Biến chủng NB.1.8.1: Biến thể Covid-19 mới vừa xuất hiện ở Việt Nam

Kể từ đầu năm 2025, nhiều quốc gia trên toàn cầu đã ghi nhận sự gia tăng trở lại các ca mắc Covid-19, tập trung xoay quanh các biến chủng mới của virus SARS-CoV- 2. Trong số đó, biến chủng NB.1.8.1 đang chiếm ưu thế tại Việt Nam, khi được phát hiện chiếm tới 83% số mẫu bệnh phẩm được giải trình gene tại TP.HCM.

Biến chủng NB.1.8.1 là gì?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), NB 1.8.1 là biến chủng mới của virus SARS-CoV-2 gây ra đại dịch Covid-19, lần đầu được phát hiện vào ngày 22/01/2025 tại Trung Quốc. Biến chủng này có nguồn gốc từ biến chủng tái tổ hợp XDV.1.5.1, thuộc nhóm JN.1, nhánh Omicron - nhánh chiếm đa số ca nhiễm toàn cầu và là “phiên bản nâng cấp nhẹ” của biến chủng LP.8.1 đang nổi trội trên toàn cầu trong thời gian vừa qua. (2) (3)

Kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát và xuất hiện tình trạng đột biến, nhóm nghiên cứu về sự tiến hóa của virus của WHO đã được thành lập với trọng tâm cụ thể là theo dõi các biến thể SARS-CoV-2 mới lưu hành và phân loại thành 3 cấp độ để truyền đạt mức độ nghiêm trọng của các biến thể này, bao gồm: Biến thể đang được theo dõi (VUM), biến thể đang quan tâm (VOI) và biến thể đáng lo ngại (VOC). (4)

Trong đó, NB 1.8.1 được xếp vào vào một trong 6 loại biến chủng Covid-19 mới đang lưu hành cần được theo dõi (VUM), bên cạnh các biến chủng khác như KP.3, biến chủng KP.3.1.1, biến chủng LB.1, biến chủng XEC và biến chủng LP.8.1.

Đặc điểm di truyền và cấu trúc của biến chủng mới NB.1.8 1

Trong thông cáo báo chí của WHO đã nêu rõ, NB.1.8.1 được chỉ định là biến thể SARS-CoV-2 đang được theo dõi (VUM) với tỷ lệ ngày càng tăng. Theo dõi đặc điểm di truyền và cấu trúc của biến chủng mới NB.1.8.1 ngay dưới đây:

1. Những thay đổi đáng chú ý so với chủng gốc

Biến chủng NB.1.8.1 được chỉ định là biến chủng đang theo dõi có nghĩa là các chuyên gia đã thấy được một số thay đổi nhất định trong cấu trúc di truyền của virus, có khả năng ảnh hưởng đến cách lây lan, mức độ nghiêm trọng, hiệu quả của vắc xin và phương pháp điều trị hiện tại đối với virus này.

Về mặt di truyền, NB.1.8.1 mang 6 đột biến trong protein gai LP8.1 và 8 đột biến so với JN.1. Đáng lưu ý, các đột biến bổ sung của biến chủng NB.1.8.1 tại vùng RBD của protein gai (protein spike) như T22N, F59S, G184S, A435S, V445H và T478I và Q493E., giúp biến chủng này tăng khả năng bám dính vào tế bào người. (5)

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra đột biến protein gai ở vị trí 445 của biến chủng NB.1.8.1 có ái lực liên kết mạnh nhất với thụ thể hACE 2 ở người trong một số biến thể đã được thử nghiệm, điều này khiến chúng có khả năng lây nhiễm tế bào hiệu quả hơn so với các chủng trước đó.

Vì NB.1.8.1 mang nhiều đột biến liên quan đến protein gai (một khu vực đóng vai trò quan trọng) trong việc nhận diện tế bào, nên các nhà nghiên cứu vẫn khuyến nghị tiếp tục giám sát để đánh giá kỹ hơn nguy cơ tái nhiễm hoặc giảm hiệu quả của vắc xin.

2. Khả năng lây truyền

Theo nghiên cứu, biến chủng NB.1.8.1 có khả năng lây lan nhanh hơn so với biến chủng LP.8.1  vì khả năng liên kết của virus với tế bào người cao hơn do đột biến protein gai. Đặc biệt, WHO đánh giá biến chủng NB.1.8.1 có lợi thế tăng trưởng cao hơn rõ rệt so với các biến chủng khác như XEC, đặc biệt trong bối cảnh nhiều quốc gia châu Á đã ghi nhận tình trạng nhiễm bệnh gia tăng mạnh. (6)

Đồng thời, nghiên cứu cũng chỉ ra phản ứng trung hòa của kháng thể từ những người đã tiêm vắc xin Covid-19 trước đó thấp hơn 1,5 - 1,6 lần với NB.1.8.1 so với một thể gần đây khác là LP.8.1. . Điều này cho thấy những người bị nhiễm NB.1.8.1 có khả năng lây truyền virus cho người khác cao hơn so với các biến thể trước đó.

Hơn hết, tốc độ lây lan nhanh của NB.1.8.1 khiến giới khoa học lo ngại về một chu kỳ bùng phát mới, nhất là vào thời điểm mùa hè và mùa động, giai đoạn thường ghi nhận đỉnh dịch.

3. Khả năng né tránh miễn dịch

Biến chủng NB.1.8.1 có khả năng tránh hệ thống miễn dịch và làm giảm hiệu quả trung hòa kháng thể do vắc xin hoặc các bệnh nhiễm trùng trước đó tạo ra dễ dàng hơn so với biến chủng LP.8.1. Theo nghiên cứu, đột biến protein gai ở vị trí số 435 của biến chủng NB.1.8.1 cho thấy đã làm giảm khả năng trung hòa của kháng thể và đột biến protein gai ở vị trí 478 làm tăng khả năng trốn tránh kháng thể.

Triệu chứng của biến chủng mới NB.1.8.1

Trung tâm Kiểm soát và Phòng dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ cho biết, các triệu chứng đặc trưng của biến chủng NB.1.8.1 chưa được rõ ràng, nhưng hầu hết đều biểu hiện tương tự triệu chứng của các biến chủng thể Covid-19 trước đó.

1. Các triệu chứng tương đồng với chủng trước

Biến chủng mới NB.1.8.1 gây ra các triệu chứng tương tự với các biến thể cùng phân nhánh Omicron trước đó, bao gồm:

• Sốt hoặc ớn lạnh
• Ho
• Khó thở hoặc thở hụt hơi
• Đau họng
• Nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi
• Mất vị giác hoặc khứu giác mới
• Mệt mỏi
• Đau nhức cơ thể hoặc đau nhức cơ thể
• Đau đầu
• Buồn nôn hoặc nôn

CDC Hoa Kỳ khuyến cáo người bệnh cần thăm khám bác sĩ ngay nếu gặp các triệu chứng như sau:

• Khó thở;
• Đau dai dẳng hoặc cảm giác tức ngực;
• Lú lẫn;
• Khó thức dậy hoặc không thể duy trì trạng thái tỉnh táo;
• Màu da, môi và móng tay trông nhợt nhạt, xám lại hoặc xanh.

2. Các triệu chứng khác mới ghi nhận

Theo một báo cáo, triệu chứng duy nhất được ghi nhận với biến chủng mới NB.1.8.1 là tình trạng tăng thân nhiệt dai dẳng (không phải sốt) ở người nhiễm bệnh. Tình trạng này không giống sốt thông thường như thở nhanh hoặc nóng khi chạm vào, hiện tượng tăng thân nhiệt này chỉ biểu hiện thấy cơ thể ấm hơn so với bình thường (phổ biến từ 37,6°C đến 38,1°C) và kéo dài lâu.

Ngoài ra, một số người có thể xuất hiện tình trạng chán ăn, khó chịu ở dạ dày, đau đầu. Đặc biệt, đối với những biến chủng của Omicron như NB.1.8.1 sẽ xuất hiện các triệu chứng tiêu hóa, chẳng hạn như rối loạn tiêu hóa nhẹ hoặc đi ngoài phân lỏng. Thực tế, các vấn đề về tiêu hóa cũng xuất hiện ở các biến thể Covid-19 trước, nhưng thường ít phổ biến hơn và biểu hiện nhẹ hơn. Với biến chủng NB.1.8.1, các triệu chứng có vẻ nổi bật và ảnh hưởng đến nhiều bệnh nhân hơn.

3. Triệu chứng của chủng mới dễ nhầm và dễ bỏ qua

Các triệu chứng của Covid-19 có thể thay đổi phụ thuộc vào biến chủng lây nhiễm, cơ địa và thể trạng của người bị nhiễm bệnh. Thậm chí, nhiều người nhiễm virus không xuất hiện triệu chứng hoặc biểu hiện rất nhẹ. Đặc biệt, triệu chứng tăng thân nhiệt nhẹ dai dẳng khiến người bệnh chủ quan hoặc nhầm lẫn với tình trạng mệt mỏi hoặc bệnh nhẹ khác.

4. Cách nhận biết kịp thời nhiễm chủng covid NB.1.8.1

Ngoài các triệu chứng điển hình tương đồng khi nhiễm biến chủng Covid-19 trước đó, người bệnh cần đặc biệt chú ý đến tình trạng sốt nhẹ dai dẳng. Tình trạng tăng thân nhiệt nhẹ liên tục là cách cơ thể báo hiệu đang chống lại virus nhưng theo cách ít hung hăng hơn trước. Việc nhận biết sớm có thể thúc đẩy việc xét nghiệm sớm và kịp thời cách ly để ngăn ngừa lây lan cho mọi người xung quanh, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Tình hình dịch tễ của biến chủng NB 1.8 1

Dữ liệu từ WHO cho thấy tình trạng dịch tễ của Covid-19 đang có xu hướng gia tăng, tỷ lệ xét nghiệm dương tính đạt mức 11% (mức chưa từng thấy kể từ tháng 7 năm 2024). Sự gia tăng này chủ yếu được quan sát thấy ở các quốc gia ở khu vực Đông Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Kể từ đầu năm 2025, xu hướng biến thể SARS-CoV-2 toàn cầu đã có sự thay đổi, sự lưu hành của biến thể  LP.8.1 giảm và  sự xuất hiện của biến chủng NB.1.8.1 bắt đầu gia tăng. (7)

1. Sự lây lan trên thế giới và tại Việt Nam

Trên phạm vi quốc tế, biến chủng NB.1.8.1 đang có xu hướng phát triển mạnh, chiếm khoảng 10,7% trong tổng số các trình tự được báo cáo (tính đến tháng 4 năm 2025), tăng 2,5% so với tháng 3/2025. WHO thống kê, tính đến ngày 18/05/2025, đã có 5.518 trường hợp nhiễm biến chủng mới NB.1.8.1 được gửi tới GSAID (một sáng kiến khoa học toàn cầu và là nguồn lưu trữ thông tin cung cấp khả năng truy cập mở vào dữ liệu bộ gene của virus cúm và coronavirus gây ra đại dịch Covid-19) từ 22 quốc gia.

Từ đầu năm 2025, tại Việt Nam ghi nhận rải rác 641 ca mắc Covid-19 tại 39 tỉnh, thành phố và không xuất hiện ca tử vong. Trong đó, thành phố Hà Nội ghi nhận 153 ca mắc, thành phố Hải Phòng có 138 ca mắc, thành phố Hồ Chí Minh có 80 ca mắc, tỉnh Quảng Ninh có 46 ca  mắc, Bắc Giang có 24 ca mắc, Bắc Ninh có 24 ca mắc, Thái Nguyên có 23 ca mắc và 32 tỉnh/ thành phố khác ghi nhận rải rác dưới 20 ca mắc.

Theo Sở Y tế TP.HCM, trong 80 ca nhiễm Covid-19 được ghi nhận, có đến 83% mẫu giải trình tự gene của bệnh nhân Covid-19 hiện nay là NB.1.8.1.

2. Đối tượng dễ bị nhiễm

Theo WHO, mọi đối tượng đều có khả năng lây nhiễm Covid-19, nhưng những người lớn trên 60 tuổi và những người đi kèm với các bệnh lý nền như bệnh về phổi hoặc tim mạch, tiểu đường, các bệnh lý ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch… sẽ dễ nhiễm bệnh và nguy cơ mắc nặng hơn so với bình thường.

CDC Hoa Kỳ thống kê, hơn 81% tử vong do Covid-19 xảy ra ở những người trên 65 tuổi và số ca tử vong này cao hơn gấp 97 lần so với những người trong độ tuổi 18 - 29. Đồng thời, nguy cơ mắc bệnh nặng do Covid-19 sẽ tăng lên khi số lượng bệnh lý nền tăng lên. Giống như người lớn, trẻ em và thanh thiếu niên bị béo phì tiểu đường, hen suyễn hoặc bệnh phổi mãn tính, bệnh hồng cầu hình liềm hoặc những người bị suy giảm miễn dịch cũng có thể có nguy cơ cao bị bệnh nặng do Covid-19. (8)

Ngoài ra, có một số đối tượng có tính chất công việc, nghề nghiệp và nơi ở trong môi trường khép kín, thường xuyên tiếp xúc với nhiều người cũng là đối tượng dễ lây nhiễm.

Biện pháp phòng ngừa được khuyến nghị

Mặc dù biến chủng NB.1.8.1 chưa ghi nhận đặc biệt nguy hiểm với con người, nhưng việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm và hạn chế ảnh hưởng đến sức khỏe là vô cùng quan trọng. Một số biện pháp phòng ngừa được khuyến nghị bao gồm:

1. Vaccine

WHO tuyên bố rằng, các loại vắc xin phòng bệnh Covid-19 đã được phê duyệt hiện nay vẫn có hiệu quả chống lại biến chủng mới NB.1.8.1. Nghiên cứu cho thấy, các loại vắc xin Covid-19 hiện có đều chứa protein gai (như vắc xin Novavax) từ một biến thể trước đó hoặc chứa mã mRNA cho các protein gai này (vắc xin mRNA của Pfizer và Moderna). Hơn hết, các loại vắc xin phòng Covid-19 đều được cập nhật và triển khai tiêm hằng năm nhằm mang hiệu quả bảo vệ chống lại các biến thể mới của virus, chẳng hạn như NB.1.8.1.

CDC Hoa Kỳ khuyến cáo, trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn cần tiêm vắc xin phòng Covid-19 để bảo vệ bản thân khỏi NB.1.8.1 và các biến thể khác. Đặc biệt là những đối tượng chưa từng tiêm vắc xin phòng Covid-19, người từ 65 tuổi trở lên bị suy giảm miễn dịch, sống tại các cơ sở chăm sóc dài hạn, phụ nữ mang thai và đang cho con bú, rất cần tiêm phòng.

Hiện tại có 9 loại vắc xin phòng Covid-19 được cấp phép và sử dụng tại Việt Nam, bao gồm: Vắc xin AstraZeneca (Anh), Vắc xin Gam-COVID-Vac (Nga),Vắc xin  Vero Cell (Trung Quốc), Vắc xin Comirnaty (Mỹ), Vắc xin Moderna (Mỹ), Vắc xin Janssen (Hà Lan), Vắc xin Hayat - Vax (Trung Quốc), Vắc xin Abdala (Cuba) và Vắc xin Covaxin (Ấn Độ).

2. Các biện pháp phòng ngừa cá nhân

Bên cạnh chủ động tiêm vắc xin, người dân cần chú ý thực hiện kết hợp các biện pháp phòng ngừa cá nhân, để phòng chống nguy cơ nhiễm bệnh Covid-19, bao gồm:

• Đeo khẩu trang khi đến nơi công cộng, khi đang tham gia giao thông, đến các cơ sở y tế;
• Rửa tay sạch sẽ bằng nước sạch, xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn thường xuyên;
• Hạn chế đến những nơi đông người và hạn chế tụ tập đông người (nếu không cần thiết);
• Nếu thấy bản thân xuất hiện các biểu hiện bất thường như sốt, ho, khó thở… cần đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và can thiệp kịp thời.

3. Nâng cao sức đề kháng chung

Việc nâng cao sức đề kháng, củng cố miễn dịch là tiêu chí hàng đầu để cơ thể chống lại các tác nhân có hại như virus, vi khuẩn… chẳng hạn như Covid-19. Để duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh, mỗi người cần xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học và lối sống lành mạnh, chẳng hạn như sau:

• Đảm bảo chế độ ăn uống đủ chất, nhiều rau xanh, trái cây giàu vitamin và khoáng chất. Một số thực phẩm cân nhắc thêm vào bữa ăn như: ớt chuông đỏ, bông cải, cải bó xôi, khoai lang, đu đủ…các loại gia vị như tỏi, nghệ…
• Vận động thể chất thường xuyên với các bài tập phù hợp như chạy bộ, yoga…
• Nghỉ ngơi thích hợp, ngủ đủ giấc và chất lượng;
• Tránh căng thẳng kéo dài, nên bổ sung các hoạt động để thư giãn như đọc sách, thiền định, nghe nhạc…

4. Khuyến cáo từ cơ quan y tế

Bộ Y tế Việt Nam đánh giá nguy cơ bùng phát và đề xuất các biện pháp phòng, chống Covid-19 như sau:

• Tăng cường giám sát tình hình dịch tễ tại các địa phương, lấy mẫu xét nghiệm và giải trình tự gene đối với bệnh nhân nghi ngờ để phát hiện sớm biến thể mới;
• Tuyên truyền người dân chủ động thực hiện các phương pháp phòng chống dịch bệnh;
• Tự cách ly, theo dõi sức khỏe và khai báo y tế đầy đủ đối với các trường hợp trở về từ vùng dịch. Việc thực hiện khai báo y tế được thực hiện theo 2 cách: Khai báo trực tuyến tại: https://tokhaiyte.vn  hoặc qua ứng dụng NCOVI.

Thắc mắc liên quan đến biến chủng mới 

Sự xuất hiện của các biến chủng Covid-19 mới hiện nay khiến nhiều người hoang mang và lo sợ nguy cơ về việc tái bùng phát dịch. Đối với biến chủng NB.1.8.1, các thắc mắc phổ biến xoay quanh các chủ đề sau:

1. Biến chủng NB 1.8 1 có nguy hiểm hơn các biến chủng trước không?

Theo các chuyên gia y tế, mắc dù biến chủng NB.1.8.1 xuất hiện các triệu chứng đặc biệt, có khả năng lây lan dễ dàng hơn các biến thể Covid- 19 khác, nhưng dường như không nguy hiểm hơn về mức độ nghiêm trọng. Điều này được chứng minh qua việc biến chủng NB.1.8.1 được xếp vào nhóm cần được theo dõi (VUM), tức chưa đủ bằng chứng để xác định biến chủng này gây lo ngại hay có nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

2. Vaccine hiện tại có còn hiệu quả với biến chủng NB 1.8 1 không?

Các chuyên gia y tế nhận định, biến chủng NB.1.8.1 là một phần của biến chủng JN.1 mà nhiều loại vắc xin đã có thể tạo kháng thể bảo vệ. Do đó, việc tiêm các loại vắc xin phòng Covid-19 hiện nay vẫn có hiệu quả bảo vệ chống lại với biến chủng NB.1.8.1, hạn chế nguy cơ mắc bệnh và diễn tiến nặng.

3. Đã từng nhiễm Covid, có thể bị NB.1.8.1 tấn công lại không?

Đã từng bị nhiễm Covid vẫn có thể bị biến chủng NB.1.8.1 tấn công. Theo CDC Hoa Kỳ, sau khi mắc Covid-19, hệ thống miễn dịch sẽ phản ứng theo nhiều cách và bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ tái nhiễm trong vài tháng. Tuy nhiên, khả năng bảo vệ này sẽ giảm dần theo thời gian, đặc biệt ở những người có hệ thống miễn dịch suy yếu do nhiễm trùng hoặc người có phản ứng miễn dịch hạn chế.

Đồng thời, việc đột biến các biến chủng mới như NB.1.8.1 có khả năng trốn tránh miễn dịch nên sẽ càng tăng nguy cơ tái nhiễm.

4. Có loại thuốc nào điều trị hiệu quả cho biến chủng mới?

Hiện chưa có dữ liệu đầy đủ về thuốc điều trị hiệu quả cho biến chủng mới của Covid-19. Tuy nhiên, các chuyên gia y tế khuyến cáo người bệnh dương tính với các biến chủng này không nên tự ý điều trị bằng thuốc kháng virus tại nhà, mà cần đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và chỉ định sử dụng thuốc phù hợp.

5. NB.1.8.1 có ảnh hưởng nặng đến người già, trẻ nhỏ hoặc người có bệnh nền không?

Cũng giống như các tác nhân có hại khác, biến chủng NB.1.8.1 sẽ ảnh hưởng nặng nề đến những đối tượng có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như người cao tuổi, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, người đi kèm các bệnh lý nền… nếu không được tiêm chủng đầy đủ và can thiệp kịp thời khi mắc bệnh. Chính vì vậy, nhóm đối tượng này cần chủ động theo dõi sức khỏe và tuân thủ thực hiện các biện pháp phòng ngừa để bảo vệ bản thân khỏi mầm bệnh.

Nhìn chung, mặc dù biến chủng NB.1.8.1 có những đột biến bổ sung ở gai protein khiến biến chủng này có khả năng lây lan nhanh và khả năng né tránh miễn dịch tốt hơn so với các biến chủng khác đang lưu hành như LP.8.1, nhưng thường không gây bệnh nặng và nguy hiểm cho người nhiễm bệnh. Tuy nhiên, mỗi người, đặc biệt là người có yếu tố nguy cơ cao, cần chủ động tiêm phòng vắc xin và thực hiện các biện pháp phòng ngừa theo khuyến cáo của bộ y tế.