Giời leo và kiến ba khoang cắn: Hướng dẫn phân biệt và điều trị

Tình trạng da nổi đỏ, ngứa ngáy, nóng rát, sau đó hình thành mụn nước, phồng rộp chứa đầy dịch mủ là những biểu hiện trên da của hiện tượng bị cắn do côn trùng, đặc biệt là kiến ba khoang. Tuy nhiên, đây cũng là những đặc điểm chẩn đoán lâm sàng đối với bệnh zona thần kinh (dân gian thường gọi là bệnh giời leo), gây nhầm lẫn trong quá trình xác định bệnh, dẫn đến thực hiện sai phương pháp điều trị, khiến bệnh tình nặng và quá trình hồi phục lâu hơn. Vậy cách phân biệt giời leo và kiến ba khoang cắn như thế nào?

Giời leo là bệnh gì?

Giời leo là tên gọi thường được sử dụng trong dân gian để chỉ tình trạng bệnh zona thần kinh. Đây là bệnh do virus Varicella Zoster (VZV) tái hoạt động từ lần nhiễm trùng ban đầu gây bệnh thủy đậu, khởi phát với tình trạng sốt nhẹ, mệt mỏi, đau nhức, đau mỏi cơ và uể oải… sau đó tiến triển thành các triệu chứng ngứa ngáy, nóng rát, đau nhức và bắt đầu xuất hiện các nốt ban đỏ, mụn nước mọc thành từng chùm dọc theo một hoặc nhiều dây thần kinh chỉ ở nửa bên cơ thể.

Tình trạng VZV tái hoạt động gây ra bệnh giời leo thường đến từ các yếu tố chủ quan từ người bệnh đã từng mắc thủy đậu trước đây, bắt đầu có hệ miễn dịch suy yếu (do bị ung thư, nhiễm HIV/AIDS, ghép tạng hay đang điều trị hóa chất), tuổi cao, từng trải qua chấn thương hay thường xuyên bị căng thẳng.

Đặc biệt, nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh sẽ tăng lên khi già đi, với khoảng một nửa số trường hợp xảy ra ở những người trên 50 tuổi. Theo thống kê, bệnh giời leo phát triển ở khoảng 10% trường hợp đã từng mắc bệnh thủy đậu vào thời điểm trước đó trong cuộc đời. (1)

VZV không thể lây bệnh zona thần kinh cho người khác, nhưng có thể lây bệnh thủy đậu thông qua tiếp xúc da kề da trực tiếp với chất lỏng rỉ ra từ mụn nước bị vỡ cho người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa được tiêm vắc xin phòng ngừa. Bệnh giời leo hiếm khi lây lan qua việc hít phải hạt virus theo cách lây lan trong môi trường không khí. Khi các mụn nước bắt đầu khô và đóng vảy, người bệnh sẽ không còn khả năng lây nhiễm VZV cho người khác.

Tổng quan viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang cắn

Viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang cắn là tình trạng nổi vài đám da đỏ, dài (như vết cào xước) và sau đó tiến triển thành mụn nước, phồng rộp chứa đầy bọng nước do tiếp xúc với độc tố pederin (một amid có độc tố rất mạnh) thông qua vết cắn của kiến ba khoang. Loại độc tố pederin này có thể gây ra tình trạng bỏng da và viêm da kích ứng, dẫn đến ngứa ngáy, nóng rát, các bọng nước có thể lan rộng hoặc nặng hơn là gây loét và hoại tử da.

Kiến ba khoang thuộc họ Paederinae, đầu nhỏ, có 2 râu đơn chia đốt mở rộng về phía trước, đuôi uốn cong, bụng có 8 đốt (màu đỏ hung và màu đen ), đốt cuối thường nhọn, trên mình có 2 cánh che khoảng 3 - 4 đốt bụng. Kiến ba khoang có thể di chuyển và bay rất nhanh, sống chủ yếu ở chỗ có nhiều cỏ mục, phân rác, đầm lầy, dưới cống gạch, trong vỏ cây bị nứt hoặc đôi khi trong cả tổ chim, chủ yếu hoạt động khi thời tiết nóng ẩm (đặc biệt là mùa mưa).

Đặc biệt, kiến ba khoang thường hoạt động vào ban ngày. Điều này giải thích tại sao đa số người bị viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang là người làm việc, học tập dưới ánh đèn như nhân viên văn phòng, học sinh, sinh viên.. với khoảng 60% trường hợp phát hiện vào buổi sáng. Các biểu hiện lâm sàng tập trung 80% là tổn thương ở vùng mặt và ½ thân mình; 100% gây ra các vết đỏ cộm chứa phỏng nước dài; 20% gây sốt, khó chịu, mệt mỏi… trong 1 - 2 ngày đầu tiếp xúc; 3,82% sưng mí mắt. (2)

Trong một mùa, một người có thể bị viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang cắn trung bình từ 2 - 3 lần. Quá trình hồi phục từ khi nổi phỏng nước đến khi đóng vảy, khô dần và sẫm màu từ khoảng 5 - 20 ngày, tùy thuộc vào cơ địa và cách chăm sóc da của người bệnh.

Sự khác nhau giữa giời leo và kiến ba khoang cắn

Giời leo và kiến ba khoang đặc trưng với biểu hiện phát ban đỏ và các phỏng nước gây đau rát dữ dội, rất dễ bị nhầm lẫn trong chẩn đoán dẫn đến điều trị sai phương pháp. Do đó, vấn đề phân biệt sự khác nhau giữa giời leo và kiến ba khoang cắn rất quan trọng. Tham khảo bảng phân biệt chi tiết ngay dưới đây:

Bảng phân biệt giời leo và kiến ba khoang cắn

Hình ảnh phân biệt giời leo kiến ba khoang cắn

Tham khảo hình ảnh phân biệt bệnh giời leo và kiến ba khoang chi tiết 

Cách điều trị giời leo và kiến ba khoang cắn

Mặc dù đều biểu hiện đặc trưng ở dạng ban đỏ và mụn nước nhưng bệnh giời leo và kiến ba khoang cắn có phương cách điều trị khác nhau như sau:

1. Điều trị bệnh giời leo (Zona thần kinh)

Hiện bệnh zona thần kinh không có thuốc điều trị đặc hiệu, các phương pháp tập trung vào làm thuyên giảm triệu chứng. Người có dấu hiệu bị zona thần kinh nên thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán, can thiệp và điều trị đúng cách. Nếu tình trạng nhẹ, người bệnh sẽ được chỉ định điều trị zona tại nhà và sử dụng các loại thuốc theo chỉ định của bác sĩ.

• Dùng thuốc kháng sinh: Thuốc kháng virus như Acyclovir, Valacyclovir, Famciclovir giúp rút ngắn thời gian và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các loại thuốc kháng sinh có hiệu quả tốt nhất ngay khi ban xuất hiện;
• Dùng thuốc giảm đau: Các loại thuốc giảm đau như Acetaminophen có khả năng làm giảm các cơn đau nhức hiệu quả;
• Sử dụng kem bôi trị ngứa: Kem calamine bôi lên các nốt ban đỏ góp phần làm giảm đau hiệu quả;
• Các biện pháp hỗ trợ: Tắm yến mạch để làm dịu da, duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ, tránh căng thẳng kéo dài, nên ngủ đủ giấc và tránh để cơ thể mệt mỏi;

Đặc biệt, việc tiêm vắc xin phòng ngừa ngay cả khi đã bị zona thần kinh hỗ trợ làm giảm nguy cơ tái phát zona thần kinh đến 88%. Vắc xin zona thần kinh Shingrix được nghiên cứu, phát triển và sản xuất bởi tập đoàn hàng đầu thế giới về dược phẩm và chế phẩm sinh học Glaxosmithkline (GSK) – Bỉ, chỉ định tiêm cho người từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi trở lên đang hoặc sẽ có hệ miễn dịch yếu do bệnh tật hoặc do điều trị… là những người có nguy cơ cao mắc Zona thần kinh.

Đối với người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc Zona thần kinh (người bị suy giảm miễn dịch hoặc bị ức chế miễn dịch hoặc có khả năng bị ức chế miễn dịch do bệnh lý/liệu pháp điều trị …), lịch tiêm gồm 2 mũi:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1

Đối với người từ 50 tuổi trở lên (hệ miễn dịch bình thường), lịch tiêm gồm 2 mũi:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 2 tháng sau mũi 1

Cần lưu ý, đối với trường hợp đang bị zona thần kinh trong giai đoạn cấp tính, không nên tiêm vắc xin liền mà cần đợi bệnh ổn định hoàn toàn và nhận chỉ định của bác sĩ để thực hiện tiêm phòng.

Đăng ký tiêm vắc xin zona thần kinh tại đây

2. Điều trị viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang cắn

Phương pháp điều trị viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang cắn nên được thực hiện như sau:

• Sử dụng các dung dịch dịu da, sát khuẩn nhẹ như nước muối sinh lý, mỡ kháng sinh, hồ nước, kem bôi... để làm dịu tổn thương trên da;
• Nếu trường hợp mủ nhiều, đau có thể dùng kháng sinh Histamin, thuốc giảm đau corticoid bôi hoặc đường toàn thân;
• Tuyệt đối không sử dụng các phương pháp dân gian như đắp lá thuốc, thoa dầu, bôi vôi… vì có thể gây nhiễm trùng.
• Hầu hết các trường hợp nhẹ, đều có thể tự khỏi.

Giời leo và kiến ba khoang cắn là hai dạng tổn thương trên da rất dễ gây nhầm lẫn trong chẩn đoán và điều trị. Nếu không được can thiệp điều trị đúng cách có thể khiến bệnh diễn tiến nặng và khó hồi phục hơn. Đặc biệt, trong trường hợp xuất hiện các dấu hiệu bất thường trên da như đau rát, nổi mụn nước… người bệnh nên đến các chuyên gia da liễu để được thăm khám và chẩn đoán chính xác. Người bệnh không nên tự ý dùng thuốc hay bôi, đắp những thảo dược không rõ nguồn gốc vì có thể dẫn đến những hệ lụy xấu sau này.