Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không? Khi nào cần đến bệnh viện?

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, trên 90% người mắc đều ở nhóm trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ nhỏ dưới 2 tuổi và trẻ sơ sinh. Bệnh đặc trưng bởi các phát ban giống mụn nước xuất hiện trên tay, chân và những vết loét đau trong miệng nhưng cũng có thể biến chứng đa cơ quan như thần kinh, hô hấp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Vậy bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không? Cùng chuyên gia từ Hệ thống tiêm chủng VNVC giải đáp chi tiết trong bài viết sau!

Thông tin về bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng (Hand Foot Mouth Disease – HFMD) là một căn bệnh phổ biến, đặc biệt dễ lây lan, gây ra bởi các virus thuộc nhóm Coxsackievirus và Enterovirus, thường là Coxsackie virus A16 (CA16) và Enterovirus 71 (EV71). Nhiễm CA16 thường nhẹ, có thể tự điều trị tại nhà, trong khi EV71 có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm não, viêm màng não, viêm cơ tim, viêm phổi, phù phổi, suy hô hấp, suy tuần hoàn, và nguy cơ tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Trẻ nhỏ, đặc biệt là những trẻ dưới 5 tuổi, là đối tượng dễ mắc bệnh tay chân miệng nhất.

⇒ Tham khảo thêm: Độ tuổi bị tay chân miệng: Nhóm tuổi nào dễ mắc nhất? Lý do là gì?

Khi mắc bệnh tay chân miệng, ở giai đoạn khởi phát trẻ thường xuất hiện các triệu chứng giống cúm như: sốt nhẹ, đau họng, sổ mũi, đau bụng và giảm cảm giác thèm ăn. Sau vài ngày, những triệu chứng này có thể biến mất và xuất hiện triệu chứng mới như phát ban ở các vùng như lòng bàn tay, lòng bàn chân, khuỷu tay, đầu gối, bộ phận sinh dục hoặc mông, các vết loét trong miệng, đặc biệt là ở lưỡi, có thể gây đau đớn. Những vết loét này thường bắt đầu từ những đốm màu hồng hoặc các cục u nhỏ rồi chuyển thành mụn nước.

Bệnh tay chân miệng rất dễ lây lan và có thể truyền từ người này sang người khác qua nhiều con đường khác nhau. Virus gây bệnh tay chân miệng có thể lây qua các giọt bắn trong không khí khi người nhiễm ho hoặc hắt hơi. Trẻ cũng có thể bị nhiễm virus qua tiếp xúc với nước bọt hoặc phân của người bệnh, chạm vào miệng, mắt hay mũi, hoặc tiếp xúc trực tiếp với mụn nước của người nhiễm bệnh. Ngoài ra, việc chạm vào các bề mặt, đồ chơi hoặc tay nắm cửa bị nhiễm virus cũng có thể là con đường lây nhiễm bệnh.

Tại Việt Nam, bệnh tay chân miệng khá phổ biến, lưu hành quanh năm ở hầu hết các tỉnh, với 2 đỉnh dịch chủ yếu vào các tháng 3 – 5 và tháng 9 – 12. Mỗi năm, cả nước ghi nhận từ 50.000 – 100.000 ca mắc bệnh, trong đó có không ít trường hợp tử vong. Khu vực phía Nam là nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm hơn 60% tổng số ca bệnh toàn quốc. Đặc biệt, vào năm 2011, Việt Nam đã chứng kiến sự gia tăng của bệnh với hơn 112.000 ca mắc và 169 ca tử vong được báo cáo từ tất cả các tỉnh thành.

Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không?

Bệnh tay chân miệng thường không quá nguy hiểm, có thể tự khỏi trong vòng 7 - 10 ngày nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như mất nước nghiêm trọng, viêm cơ tim, viêm não - màng não - thân não do virus, thậm chí dẫn đến tử vong.

Một trong những yếu tố khiến bệnh tay chân miệng trở nên nguy hiểm là khi tác nhân gây bệnh là virus EV71 - virus có khả năng tấn công hệ thần kinh trung ương. Các biến chứng tay chân miệng phổ biến bao gồm viêm màng não, viêm não hoặc viêm tủy sống. Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi có hệ miễn dịch chưa hoàn chỉnh dễ trở thành "nạn nhân" của các biến chứng này. Nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể để lại di chứng lâu dài hoặc dẫn đến tử vong.

Một biến chứng khác thường gặp là suy hô hấp cấp, hệ quả của tổn thương thần kinh vận động các cơ hô hấp. Điều này có thể dẫn đến tình trạng thở gấp, tím tái và nguy cơ ngừng thở ở trẻ nhỏ. Đây là dấu hiệu khẩn cấp, yêu cầu can thiệp y tế ngay lập tức.

Bệnh tay chân miệng cũng có thể gây biến chứng rối loạn tim mạch, điển hình là viêm cơ tim hay trụy tim mạch. Những tình trạng này thường xảy ra đột ngột, có diễn tiến nhanh và khó kiểm soát.

Những biến chứng đã nêu không chỉ làm tăng nguy cơ tử vong mà còn để lại hậu quả lâu dài như chậm phát triển trí tuệ, vận động hay suy giảm chức năng sinh lý ở trẻ, tạo thêm gánh nặng cho gia đình và xã hội.

1. Bệnh có thể tự khỏi không?

90% các ca bệnh tay chân miệng đều ở thể nhẹ và có thể tự điều trị tại nhà, trong vòng 7 – 10 ngày bệnh sẽ tự khỏi mà không cần điều trị chuyên sâu. Đối với phần lớn trẻ em, bệnh không gây ra biến chứng nghiêm trọng và có thể được kiểm soát bằng cách chăm sóc tại nhà, bao gồm việc đảm bảo đủ nước, cho trẻ nghỉ ngơi và sử dụng thuốc giảm đau hoặc hạ sốt khi cần thiết.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm màng não, viêm não hay viêm cơ tim. Vì vậy, mặc dù bệnh có thể tự khỏi nhưng việc theo dõi cẩn thận các triệu chứng và đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu có dấu hiệu bất thường là rất cần thiết để tránh những nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng.

2. Khi nào bệnh tay chân miệng trở nên nguy hiểm

Bệnh tay chân miệng thường không nghiêm trọng và có thể tự khỏi trong vòng 7 – 10 ngày, nhưng trong một số trường hợp, bệnh có thể trở nên nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Các tình huống sau đây có thể là dấu hiệu cho thấy bệnh trở nên nguy hiểm:

• Sốt cao kéo dài: Nếu trẻ bị sốt rất cao hoặc sốt không giảm sau vài ngày, điều này có thể là dấu hiệu của biến chứng nghiêm trọng.
• Mất nước: Khi trẻ không uống đủ nước do loét miệng đau đớn, hoặc có dấu hiệu mất nước như tiểu ít, khô miệng, môi khô, có thể dẫn đến tình trạng nguy hiểm.
• Co giật hoặc mất ý thức: Nếu trẻ bị co giật, lú lẫn, hoặc mất ý thức, đây là dấu hiệu của những biến chứng nặng như viêm não hoặc viêm màng não.
• Khó thở hoặc đau ngực: Đặc biệt nếu có dấu hiệu của viêm cơ tim, có thể khiến trẻ gặp khó khăn trong việc thở hoặc đau ngực.
• Biến chứng thần kinh: Nếu trẻ có biểu hiện như cứng cổ, đau đầu dữ dội, có thể là dấu hiệu của viêm màng não, một biến chứng nguy hiểm.
• Phát ban, mụn nước nặng hơn: Khi mụn nước không chỉ xuất hiện ở tay, chân mà lan rộng hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng, cần được chăm sóc y tế.
• Giật mình bất thường: Trẻ có biểu hiện giật mình khi ngủ hoặc tỉnh, đây là một dấu hiệu sớm của tổn thương thần kinh.
• Rung giật cơ: Biến chứng thần kinh có thể dẫn đến tình trạng rung giật cơ hoặc co giật không kiểm soát.
• Mệt lả, yếu liệt tay chân: Trẻ mất kiểm soát hoặc yếu cơ đột ngột, có dấu hiệu liệt, nhất là ở tay và chân – đây là tín hiệu của viêm não hoặc tổn thương tủy sống.
• Lơ mơ, hôn mê: Khi virus xâm nhập sâu vào hệ thần kinh trung ương, trẻ có thể rơi vào trạng thái lơ mơ, hôn mê, đây là tình trạng rất nghiêm trọng đòi hỏi sự can thiệp ngay lập tức.
• Thở nhanh, thở gấp: Đây là triệu chứng cho thấy phổi hoặc hệ thần kinh bị tác động.
• Tím tái: Khi trẻ có dấu hiệu tím môi, cơ thể lạnh hoặc thở rít mạnh, điều này cho thấy trẻ đang gặp khó khăn trong việc cung cấp oxy.
• Ngưng thở: Biểu hiện này xảy ra khi cơ quan hô hấp bị tổn thương nặng, đe dọa trực tiếp đến tính mạng.
• Mạch nhanh, yếu hoặc bất thường: Đây là dấu hiệu của trụy tim mạch.
• Tụt huyết áp: Điều này có thể chỉ ra rằng tim không còn đủ khả năng bơm máu hiệu quả.
• Sốc tim, phù phối hợp giữa suy hô hấp và tim mạch: Đây là tình trạng nguy hiểm nhất, có nguy cơ tử vong cao nếu không được cấp cứu kịp thời.

Các biến chứng tay chân miệng có thể gặp phải

Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không? Bệnh tay chân miệng thường là bệnh nhẹ và hiếm khi gây ra biến chứng nghiêm trọng. Hầu hết bệnh nhân hồi phục hoàn toàn sau 7 – 10 ngày mà không cần điều trị chuyên sâu. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh tay chân miệng có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, bao gồm:

1. Biến chứng nhẹ

Biến chứng nhẹ của bệnh tay chân miệng thường xuất hiện phổ biến hơn và ít gây nguy hiểm tới tính mạng, song nếu không được chăm sóc đúng cách, chúng có thể làm bệnh tiến triển sang giai đoạn nghiêm trọng hơn. Một số biến chứng nhẹ bao gồm:

• Mất nước: Một số trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ có thể bị mất nước do không thể nuốt đủ chất lỏng vì những vết loét đau đớn trong miệng. Điều quan trọng là phải đảm bảo trẻ uống đủ nước để ngăn ngừa tình trạng này.
• Mất móng tay và móng chân: Mặc dù hiếm gặp, có thể xảy ra tình trạng mất móng tay hoặc móng chân sau khi mắc bệnh tay chân miệng, đặc biệt là ở trẻ em. Trong những trường hợp được báo cáo này, người bệnh thường bị mất móng trong vòng vài tuần sau khi bị bệnh và móng thường tự mọc lại. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy bệnh tay chân miệng là nguyên nhân gây mất móng.
• Loét, nhiễm trùng vùng tổn thương ngoài da: Các tổn thương ngoài da từ mụn nước ở tay, chân, miệng dễ bị vỡ nếu trẻ gãi hay cọ xát. Khi vệ sinh kém, tình trạng viêm nhiễm tại vùng tổn thương có thể xảy ra. Loét da hoặc nhiễm trùng thứ phát tại chỗ, gây đau đớn, kéo dài thời gian hồi phục hoặc để lại sẹo nếu không được xử lý hợp lý. (3)

2. Biến chứng nặng

Bệnh tay chân miệng thường là một bệnh lý nhẹ, gây ra các triệu chứng như sốt và phát ban trong vài ngày. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm, virus gây bệnh có thể tấn công vào các cơ quan quan trọng như hệ thần kinh, tim mạch, hô hấp và dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng như:

• Viêm cơ tim: Viêm cơ tim là một biến chứng nghiêm trọng nhưng rất hiếm gặp, có thể xảy ra nếu virus tay chân miệng tấn công tim, dẫn đến tình trạng viêm, làm suy giảm khả năng bơm máu đi nuôi cơ thể, dẫn đến các triệu chứng như mệt mỏi, xanh xao, phù nề.
• Tụt huyết áp, sốc tim: Đây là tình trạng nguy kịch, xảy ra khi tim không còn khả năng vận chuyển máu hiệu quả, làm suy giảm các chức năng sống còn của các cơ quan trong cơ thể.

Một trong những biến chứng nặng thường gặp nhất của bệnh tay chân miệng là tổn thương hệ thần kinh trung ương. Các bệnh lý liên quan bao gồm:

• Viêm não - viêm màng não do virus: Một số ít bệnh nhân có thể phát triển viêm não - màng não do virus xâm nhập vào não bộ và màng não, gây viêm cấp tính, gây ra các triệu chứng như sốt, đau đầu, cứng cổ hoặc đau lưng, lơ mơ, trẻ quấy khóc nhiều, co giật, mất ý thức... Nếu không được điều trị kịp thời, viêm não có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong. Tình trạng này yêu cầu phải nhập viện để điều trị.
• Viêm tủy sống cấp: Tình trạng này gây yếu cơ, liệt hoặc mất kiểm soát vận động ở trẻ. Trong trường hợp nghiêm trọng, trẻ có thể mất khả năng đi lại hoặc hoạt động bình thường.
• Hội chứng Guillain-Barré: Một dạng rối loạn tự miễn hiếm gặp nhưng nguy hiểm, có thể gây yếu liệt cơ toàn thân và ảnh hưởng tới các dây thần kinh.

Virus tay chân miệng đôi khi tấn công vào hệ hô hấp hoặc làm tổn thương các trung khu điều khiển hô hấp trong não. Các triệu chứng bao gồm:

• Suy hô hấp cấp: Đây là một biến chứng nguy cấp, thể hiện qua tình trạng thở nhanh, thở gấp, thậm chí ngừng thở. Biến chứng này thường dẫn tới tử vong nhanh chóng nếu không có biện pháp hỗ trợ kịp thời.
• Phù phổi cấp: Tình trạng này có thể xảy ra khi tổn thương thần kinh hoặc do suy giảm chức năng tuần hoàn. Trẻ khó thở nghiêm trọng, tím tái và có nguy cơ tử vong cao.

Suy đa cơ quan: Trong những trường hợp nặng, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, các biến chứng thần kinh, hô hấp và tim mạch có thể phối hợp với nhau dẫn đến tình trạng suy đa cơ quan. Đây là giai đoạn cuối và thường khó phục hồi, ngay cả khi được can thiệp y tế tích cực.

Khi nào cần đưa người mắc tay chân miệng đến bệnh viện?

Bệnh tay chân miệng mặc dù thường tự khỏi nhưng cũng có thể dẫn đến các biến chứng liên quan đến hệ thần kinh trung ương hoặc tử vong. Do đó, khi có các triệu chứng dưới đây, cần đưa người bệnh đến bệnh viện ngay để bác sĩ kiểm tra và điều trị kịp thời.

• Các triệu chứng không giảm hoặc có dấu hiệu trở nên tồi tệ hơn sau 7 - 10 ngày.
• Sốt cao liên tục hoặc cảm thấy lạnh run bất thường.
• Trẻ bị co giật, lú lẫn, yếu ớt hoặc mất ý thức, trẻ giật mình lúc ngủ hoặc thức, đi loạng choạng, nuốt sặc.
• Trẻ dưới 3 tháng tuổi có nhiệt độ cơ thể từ 38°C (101°F) trở lên, hoặc trẻ từ 3 – 6 tháng tuổi có nhiệt độ từ 39°C (102°F) trở lên.
• Da của trẻ có dấu hiệu bị đau, đỏ, sưng, nóng, hoặc mụn nước có mủ chảy ra.
• Trẻ không thể hoặc không muốn uống nước hoặc các chất lỏng.
• Trẻ mắc tay chân miệng có dấu hiệu mất nước (ít đi tiểu hoặc tiểu ít hơn bình thường).
• Phụ nữ mang thai mắc bệnh tay chân miệng cần đến bệnh viện ngay, vì có thể gây nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi. (4)

Cách chăm sóc người bệnh tay chân miệng

Sau khi đã biết được “Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không?”, nhiều người cũng quan tâm đến việc chăm sóc người bệnh để nhanh phục hồi và giảm nguy cơ biến chứng.

Nguyên tắc của việc chăm sóc người bệnh tay chân miệng là kiểm soát và giảm triệu chứng, bao gồm việc hạ sốt, giảm đau và chăm sóc tổn thương miệng cũng như ngoài da. Ngăn ngừa mất nước và suy dinh dưỡng, ngăn ngừa và phát hiện sớm biến chứng và hạn chế lây lan trong cộng đồng vì bệnh tay chân miệng có khả năng lây lan rất cao qua đường tiếp xúc và các giọt bắn từ nước bọt hoặc dịch phát ban.

Dưới đây là cách chăm sóc người bệnh tay chân miệng:

• Theo dõi và kiểm soát nhiệt độ: Sốt là triệu chứng phổ biến của bệnh tay chân miệng, do đó, cần theo dõi nhiệt độ cơ thể bệnh nhân thường xuyên. Nếu sốt cao, có thể dùng thuốc hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ, tránh sử dụng aspirin vì có thể gây biến chứng. Ngoài ra, có thể lau mát cho người bệnh bằng nước ấm, thay quần áo thoáng mát, tránh ủ kín khi trẻ đang sốt.
• Chăm sóc các nốt mụn nước: Tránh làm vỡ các nốt mụn nước vì có thể gây nhiễm trùng. Có thể bôi dung dịch sát khuẩn nhẹ nhàng lên các nốt mụn nước để giảm ngứa và ngăn ngừa nhiễm trùng. Nếu các nốt mụn nước bị vỡ, cần vệ sinh sạch sẽ bằng dung dịch sát khuẩn và băng lại bằng gạc vô trùng. Trẻ lớn và người bệnh nên súc miệng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn nhẹ để giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng vết loét niêm mạc miệng.
• Vệ sinh đúng cách: Tắm rửa cho người bệnh bằng nước ấm và xà phòng nhẹ, tránh cào gãi các vùng mụn nước để ngăn ngừa vỡ mụn dẫn đến nhiễm trùng. Trong trường hợp mụn nước lớn bị vỡ, có thể dùng băng gạc để che phủ nhằm giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Giữ vệ sinh cơ thể và môi trường: Đảm bảo người bệnh được tắm rửa sạch sẽ, giữ cơ thể khô ráo và thoáng mát. Tránh để người bệnh gãi vào vết loét, vì có thể gây nhiễm trùng. Thường xuyên rửa tay cho người chăm sóc và người bệnh để tránh lây lan virus.
• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Cung cấp nước đầy đủ để tránh mất nước, có thể cho người bệnh uống nước ấm, nước trái cây, hoặc dung dịch oresol. Cho bệnh nhân ăn thức ăn mềm, dễ nuốt, tránh những món ăn cay nóng hoặc chua vì có thể làm vết loét trong miệng đau thêm.
• Điều trị và thuốc theo chỉ định: Bệnh tay chân miệng thường tự khỏi, nhưng nếu có dấu hiệu nhiễm trùng hoặc các triệu chứng nghiêm trọng, cần đưa người bệnh đến gặp bác sĩ để được điều trị kịp thời. Đảm bảo tuân thủ đúng lịch uống thuốc và các chỉ định từ bác sĩ.
• Theo dõi các dấu hiệu nguy hiểm: Nếu người bệnh có dấu hiệu nặng như khó thở, li bì, co giật, hoặc vết loét lan rộng, cần đưa ngay đến cơ sở y tế.
• Đảm bảo giấc ngủ và nghỉ ngơi: Để cơ thể có thể phục hồi nhanh chóng, người bệnh cần được nghỉ ngơi đầy đủ và tránh hoạt động quá mức.
• Ngăn ngừa lây nhiễm trong gia đình và cộng đồng: Tay chân miệng lây truyền dễ dàng qua tiếp xúc với người bệnh hoặc dịch tiết từ hắt hơi, nước bọt và mụn nước. Vì vậy, việc cách ly và vệ sinh môi trường sống là yếu tố quan trọng để kiểm soát dịch bệnh.
  • Cách ly người bệnh: Hạn chế tiếp xúc gần giữa người bệnh và thành viên khác trong gia đình, đặc biệt là trẻ em chưa mắc bệnh.
  • Vệ sinh tay và đồ chơi: Rửa tay bằng xà phòng sát khuẩn thường xuyên, đặc biệt sau khi chăm sóc người bệnh. Các đồ dùng cá nhân và đồ chơi của trẻ cần được khử trùng kỹ lưỡng.
  • Xử lý chất thải hợp lý: Tã lót, khăn giấy đã qua sử dụng cần được xử lý đúng cách để tránh phát tán virus.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh tay chân miệng ở người lớn: Nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị

⇒ Tham khảo thêm: Trẻ bị tay chân miệng kèm tiêu chảy nguy hiểm không? Cách xử trí

Bài viết trên đã giải đáp đầy đủ thắc mắc “Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không?”. Tay chân miệng thường là bệnh nhiễm trùng nhẹ và có thể tự khỏi trong vòng 7 – 10 ngày. Tuy nhiên, nếu không được chăm sóc đúng cách hoặc khi các triệu chứng trở nên nghiêm trọng, bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm. Do đó, khi phát hiện trẻ có dấu hiệu mắc bệnh tay chân miệng, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay để bác sĩ kiểm tra và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.