiễm bệnh. Virus dại có khả năng tồn tại trong môi trường và truyền nhiễm thông qua những vết xước nhỏ không để ý. Ngay cả khi chó không thường xuyên ra ngoài, chỉ một lần tiếp xúc thoáng qua với nguồn lây bệnh cũng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Vì thế, việc tiêm phòng dại định kỳ cho thú cưng là vô cùng cần thiết, không chỉ để bảo vệ chúng mà còn đảm bảo an toàn cho cả gia đình.

⇒ Tham khảo thêm: Bị chó nhà cắn có sao không?

4. Tiêm vắc xin dại ảnh hưởng đến sức khỏe

Một trong những hiểu lầm phổ biến khiến nhiều người chần chừ hoặc từ chối tiêm phòng sau khi bị chó, mèo cắn là lo sợ vắc xin dại gây hại cho cơ thể. Tuy nhiên, đây là quan niệm hoàn toàn sai lầm và có thể đặt tính mạng vào tình thế nguy hiểm.

Thực tế, vắc xin dại là một thành tựu y học quan trọng, được chứng minh là an toàn và hiệu quả cao trong việc ngăn chặn sự phát triển của virus dại sau phơi nhiễm. Các loại vắc xin này đã trải qua quá trình nghiên cứu và kiểm nghiệm nghiêm ngặt trước khi được đưa vào sử dụng rộng rãi. Mục tiêu của việc tiêm vắc xin dại sau phơi nhiễm là cứu sống tính mạng người bệnh, bởi một khi bệnh dại đã phát triển, tỷ lệ tử vong là gần như 100%.

Sau khi tiêm vắc xin dại, người tiêm có thể gặp một số phản ứng phụ nhẹ tại chỗ tiêm và toàn thân ít gặp như đau tại chỗ tiêm, ngứa, sốt, chóng mặt, đau đầu,… Các triệu chứng này thường biến mất sau vài ngày mà không cần điều trị gì. Trong một số trường hợp, người tiêm có thể gặp các phản ứng sốc phản vệ, nổi mày đay… rất hiếm gặp. Do đó, vắc xin dại hoàn toàn không gây hại cho sức khỏe.

Bài viết trên đã giải đáp thắc mắc “Bệnh dại có chữa được không? Có thuốc trị khi đã phát bệnh không?”. Bệnh dại là bệnh vô cùng nguy hiểm và hiện chưa có phương pháp điều trị hiệu quả khi đã xuất hiện triệu chứng. Tuy nhiên, nếu được phát hiện và điều trị kịp thời bằng vắc xin phòng ngừa ngay sau khi bị động vật cắn, bệnh nhân vẫn có cơ hội tránh khỏi bệnh dại. Do đó, sau khi bị động vật cắn, cào, người bệnh nên tiêm vắc xin phòng ngừa dại càng sớm càng tốt để bảo vệ tính mạng.