Bệnh sởi có nguy hiểm không? Làm sao để phòng ngừa?

Sởi là bệnh truyền nhiễm với các biểu hiện lâm sàng thường thấy là phát ban, sốt, mệt mỏi, sổ mũi,... khá tương đồng với các triệu chứng của chứng sốt phát ban lành tính. Vậy, bệnh sởi có nguy hiểm không? Chăm sóc như nào để mau khỏi? Làm sao để phòng ngừa?

Bệnh sởi là gì?

Sởi là bệnh lý truyền nhiễm do virus sởi (Measles Virus) gây ra, có khả năng lây lan vô cùng nhanh chóng qua đường hô hấp và tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ gây dịch. Bệnh có thể gặp ở cả trẻ em và người lớn, nhưng phổ biến hơn ở các đối tượng trẻ em dưới 5 tuổi không được tiêm phòng với hệ miễn dịch còn non nớt, sức đề kháng yếu, chưa được hoàn thiện.

Bệnh sởi thường điển hình bởi các triệu chứng ở giai đoạn toàn phát như phát ban toàn thân từ sau tai, sau gáy lan dần lên trán, mặt, cổ, sau đó lan xuống khắp thân mình và cuối cùng là tứ chi. Kèm theo đó là các triệu chứng lâm sàng toàn thân khác như sốt cao, ho khan, viêm long đường hô hấp trên, đỏ mắt, viêm kết mạc, cảm giác khó chịu khi tiếp xúc với ánh sáng và một số trường hợp xuất hiện tình trạng viêm thanh quản cấp.

Bệnh sởi có nguy hiểm không?

CÓ, THẬM CHÍ VÔ CÙNG NGUY HIỂM! Bệnh sởi không chỉ gây ra các triệu chứng cấp tính mà còn có thể gây ra rất nhiều chứng bệnh viêm nhiễm hệ thống thần kinh, gây rối loạn hệ cơ, hệ vận động và nhiều hệ cơ quan quan trọng khác trên khắp cơ thể. Những tổn thương đa cơ quan này có thể để lại rất nhiều di chứng kéo dài, thậm chí vĩnh viễn cho người bệnh, trong trường hợp bệnh diễn biến xấu, sởi có thể gây tử vong, đặc biệt phổ biến ở nhóm trẻ sơ sinh dưới 12 tháng tuổi.

Ngoài ra, sởi còn có thể gây ra các tác động cực kỳ nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể của người bệnh như:

1. Xóa trí nhớ miễn dịch của cơ thể

Bệnh sởi sở hữu “năng lực” và cũng được coi là tính năng nguy hiểm nhất là khả năng xóa trí nhớ miễn dịch. Tức là sởi gây suy giảm miễn dịch thông qua cơ chế cản trở hoạt động của hệ miễn dịch, làm chậm các phản ứng miễn dịch, ngăn cản quá trình sản xuất interleukin 12, từ đó làm suy giảm khả năng sinh kháng thể của người bệnh trong nhiều tuần đến nhiều tháng, hoặc thậm chí là vài năm.

Đối với mỗi một cá thể, hệ miễn dịch là tài sản vô giá, được cơ thể nâng niu, nuôi dưỡng và xây dựng qua nhiều năm. Khi mắc sởi, hệ miễn dịch của người bệnh thiết lập khả năng phản ứng, trở về trạng thái như đứa trẻ vừa mới sinh ra do sởi đã “xoá trí nhớ” về những căn bệnh đã từng mắc trước đó. Chính vì vậy, người bệnh rất dễ bị nhiễm các bệnh lý truyền nhiễm ngay cả những bệnh lý đã từng mắc trước đây, đặc biệt có nguy cơ đồng nhiễm, bội nhiễm nhiều bệnh lý khác.

2. Dễ lây lan và bùng phát thành dịch

Như trên đã đề cập, sởi là bệnh lý có khả năng lây lan vô cùng mạnh mẽ thông qua đường hô hấp, nguy cơ cao bùng phát thành dịch, thậm chí đại dịch sởi. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC Hoa Kỳ), bệnh sởi dễ lây lan đến mức có tới 90% (2) những người chưa có miễn dịch với sởi khi phát sinh những tiếp xúc gần với bệnh nhân mắc sởi có thể lây nhiễm sởi từ người bệnh.

Bên cạnh đó, sởi có thời gian lây nhiễm rất dài khi người bệnh có khả năng lây sởi cho người khác trong khoảng từ 4 ngày trước đến 4 ngày sau khi phát ban xuất hiện. Ngoài ra, virus sởi còn sở hữu khả năng tồn tại bền vững, ngay cả khi lơ lửng trong không khí hoặc bám trên các bề mặt ở môi trường bên ngoài cơ thể, chúng có thể sống và duy trì khả năng lây nhiễm trong suốt 2 giờ.

Trước khi có vắc xin phòng bệnh sởi, cả thế giới đã phải đối mặt với khoảng 2,6 triệu người chết mỗi năm. Theo kết quả thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vào năm 2021 đã có khoảng 128.000 trường hợp tử vong được xác định nguyên nhân do sởi, hầu hết là trẻ em dưới 5 tuổi (3). Theo ước tính, số ca tử vong do sởi gây ra hàng năm tương đương với số lượng người chết từ 2 vụ khủng bố ngày 11/09 ở Mỹ mỗi ngày.

Tại Việt Nam, dịch sởi đã từng biến tình hình dịch tễ của cả nước vào tình trạng khủng hoảng khi vào năm 2014, sởi đã gây ra một số lượng lớn các ca nhiễm bệnh trên toàn quốc, đặc biệt là tại các tỉnh phía bắc Việt Nam. Chỉ tính riêng 4 tháng đầu năm 2014, cả nước đã ghi nhận hơn 7.000 ca mắc bệnh sởi cùng trên 100 ca tử vong (4).

Các biến chứng của bệnh sởi

Bệnh sởi không lành tính, bệnh có thể trở nặng và tiến triển thành nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và đe dọa tính mạng của người bệnh. Theo HealthLinkBC (British Columbia - Anh), trung bình cứ 3.000 ca mắc bệnh sởi, lại có 1 ca tử vong do mắc các biến chứng của sởi gây ra. Các biến chứng của bệnh sởi bao gồm:

• Viêm tai giữa: Đây là biến chứng phổ biến nhất của sởi, cứ 10 ca mắc sởi lại có 1 trường hợp gặp biến chứng viêm tai.
• Viêm phổi: Đây cũng là một trong những biến chứng thường gặp nhất ở bệnh sởi bên cạnh biến chứng viêm tai. Theo ước tính của HealthLinkBC, có khoảng 10% trường hợp mắc sởi sẽ có biến chứng viêm phổi. Biến chứng này thường bắt nguồn do tình trạng sởi bội nhiễm với các tác nhân gây bệnh khác, gây ra biểu hiện sốt cao, nhiễm trùng phổi nặng, nghe phổi có tiếng ran nổ, nồng độ bạch hầu trong máu tăng cao, hình ảnh chụp phim X-Quang phổi phát hiện có nốt mờ rải rác hai bên trường phổi.
• Tiêu chảy: Thường xảy ra ở trẻ em với diễn biến tiêu chảy nghiêm trọng hơn rất nhiều so với các thể tiêu chảy do virus khác, gây ra tình trạng mất nước nghiêm trọng, cơ thể suy kiệt, mệt mỏi, khó phục hồi. Bên cạnh tiêu chảy, sởi cũng có thể gây ra biến chứng rối loạn đường tiêu hóa, bội nhiễm vi khuẩn hoại thư gây hoại tử niêm mạc miệng, gây lở loét vòm họng, hơi thở có mùi hôi thối khó chịu,... Biến chứng tiêu chảy xảy ra ở 8 trong 10 trường hợp mắc bệnh sởi
• Viêm não, viêm màng não: Đây là biến chứng khá phổ biến, cứ 1.000 trường hợp lại có 1 ca biến chứng viêm não với nguy cơ gây tử vong rất cao, cho dù may mắn vượt qua cơn nguy kịch thì người bệnh vẫn phải đối mặt với rất nhiều di chứng nặng nề kéo dài sau này. Biến chứng hệ thần kinh trung ương do sởi gây ra thường gây sốt cao, lơ mơ, rối loạn ý thức, mất định hướng, rối loạn thăng bằng, hôn mê, co giật, tiểu/trung/đại tiện không tự chủ,...
• Ở phụ nữ mang thai, bệnh sởi làm tăng gấp 2 lần nguy cơ nhập viện điều trị với 26% biến chứng viêm phổi và khoảng 20 – 60 % nguy cơ thai phụ sảy thai, thai chết lưu hoặc sinh non. Trong trường hợp may mắn không sảy thai, thai nhi vẫn phải đối mặt với nguy cơ rất cao bị dị dạng và khoảng 25% nguy cơ trẻ sinh ra bị nhẹ cân, nặng hơn có thể nhiễm sởi tiên phát, mắc chứng sởi bẩm sinh vô cùng nguy hiểm.

Ngoài ra, bệnh sởi còn có thể gây ra rất nhiều biến chứng nghiêm trọng lên các hệ cơ quan khác nhau trên khắp cơ thể như: viêm dạ dày ruột, viêm thanh khí phế quản, viêm cơ tim, viêm phổi kẽ thâm nhiễm tế bào khổng lồ, lao tiến triển,... Đối với những bệnh nhân không có điều kiện chăm sóc lý tưởng, không đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ sởi còn có thể biến chứng viêm loét giác mạc, gây mù lòa, suy dinh dưỡng nghiêm trọng, cam tẩu mã (viêm loét hoại tử hàm mặt),...

Chăm sóc người mắc bệnh sởi

Sởi có khả năng lây lan khủng khiếp qua đường hô hấp nên khi chăm sóc người mắc bệnh sởi, phụ huynh/người chăm sóc cần chú ý đeo khẩu trang y tế và vệ sinh tay đúng cách ngay sau khi tiếp xúc với người bệnh. Bên cạnh đó, khi chăm sóc người mắc bệnh sởi, cần chú ý tuân thủ và thực hiện các nguyên tắc sau:

• Điều trị các triệu chứng lâm sàng: Các triệu chứng của sởi cần được điều trị càng sớm càng tốt ngay sau khi những triệu chứng đầu tiên xuất hiện, khi chưa có phát ban để giảm triệu chứng ở giai đoạn toàn phát, rút ngắn thời gian điều trị, hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng sởi. Các triệu chứng cần điều trị ở giai đoạn khởi phát bao gồm: sốt cao, ho khan, viêm long đường hô hấp trên (sổ mũi, đờm,...), mắt đỏ, viêm loét niêm mạc miệng,...
• Cách ly người bệnh: Sởi rất dễ lây lan, do đó cần cách ly người bệnh khỏi những người thân trong gia đình và những người khỏe mạnh khác để ngăn ngừa nguy cơ bùng phát ổ dịch sởi trong gia đình và cộng đồng.
• Dinh dưỡng đầy đủ: Khi mắc bệnh sởi, cơ thể rơi vào tình trạng suy kiệt, mệt mỏi, mất nước, hệ miễn dịch suy yếu,... Do đó, cần tập trung xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh, đầy đủ dưỡng chất quan trọng để cơ thể nhanh chóng phục hồi, tăng cường sức đề kháng, góp phần rút ngắn thời gian điều trị, ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.
• Đảm bảo vệ sinh: Phát ban ngoài da là biểu hiện lâm sàng điển hình của bệnh sởi, do đó cần giữ vệ sinh cơ thể sạch sẽ, thoáng mát để ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng da nặng nề hơn, giảm thiểu nguy cơ biến chứng, bội nhiễm sởi nguy hiểm.
• Bổ sung vitamin A: Những người bị sởi có nguy cơ rất cao biến chứng viêm loét giác mạc, thậm chí mù lòa vĩnh viễn. Do đó, cần tích cực bổ sung vitamin A vào trong khẩu phần ăn hàng ngày của bệnh nhân để duy trì sức khỏe ổn định cho giác mạc và kết mạc, đồng thời hình thành lớp bảo vệ các mô niêm mạc ngoài da, trên tai, phổi, ruột và bàng quang.
• Kịp thời can thiệp y tế: Khi bệnh nhân biểu hiện bất thường các triệu chứng không thuyên giảm mà trở nên nặng nề hơn, cần đưa bệnh nhân đến ngay các cơ sở y tế uy tín gần nhất để được các bác sĩ chuyên khoa thăm khám, chẩn đoán và chỉ định các phương pháp xử trí phù hợp.

Biện pháp phòng ngừa bệnh sởi

Bệnh sởi phổ biến ở trẻ nhỏ, nhất là trẻ dưới 5 tuổi chưa được tiêm phòng hoặc tiêm không đủ số liều vắc xin có chứa thành phần sởi được khuyến cáo. BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch Liên chi Hội Truyền nhiễm cho biết, trong số những trẻ em mắc bệnh sởi tại Việt Nam, có hơn 86% trẻ chưa được tiêm chủng hoặc không rõ lịch sử tiêm phòng sởi. Do đó, tiêm phòng vắc xin đầy đủ là phương pháp phòng ngừa bệnh sởi hiệu quả nhất.

Chủ động tiêm ngừa vắc xin sởi

Trẻ em và người lớn cần chủ động tiêm ngừa vắc xin phòng sởi đầy đủ và đúng lịch để giúp cơ thể sinh kháng thể đặc hiệu với virus sởi, giúp ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh sởi và các biến chứng, hiệu quả lên đến 98%.

Tuy nhiên, hiện nay vắc xin sởi, sởi - rubella trong chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR) thường xuyên rơi vào tình trạng khan hiếm làm gián đoạn lịch tiêm chủng của trẻ, nguy cơ cao khiến sởi lây nhiễm trong cộng đồng và bùng phát thành dịch.

Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC nỗ lực cung ứng đầy đủ vắc xin phòng bệnh sởi cho trẻ em và người lớn với số lượng lớn, sẵn sàng đáp ứng và thúc đẩy nhu cầu tiêm vắc xin phòng bệnh trong những giai đoạn tình hình dịch tễ biến động như hiện nay. Hiện, hàng trăm trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc đang cung ứng đầy đủ 5 loại vắc xin phòng sởi chất lượng cao, gồm có: 3 loại vắc xin sởi phối hợp 3 trong 1 phòng bệnh sởi - quai bị - rubella (MMR II, MMR và Priorix), 1 loại vắc xin phối hợp 4 trong 1 phòng sởi - quai bị - rubella - thủy đậu (ProQuad) và 1 loại vắc xin sởi đơn MVvac

Tất cả vắc xin tại VNVC đều được bảo quản trong điều kiện tối ưu của hệ thống dây chuyền lạnh (Cold Chain) và hệ thống kho lạnh đạt chuẩn quốc tế quy mô lớn, với năng lực bảo quản hàng triệu liều vắc xin trong nhiệt độ ổn định từ 2 - 8 độ C theo yêu cầu của nhà sản xuất, cam kết tiêm chủng quy trình an toàn, hiệu quả ở mức cao nhất.
Lịch tiêm vắc xin phòng sởi đơn và vắc xin sởi phối hợp:

• Không tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế tối đa trường hợp tiếp xúc gần với bệnh nhân mắc sởi vì sởi có khả năng lây lan cực kỳ nhanh chóng thông qua đường hô hấp. Người tiếp xúc cần sử dụng khẩu trang y tế và rửa tay, khử trùng, vệ sinh cơ thể ngay sau khi tiếp xúc với bệnh nhân. Đối với người bệnh, cần cách ly hoàn toàn, không để tiếp xúc với người khỏe mạnh khi không cần thiết, thời gian cách ly an toàn nên bắt đầu từ khi nghi ngờ mắc sởi đến sau 4 ngày phát ban xuất hiện.
• Giữ vệ sinh: Giữ vệ sinh cá nhân và vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát nhằm ngăn chặn tồn tại của virus sởi trong không gian sống, ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm và mắc bệnh sởi.
• Lối sống khoa học: Cần xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh, đầy đủ chất dinh dưỡng, duy trì chế độ vận động, luyện tập thể dục thể thao khoa học để kiến tạo nên hệ thống miễn dịch và sức đề kháng khỏe mạnh, phản ứng tốt trước các tác nhân gây bệnh từ môi trường bên ngoài như virus sởi.

Vậy bệnh sởi có nguy hiểm không? Sởi có khả năng lây lan khủng khiếp, rất dễ gây dịch, dẫn đến hàng triệu ca mắc bệnh và hàng ngàn ca tử vong trên thế giới mỗi năm. Sởi còn có khả năng xóa trí nhớ miễn dịch của người bệnh, khiến người bệnh dễ mắc các bệnh lý truyền nhiễm nguy hiểm khác, nguy cơ cao đồng nhiễm, bội nhiễm sởi, dễ biến chứng như viêm tai giữa, viêm não, viêm màng não, viêm phổi, tiêu chảy, viêm loét giác mạc, gây mù lòa,...