7 cách phòng bệnh tay chân miệng cho trẻ tại nhà và trường học

Trường học là nơi trẻ nhỏ tiếp xúc, vui chơi và học tập cùng nhau, nhưng cũng chính là môi trường thuận lợi để nhiều tác nhân gây bệnh lây lan, đặc biệt là virus tay chân miệng. Chỉ cần một trẻ mắc bệnh, nguy cơ bùng phát trong lớp học hay toàn trường là rất cao, nhất là khi vệ sinh cá nhân và môi trường chưa được đảm bảo. Vì vậy, hiểu rõ cách phòng bệnh tay chân miệng không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cho con mà còn góp phần ngăn chặn dịch bệnh lây lan rộng trong cộng đồng.

Cách thức lây truyền bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng do virus đường ruột, chủ yếu là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71) gây ra. Virus chân tay miệng có khả năng lây lan nhanh chóng qua nhiều con đường khác nhau, khiến trẻ nhỏ dễ mắc bệnh, đặc biệt là trong môi trường tập thể như nhà trẻ, trường học:

• Lây qua tiếp xúc trực tiếp: Bệnh lây chủ yếu qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ người nhiễm, bao gồm nước bọt, dịch mũi, dịch từ các mụn nước hoặc phân. Khi trẻ ho, hắt hơi hoặc chạm vào đồ chơi, bề mặt nhiễm virus rồi đưa tay lên miệng, virus có thể dễ dàng xâm nhập vào cơ thể.
• Lây qua đường giọt bắn: Khi người bệnh ho hoặc hắt hơi, các giọt bắn chứa virus có thể phát tán trong không khí và bám vào tay, đồ vật hoặc trực tiếp xâm nhập vào đường hô hấp của người khác. Đây là lý do bệnh thường lây lan nhanh chóng trong môi trường đông người, đặc biệt là khi trẻ em chưa có ý thức che miệng khi ho hoặc rửa tay thường xuyên.
• Lây qua tiếp xúc với bề mặt, đồ vật nhiễm virus: Virus gây bệnh tay chân miệng có thể tồn tại nhiều giờ, thậm chí nhiều ngày trên các bề mặt như đồ chơi, tay nắm cửa, bàn ghế… Khi trẻ tiếp xúc với những vật dụng này và đưa tay lên miệng hoặc mắt, virus có thể xâm nhập và gây bệnh.
• Lây qua đường tiêu hóa: Phân của người bệnh chứa lượng lớn virus, và nếu việc vệ sinh cá nhân không được đảm bảo, virus có thể lây lan qua tay bẩn, thực phẩm hoặc nguồn nước nhiễm bẩn. Đây là một trong những con đường lây truyền quan trọng, đặc biệt trong môi trường có điều kiện vệ sinh kém.

Tầm quan trọng của việc phòng ngừa bệnh tay chân miệng cho trẻ

1. Dễ lây lan

Bệnh tay chân miệng là một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt dễ bùng phát thành dịch do tốc độ lây lan nhanh chóng trong môi trường trường học do sự tiếp xúc gần giữa các học sinh. Virus gây bệnh có thể lây từ người sang người qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi, họng, bọng nước hoặc phân của người bệnh. Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi, có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, khiến nguy cơ mắc bệnh cao hơn và dễ gặp biến chứng nguy hiểm nếu không được chăm sóc đúng cách.

Một cuộc điều tra dịch tễ tại một trường học ở Balungao, tỉnh Pangasinan, Philippines, đã ghi nhận ổ dịch HFMD với chín trường hợp nghi ngờ. Trong đó, tỷ lệ mắc cao nhất tập trung ở trẻ lớp 1 (67%), chủ yếu là trẻ 6 tuổi (78%) và phần lớn là nam giới (56%).

Điều đáng chú ý là 78% trường hợp có tiền sử tiếp xúc với ca bệnh đã được xác nhận, cho thấy nguy cơ lây lan nhanh trong trường học khi có ca nhiễm xuất hiện. Kết quả xét nghiệm cho thấy 67% ca bệnh dương tính với coxsackievirus A16, trong khi 22% nhiễm enterovirus – hai tác nhân chính gây ra bệnh tay chân miệng. (2)

Việc phòng ngừa bệnh không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cho từng trẻ mà còn góp phần hạn chế sự lây lan trong cộng đồng, nhất là trong môi trường nhà trẻ, trường học – nơi trẻ thường xuyên tiếp xúc gần với nhau. Do đó, thực hiện các biện pháp phòng bệnh như giữ vệ sinh cá nhân, vệ sinh đồ dùng, đồ chơi của trẻ và tiêm vắc xin khi có chỉ định là vô cùng quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của bệnh tay chân miệng.

2. Dễ bùng phát thành dịch

Bệnh tay chân miệng không chỉ nguy hiểm đối với từng cá nhân mà còn có nguy cơ bùng phát thành dịch, đặc biệt trong các giai đoạn cao điểm như mùa hè và mùa thu. Do virus gây bệnh có khả năng lây lan nhanh qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp, chỉ cần một trẻ nhiễm bệnh trong môi trường tập thể như nhà trẻ, trường học thì nguy cơ lây nhiễm sang nhiều trẻ khác là rất cao. Khi dịch bệnh bùng phát, không chỉ trẻ em bị ảnh hưởng mà còn gây áp lực lớn lên hệ thống y tế và ảnh hưởng đến sinh hoạt của gia đình, cộng đồng.

⇒ Tham khảo thêm: Mùa tay chân miệng cao điểm vào tháng mấy? Làm sao bảo vệ trẻ an toàn?

Chính vì vậy, việc chủ động tìm hiểu cách phòng bệnh tay chân miệng đóng vai trò vô cùng quan trọng, giúp hạn chế số ca mắc, giảm thiểu nguy cơ biến chứng cũng như ngăn chặn sự lây lan rộng rãi của dịch bệnh trong xã hội.

3. Có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm

Phòng ngừa bệnh tay chân miệng không chỉ giúp bảo vệ trẻ khỏi những triệu chứng khó chịu mà quan trọng hơn là ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm của bệnh tay chân miệng. Dù phần lớn các ca bệnh đều diễn tiến nhẹ, nhưng trong một số trường hợp, virus tay chân miệng có thể tấn công hệ thần kinh, tim mạch, gây viêm não, viêm màng não, viêm cơ tim hoặc phù phổi cấp.

Những biến chứng này không chỉ đe dọa tính mạng mà còn để lại di chứng lâu dài, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Đặc biệt, trẻ càng nhỏ, hệ miễn dịch càng yếu thì nguy cơ gặp biến chứng càng cao.

Hướng dẫn cách phòng bệnh tay chân miệng ở trẻ em

1. Giữ vệ sinh cá nhân

Một trong những cách phòng bệnh tay chân miệng quan trọng là giữ vệ sinh cá nhân là một trong những biện pháp quan trọng giúp phòng ngừa bệnh tay chân miệng ở trẻ em. Trẻ nhỏ thường xuyên tiếp xúc với đồ chơi, bề mặt xung quanh và có thói quen đưa tay lên miệng, điều này tạo điều kiện cho virus xâm nhập vào cơ thể. Vì vậy, bố mẹ cần hướng dẫn và tập cho trẻ thói quen rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt là trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và sau khi tiếp xúc với người bệnh.

Bên cạnh đó, việc cắt ngắn móng tay, tắm rửa sạch sẽ hàng ngày và thay quần áo thường xuyên cũng giúp hạn chế nguy cơ lây nhiễm. Đối với trẻ nhỏ chưa tự ý thức được việc giữ vệ sinh, bố mẹ cần chủ động hỗ trợ và tạo môi trường sạch sẽ, an toàn để bảo vệ sức khỏe của con trước nguy cơ mắc bệnh tay chân miệng.

2. Thực hiện tốt vệ sinh ăn uống

Thực hiện tốt vệ sinh ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh tay chân miệng ở trẻ em. Bố mẹ cần đảm bảo cho trẻ ăn chín, uống sôi, hạn chế thực phẩm chưa qua chế biến kỹ hoặc có nguy cơ nhiễm khuẩn. Dụng cụ ăn uống như bát, đũa, thìa, cốc phải được rửa sạch và khử trùng thường xuyên, đặc biệt không dùng chung đồ ăn, đồ uống với người khác để tránh lây nhiễm.

Nguồn nước sử dụng trong ăn uống và sinh hoạt cũng phải đảm bảo vệ sinh, tránh tiếp xúc với nước bẩn hoặc thực phẩm kém chất lượng. Duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, giàu vitamin và khoáng chất sẽ giúp tăng cường sức đề kháng, giúp trẻ chống lại nguy cơ nhiễm bệnh.

3. Giữ vệ sinh môi trường sống

Giữ vệ sinh môi trường sống là một trong những biện pháp quan trọng giúp hạn chế nguy cơ lây nhiễm bệnh tay chân miệng ở trẻ nhỏ. Bố mẹ cần thường xuyên lau dọn, khử trùng các bề mặt mà trẻ tiếp xúc hằng ngày như sàn nhà, bàn ghế, đồ chơi, tay nắm cửa… bằng dung dịch sát khuẩn phù hợp. Không gian sinh hoạt của trẻ nên được giữ sạch sẽ, thoáng mát, tránh ẩm mốc để hạn chế sự phát triển của vi khuẩn, virus.

Ngoài ra, việc xử lý rác thải đúng cách, đặc biệt là tã lót, khăn giấy đã qua sử dụng, cũng góp phần quan trọng trong việc ngăn chặn sự lây lan của mầm bệnh. Một môi trường sống sạch sẽ không chỉ giúp phòng ngừa bệnh tay chân miệng mà còn bảo vệ sức khỏe tổng thể của trẻ.

4. Không tiếp xúc gần với người bệnh

Hạn chế tiếp xúc gần với người mắc bệnh tay chân miệng là biện pháp quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của virus. Bệnh có thể lây truyền qua dịch tiết từ mũi, họng, nước bọt, bọng nước hoặc phân của người bệnh, vì vậy trẻ nhỏ cần được nhắc nhở không dùng chung đồ dùng cá nhân như ly, muỗng, khăn mặt, đồ chơi với người đang mắc bệnh.

Nếu trong gia đình hoặc lớp học có người nhiễm bệnh, cần cách ly họ trong thời gian cần thiết, đồng thời thực hiện các biện pháp vệ sinh nghiêm ngặt để giảm nguy cơ lây nhiễm. Việc hạn chế tiếp xúc không chỉ giúp bảo vệ trẻ mà còn góp phần kiểm soát sự bùng phát của bệnh trong cộng đồng.

⇒ Tham khảo thêm: Bị tay chân miệng cách ly bao lâu? Lưu ý quan trọng bố mẹ cần biết

5. Giám sát và phát hiện sớm dấu hiệu bệnh

Bên cạnh việc hạn chế tiếp xúc với nguồn lây, việc giám sát và phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh tay chân miệng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và ngăn chặn bệnh diễn tiến nặng. Bố mẹ, giáo viên và người chăm sóc trẻ cần quan sát kỹ các biểu hiện như sốt, loét miệng, phát ban trên tay, chân, mông hoặc gối để có biện pháp xử lý kịp thời.

Nếu trẻ có dấu hiệu bất thường như sốt cao không hạ, giật mình, lơ mơ, quấy khóc liên tục hoặc nôn nhiều, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được thăm khám và điều trị. Phát hiện sớm không chỉ giúp giảm nguy cơ biến chứng nguy hiểm mà còn hạn chế sự lây lan trong cộng đồng.

6. Dinh dưỡng tăng cường sức đề kháng

Phát hiện sớm và can thiệp kịp thời giúp kiểm soát bệnh hiệu quả, nhưng để tăng cường khả năng chống chọi với virus, chế độ dinh dưỡng hợp lý cũng đóng vai trò quan trọng. Một chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất giúp trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc bệnh và rút ngắn thời gian hồi phục nếu không may nhiễm bệnh.

Trẻ cần được bổ sung thực phẩm giàu vitamin A, C, D, kẽm và protein từ rau xanh, trái cây, thịt, cá, trứng, sữa… Bên cạnh đó, uống đủ nước cũng giúp cơ thể đào thải độc tố tốt hơn. Dinh dưỡng hợp lý không chỉ giúp phòng bệnh tay chân miệng mà còn tăng cường sức đề kháng trước nhiều bệnh truyền nhiễm khác.

⇒ Tham khảo thêm: Trẻ bị tay chân miệng nên kiêng gì?

7. Tiêm vắc xin phòng bệnh

Bên cạnh chế độ dinh dưỡng đầy đủ để tăng cường sức đề kháng, tiêm vắc xin là giải pháp phòng ngừa bệnh tay chân miệng an toàn, hiệu quả và tiết kiệm, giúp bảo vệ trẻ trước nguy cơ mắc bệnh. Vắc xin kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể đặc hiệu, giúp cơ thể chủ động chống lại sự xâm nhập và tấn công của các chủng virus gây bệnh phổ biến, nguy hiểm.

Ngay cả khi trẻ không may mắc bệnh, việc đã tiêm vắc xin giúp làm giảm mức độ nghiêm trọng, hạn chế biến chứng nguy hiểm, giảm nguy cơ nhập viện và ngăn chặn nguy cơ tử vong do bệnh tay chân miệng.

Hiện nay, vắc xin tay chân miệng đang trong quá trình phê duyệt và sớm được Hệ thống tiêm chủng vắc xin VNVC đưa về Việt Nam, ra mắt và triển khai tiêm đầu tiên trên toàn quốc, mang đến cơ hội sớm tiếp cận với một trong những loại vắc xin mới, vắc xin quan trọng cho trẻ em Việt, giúp phòng ngừa căn bệnh cực kỳ phổ biến và nguy hiểm hàng đầu ở nhóm trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Theo nghiên cứu đăng trên tạp chí y khoa danh tiếng The Lancet, vắc xin đạt hiệu quả bảo vệ lên tới 96,8%, duy trì miễn dịch lâu dài và ngăn ngừa bệnh do chủng EV71 ở mọi mức độ nghiêm trọng. Ngoài ra, vắc xin còn có khả năng miễn dịch chéo với các chủng khác như B5 và C4, giúp mở rộng phạm vi phòng bệnh. Sản xuất bằng công nghệ hiện đại, vắc xin này là giải pháp hiệu quả trong việc giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm tay chân miệng ở trẻ nhỏ.

Tóm lại, cách phòng bệnh tay chân miệng hiệu quả nhất là kết hợp nhiều biện pháp từ giữ vệ sinh cá nhân, thực hiện ăn uống hợp lý, duy trì môi trường sống sạch sẽ đến hạn chế tiếp xúc với người bệnh, theo dõi sức khỏe chặt chẽ và tăng cường đề kháng cho trẻ. Dù đây là bệnh phổ biến và có thể tự khỏi, nhưng nguy cơ biến chứng vẫn tồn tại, đặc biệt khi bùng phát thành dịch. Do đó, bố mẹ cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa để bảo vệ sức khỏe cho trẻ và ngăn chặn sự lây lan trong cộng đồng.