Trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy, đi ngoài nhiều lần: Mẹ nên làm gì?

Trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy, đi ngoài nhiều lần là tình trạng khá phổ biến khiến nhiều phụ huynh lo lắng. Đây là tác dụng phụ thường gặp khi dùng thuốc kháng sinh, do thuốc không chỉ tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh mà còn ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột của trẻ. Vậy khi gặp tình huống này, mẹ nên xử lý thế nào? Có nên tiếp tục dùng thuốc hay cần thay đổi cách chăm sóc? Chuyên gia sẽ giải đáp chi tiết trong bài viết sau đây.

Vì sao trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy?

Tiêu chảy liên quan đến kháng sinh là tình trạng trẻ đi ngoài phân lỏng, nhiều nước từ 3 lần trở lên trong ngày, xảy ra sau khi bắt đầu sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn. Đây là một tác dụng phụ khá phổ biến, với ước tính khoảng 1 trong 5 người dùng kháng sinh có thể gặp phải tình trạng này, trong đó trẻ em chiếm tỷ lệ cao hơn do hệ tiêu hóa còn non yếu. (3)

Việc trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, bao gồm:

1. Kháng sinh gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột

Nguyên nhân khiến trẻ uống kháng sinh bị đi ngoài nhiều lần có thể do mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Kháng sinh có thể gây tiêu chảy hoặc đau bụng vì chúng làm xáo trộn hệ sinh thái vi sinh vật trong ruột. Đường tiêu hóa chứa hàng nghìn tỷ vi sinh vật, bao gồm từ 200 – 500 loài khác nhau ở mỗi người. Những vi khuẩn này, còn được gọi là hệ vi sinh vật, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các chức năng cơ thể như tiêu hóa, bảo vệ chống lại nhiễm trùng và điều chỉnh hệ thống miễn dịch.

Tiến sĩ Gurram giải thích: "Số lượng vi sinh vật trong đường tiêu hóa nhiều gấp 10 lần số tế bào của con người và chúng mang nhiều vật liệu di truyền hơn bộ gen của chúng ta gấp 150 lần. Đây là một hệ thống rất phức tạp và tinh vi, nhưng cũng rất dễ bị tổn thương."

Mặc dù kháng sinh có lợi ích trong việc tiêu diệt vi khuẩn gây nhiễm trùng, nhưng chúng cũng tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi trong ruột. Điều này dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh vật, hay còn gọi là loạn khuẩn, gây ra các triệu chứng tiêu hóa như tiêu chảy và đau bụng. (4)

2. Tác dụng phụ phổ biến của thuốc kháng sinh

Tiêu chảy là một trong những tác dụng phụ thường gặp nhất của thuốc kháng sinh, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Trong quá trình tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh, kháng sinh cũng vô tình tiêu diệt cả những lợi khuẩn đang sinh sống và bảo vệ đường ruột của trẻ. Khi sự cân bằng vi sinh trong ruột bị phá vỡ, trẻ dễ gặp các vấn đề về tiêu hóa như đau bụng, đi ngoài phân lỏng nhiều lần trong ngày.

Phần lớn các trường hợp tiêu chảy do tác dụng phụ của kháng sinh sẽ tự cải thiện sau vài ngày, nhưng bố mẹ vẫn cần theo dõi sát sao, đảm bảo bổ sung đủ nước và dinh dưỡng, đồng thời thông báo cho bác sĩ nếu tình trạng kéo dài hoặc có dấu hiệu mất nước.

3. Trẻ nhỏ có hệ tiêu hóa kém, dễ nhạy cảm

So với người lớn, hệ tiêu hóa của trẻ em yếu và nhạy cảm hơn rất nhiều. Ở độ tuổi đang phát triển, men tiêu hóa và khả năng hấp thu chưa hoàn thiện, nên khi tiếp xúc với thuốc kháng sinh, đặc biệt là trong thời gian dài rất dễ dẫn đến tiêu chảy, chướng bụng, đầy hơi.

Hơn nữa, trẻ nhỏ thường ăn uống chưa đa dạng, sức đề kháng còn thấp, nên khi hệ vi sinh bị ảnh hưởng, khả năng tự điều chỉnh của đường ruột cũng kém hơn, khiến triệu chứng tiêu chảy kéo dài hơn bình thường.

Các loại thuốc kháng sinh dễ gây tiêu chảy ở trẻ

Trên thực tế, hầu hết các loại kháng sinh đều tiềm ẩn nguy cơ gây tiêu chảy, đặc biệt ở trẻ em do hệ tiêu hóa còn non yếu và dễ bị mất cân bằng vi khuẩn đường ruột. Tuy nhiên, một số nhóm kháng sinh dưới đây được ghi nhận là dễ gây tiêu chảy hơn cả:

• Nhóm Macrolide như clarithromycin: thường được sử dụng để điều trị các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra như viêm phổi, viêm xoang, viêm họng và viêm amidan.
• Nhóm Cephalosporin như cefdinir và cefpodoxime: là thuốc kháng khuẩn β-lactam được sử dụng để kiểm soát nhiều loại nhiễm trùng do cả vi khuẩn gram dương và gram âm gây ra.
• Nhóm Fluoroquinolone như ciprofloxacin và levofloxacin: thường được sử dụng trong điều trị các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn như viêm phế quản do vi khuẩn gây ra, viêm phổi, viêm xoang, các bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu, máu và trong khoang bụng, nhiễm trùng cơ xương khớp, ngoài da và mô, sốt thương hàn…
• Nhóm Penicillin như amoxicillin và ampicillin: được sử dụng để điều trị các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp như viêm phổi do vi khuẩn và viêm họng do liên cầu khuẩn, nhiễm trùng da và mô mềm như chốc lở và viêm mô tế bào…

Dấu hiệu cho thấy trẻ bị tiêu chảy do uống kháng sinh

Tiêu chảy là một trong những tác dụng phụ phổ biến của thuốc kháng sinh ở trẻ em. Tuy nhiên, không phải bố mẹ nào cũng dễ dàng phân biệt được tiêu chảy do thuốc với các nguyên nhân khác như virus hoặc vi khuẩn gây hại. Dưới đây là những dấu hiệu đặc trưng giúp nhận biết trẻ bị tiêu chảy do kháng sinh:

1. Không có dấu hiệu nhiễm trùng

Khác với tiêu chảy do virus hoặc vi khuẩn, trẻ bị tiêu chảy do kháng sinh thường không có các biểu hiện nhiễm trùng đi kèm như sốt, nôn mửa, đau bụng quặn thắt, mất cảm giác thèm ăn… Thay vào đó, trẻ vẫn tỉnh táo, ăn uống được và chơi bình thường nhưng đi tiêu nhiều lần hơn.

2. Phân lỏng, nhiều nước

Một trong những biểu hiện rõ rệt nhất của tiêu chảy do kháng sinh là trẻ đi ngoài nhiều lần trong ngày, có thể lên đến 15 – 20 lần/ngày trong những trường hợp nặng. Phân thường có đặc điểm:

• Dạng lỏng hoặc nước, đôi khi kèm dịch nhầy;
• Có thể có dấu hiệu phân sống, màu vàng lổn nhổn hoặc xanh, đôi lúc có bọt;
• Một số trường hợp nặng, phân có thể lẫn máu.

3. Xảy ra sau khi trẻ dùng kháng sinh

Tiêu chảy do thuốc kháng sinh thường khởi phát trong quá trình dùng thuốc hoặc ngay sau khi kết thúc liệu trình điều trị. Cụ thể:

• Triệu chứng thường bắt đầu từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 8 sau khi bắt đầu kháng sinh.
• Một số trẻ có thể bị tiêu chảy ngay từ liều đầu tiên hoặc kéo dài vài tuần sau khi ngưng thuốc.

Thông thường, thời gian tiêu chảy kéo dài từ 1 – 7 ngày, nhưng nếu không được theo dõi và xử lý đúng, tình trạng có thể kéo dài lâu hơn, gây mất nước và ảnh hưởng sức khỏe tổng thể của trẻ.

Trẻ uống kháng sinh đi ngoài nhiều lần có nguy hiểm không?

Trẻ uống kháng sinh bị đi ngoài nhiều lần có nguy hiểm không còn tùy thuộc vào tình trạng bệnh của trẻ. Mặc dù trong nhiều trường hợp, đây chỉ là một tác dụng phụ nhẹ và có thể tự khỏi, nhưng ở một số trẻ, nó có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm do mất nước và rối loạn điện giải nghiêm trọng.

1. Trường hợp bình thường

Trong nhiều trường hợp, tiêu chảy do kháng sinh chỉ gây ra tình trạng đi ngoài phân lỏng hơn bình thường, với số lần đi không tăng đáng kể và không kèm theo các dấu hiệu nghiêm trọng khác. Nếu trẻ vẫn tỉnh táo, ăn uống tốt, không có dấu hiệu mất nước (môi và lưỡi ẩm, đi tiểu bình thường) và các triệu chứng có xu hướng giảm dần sau khi kết thúc liệu trình kháng sinh hoặc vài ngày sau đó, thì thường không có gì đáng lo ngại.

2. Trường hợp nguy hiểm

Mặc dù phần lớn các trường hợp tiêu chảy do kháng sinh ở trẻ là nhẹ, nhưng nếu không được xử lý đúng cách, tình trạng này có thể trở nên nghiêm trọng và gây ra những biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là mất nước và rối loạn điện giải. Khi cơ thể trẻ mất quá nhiều nước, các chức năng sống bị ảnh hưởng, có thể dẫn đến suy nhược, rối loạn tuần hoàn và thậm chí tử vong nếu không được can thiệp kịp thời.

Ngoài ra, tiêu chảy kéo dài khiến hệ tiêu hóa của trẻ bị rối loạn, giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và miễn dịch, khiến trẻ dễ mệt mỏi, yếu ớt.. Bên cạnh đó, trẻ có thể bị viêm ruột già với các dấu hiệu như sốt, đau bụng, đi ngoài phân có máu hoặc chất nhầy và thể trạng rất yếu.

Cần làm gì khi trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy?

Trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy, đi ngoài nhiều lần là một tác dụng phụ thường gặp khiến nhiều bố mẹ lo lắng. Để ứng phó hiệu quả, bố mẹ cần giữ bình tĩnh, theo dõi sát sao các biểu hiện của con và thực hiện những lưu ý quan trọng sau:

1. Tuân thủ chỉ định dùng kháng sinh của bác sĩ

Khi phát hiện trẻ bị tiêu chảy trong quá trình dùng kháng sinh, bố mẹ cần thông báo sớm cho bác sĩ điều trị để được hướng dẫn cụ thể và theo dõi sát sao, ngăn ngừa tình trạng mất nước. Đối với trẻ tiêu chảy nhẹ, không có có dấu hiệu mất nước nên tiếp tục cho trẻ sử dụng kháng sinh đúng với liều lượng do bác sĩ yêu cầu. Không tự ý ngưng thuốc vì có thể làm tăng nguy cơ kháng kháng sinh, gây khó khăn cho quá trình điều trị bệnh sau này.

Đối với trẻ tiêu chảy nặng, có tình trạng mất nước, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện khẩn cấp và ngừng kháng sinh cho trẻ. Lúc này, trẻ cần được bù nước, bù điện giải, cân bằng kiềm toan.

2. Bù nước và điện giải đầy đủ

Tiêu chảy có thể dẫn đến mất nước nhanh chóng ở trẻ, đặc biệt là trẻ nhỏ. Do đó, việc bù nước kịp thời là vô cùng quan trọng. Bố mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ về việc sử dụng các dung dịch bù nước và điện giải như oresol (ORS) và tuân thủ đúng hướng dẫn pha. Đối với trẻ còn bú mẹ hoàn toàn, hãy tăng số cữ bú để đảm bảo cung cấp đủ nước cho cơ thể bé.

Ngoài ra, bố mẹ cần lưu ý tránh cho trẻ uống nước ép trái cây nguyên chất, nước ngọt có ga hoặc các loại đồ uống giải khát khác, vì có thể làm tình trạng tiêu chảy trở nên trầm trọng hơn.

3. Điều chỉnh chế độ ăn uống

Khi trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy, để ngăn ngừa tình trạng này, bố mẹ nên điều chỉnh chế độ ăn uống hợp lý, giúp trẻ bổ sung đầy đủ dưỡng chất và năng lượng. Nên ưu tiên cho trẻ ăn các thức ăn mềm, lỏng, dễ tiêu hóa và ít chất xơ như cháo trắng, cơm nát, súp loãng.

Có thể bổ sung các loại rau củ quả có tác dụng làm dịu đường ruột và cung cấp chất điện giải như chuối, cà rốt luộc, khoai tây nghiền. Hạn chế các loại đậu, đồ ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ, hải sản và đồ ăn chế biến sẵn. Nên cho trẻ ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày để giảm tải cho hệ tiêu hóa.

4. Hỗ trợ hệ tiêu hóa với Probiotics

Probiotics là những vi khuẩn có lợi giúp khôi phục sự cân bằng hệ vi sinh đường ruột, yếu tố thường bị ảnh hưởng khi trẻ dùng kháng sinh. Việc bổ sung probiotics đúng cách có thể hỗ trợ giảm tiêu chảy, cải thiện chức năng tiêu hóa và tăng cường miễn dịch cho trẻ.

Tuy nhiên, không phải loại men vi sinh nào cũng phù hợp với trẻ nhỏ. Vì vậy, bố mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để được tư vấn về loại probiotics phù hợp, cũng như liều lượng an toàn theo độ tuổi và thể trạng của bé.

5. Chăm sóc và bảo vệ da vùng hậu môn

Khi trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy, việc chăm sóc vùng da quanh hậu môn là vô cùng quan trọng để tránh hăm tã và kích ứng da. Sau mỗi lần bé đi tiêu, bố mẹ nên rửa sạch vùng hậu môn bằng nước ấm, lau khô nhẹ nhàng bằng khăn mềm để giữ da luôn sạch sẽ và khô thoáng. Đối với trẻ còn mặc tã, hãy thay tã thường xuyên để hạn chế ẩm ướt và vi khuẩn tích tụ.

⇒ Tham khảo thêm: Uống sữa bị tiêu chảy phải làm sao để tránh nguy hiểm?

Trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy là tình trạng phổ biến và thường không quá nghiêm trọng nếu được xử lý đúng cách. Tuy nhiên, nếu không theo dõi kỹ, tình trạng này có thể dẫn đến mất nước, suy dinh dưỡng và ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài của trẻ. Vì vậy, bố mẹ cần bình tĩnh theo dõi, đảm bảo trẻ được bù nước đầy đủ, bổ sung men vi sinh khi cần thiết và tuyệt đối không tự ý ngừng thuốc. Nếu trẻ có dấu hiệu bất thường như tiêu chảy kéo dài, sốt cao, phân có máu… hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám kịp thời.