Zona thần kinh: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách chẩn đoán bệnh

Zona thần kinh là bệnh lý biểu hiện ngoài da nhưng có gốc rễ thần kinh gây ra bởi virus thần kinh Varicella Zoster. Các triệu chứng của bệnh zona thần kinh phổ biến như: Đau dữ dội, cảm giác nóng rát, ngứa ran hoặc ngứa… Vậy zona thần kinh là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và phòng ngừa bệnh lý như thế nào? Cùng tìm hiểu ngay trong bài viết này.

Zona thần kinh là bệnh gì?

Zona thần kinh (còn gọi là bệnh giời leo) là bệnh lý có biểu hiện ngoài da nhưng có gốc rễ thần kinh do virus Varicella Zoster (VZV) hay còn được gọi là virus zona thần kinh thuộc chi Varicellovirus trong phân họ Alphaherpesvirinae của họ Herpesviridae gây ra, cũng là tác nhân gây ra bệnh thủy đậu. Người nhiễm VZV lần đầu sẽ biểu hiện như bệnh thủy đậu. Sau khi khỏi hoàn toàn bệnh thủy đậu, virus Varicella vẫn tồn tại và sống âm thầm trong hạch thần kinh nhiều tháng, thậm chí nhiều năm và hoạt động trở lại khi gặp các điều kiện thuận lợi như: suy giảm miễn dịch, căng thẳng, suy nhược cơ thể… gây ra bệnh zona thần kinh.

Thời điểm giao mùa hay thời tiết nóng ẩm là điều kiện thuận lợi để bệnh zona thần kinh bùng phát. Zona là bệnh lý không lây, tuy nhiên người chưa từng bị thủy đậu hay chưa được tiêm vắc xin phòng ngừa thủy đậu có thể bị thủy đậu khi tiếp xúc trực tiếp với bọng nước chứa dịch bị vỡ của người mắc Zona thần kinh, từ đó nhiễm virus Varicella Zoster gây bệnh thủy đậu. Chỉ có những người đã từng mắc bệnh thủy đậu mới có thể mắc bệnh Zona.

Người phát bệnh Zona thường có biểu hiện sốt, đau đầu, mệt mỏi, nhạy cảm với ánh sáng và mất ngủ (2). Phát ban đỏ và bọng nước bên trong chứa chất lỏng tập trung từng chùm, thường chỉ nằm 1 bên của cơ thể. Bọng nước khi vỡ tạo thành những vết loét, rỉ dịch và đóng vảy, ngứa, có thể để lại vết thâm (tăng sắc tố) hoặc thậm chí để lại sẹo nếu không được chăm sóc tốt vùng da bị tổn thương.

Bệnh có thể tự khỏi trong vòng 2 - 4 tuần. Với người khỏe mạnh, bọng nước sau khi xẹp không để lại sẹo, cảm giác đau đớn và ngứa sẽ mất dần sau một thời gian.

Tuy nhiên, biểu hiện đau đớn vẫn còn và có thể kéo dài nhiều năm tháng sau đó với những ai có hệ miễn dịch suy yếu. Những cơn đau này xuất hiện do dây thần kinh bị tổn thương, hay còn gọi là đau dây thần kinh sau zona. Đặc biệt, một số trường hợp cảm thấy ngứa khủng khiếp tại khu vực từng bị phát ban. Trường hợp nặng hơn, cảm giác đau hoặc ngứa có thể khiến người bệnh mất ngủ, giảm cân hoặc trầm cảm.

Nguyên nhân bị zona thần kinh

Nguyên nhân bị zona thần kinh là do sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster. Đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân vì sao virus Varicella Zoster lại có thể tái hoạt động và gây ra bệnh Zona. Một vài nguyên nhân có thể xảy ra được cho là:

• Stress thường xuyên;
• Hệ miễn dịch suy yếu (người lớn tuổi, người mắc bệnh như HIV/AIDS, người dùng thuốc steroid lâu dài hoặc các loại thuốc khác khiến hệ thống miễn dịch của cơ thể bị suy yếu đều là điều kiện lý tưởng để virus Varicella-Zoster kích hoạt trở lại);
• Mắc bệnh ung thư và đang thực hiện các phương pháp điều trị có thể làm sức đề kháng giảm sút và có thể gây ra bệnh zona;
• Vùng da bị nổi ban bị tổn thương;
• Phẫu thuật.

Đối tượng dễ mắc bệnh zona

Zona thần kinh không phải là bệnh lý hiếm gặp, theo thống kê có tới 1/3 dân số mắc bệnh zona ít nhất 1 lần trong đời. Người mắc zona sau khi khỏi bệnh rất hiếm khi bị tái phát. Tỉ lệ tái phát lần 2 được thống kê khoảng 4,8 - 12/1000 người/năm. Zona tái phát thường gặp ở người suy giảm hệ miễn dịch như mắc bệnh HIV/AIDS, ung thư.

Các đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh zona thần kinh bao gồm:

• Người lớn tuổi: Zona thần kinh thường xuất hiện ở những người lớn tuổi, nhất là những người >50 tuổi. Càng lớn tuổi thì nguy cơ mắc bệnh càng cao. Theo thống kê, tỷ lệ mắc zona thần kinh ở người khỏe mạnh là 1 - 4/1000 mỗi năm và những người trên 65 tuổi chiếm tới 4 - 12/1000. Có đến 50% số người >85 tuổi sẽ mắc bệnh zona thần kinh. Ngoài ra, một số người mắc bệnh lý nền như: máu ác tính, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, bệnh tự miễn… cũng dễ bị tái phát zona.
• Người suy giảm miễn dịch do mắc bệnh lý: Các bệnh làm suy giảm hệ miễn dịch như bạch cầu, ung thư, HIV/AIDS là yếu tố khiến người bệnh nhân dễ mắc bệnh zona hơn. Bên cạnh đó, các phương pháp điều trị như xạ trị hoặc hóa trị cũng làm giảm sức đề kháng của cơ thể, tạo điều kiện cho virus Varicella Zoster tái hoạt động.
• Người sử dụng các loại thuốc điều trị lâu dài: Các nghiên cứu chỉ ra, những người phải sử dụng thuốc điều trị lâu dài như steroid prednisone có tác dụng ngăn ngừa thải ghép cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh zona nhiều lần.
• Người bị thủy đậu trước 18 tuổi: Nguy cơ virus Varicella Zoster tái hoạt động và gây bệnh zona cũng cao hơn.

⇒ Tham khảo thêm: Bà bầu bị zona thần kinh có ảnh hưởng đến thai nhi không?

Dấu hiệu bị zona thần kinh

Người bệnh sẽ trải qua các giai đoạn zona thần kinh với các triệu chứng như sau:

1. Giai đoạn tiền khởi phát

Giai đoạn tiền khởi phát của bệnh zona thần kinh (trước khi phát ban) xảy ra khi virus Varicella Zoster (VZV) lây lan qua hạch thần kinh từ các dây thần kinh cảm giác, dẫn đến xuất hiện các cảm giác tê, ngứa, đau rát, nhức cơ thể và đau đầu.Trong một số trường hợp, bệnh còn để lại triệu chứng như sốt, mệt mỏi, tiêu chảy hoặc nhạy cảm với ánh sáng. Giai đoạn tiền khởi phát của bệnh zona thần kinh sẽ không gây tổn thương da và thường kéo dài 1 - 3 ngày.

2. Giai đoạn bùng phát cấp tính

Giai đoạn bùng phát cấp tính của bệnh zona thần kinh xảy ra khi những nốt ban đỏ và các mụn nước trong suốt chứa đầy dịch mủ bắt đầu xuất hiện, chủ yếu phân bố ở một bên cơ thể (nửa bên trái hoặc nửa bên phải của cơ thể), phổ biến ở vùng lưng, ngực, chân, mắt hoặc cổ. Người bệnh sẽ bị sốt, mệt mỏi và đau nhức dữ dội dọc theo các nốt phát ban khi chẳng may tiếp xúc nhẹ hoặc chỉ cần chạm vào quần áo (tình trạng nhạy cảm với cơn đau).

Không giống như phát ban thủy đậu, phát ban do zona thần kinh thường không lan rộng khắp cơ thể và sẽ phát triển hoàn toàn trong vòng 3 - 5 ngày. Trong vòng 10 - 15 ngày, các phát ban sẽ vỡ ra và trở thành vết loét, lúc này sự nhiễm trùng gia tăng và nguy cơ cao lây nhiễm cho người khác qua các dịch tiết từ thương tổn trên da. Sau giai đoạn này, các mụn nước dần khô lại, đóng vảy và cuối cùng bong ra khỏi da.

Đối với những người có khả năng miễn dịch tốt, phát ban do bệnh zona thần kinh có thể không gây nguy hiểm và mau lành. Nhưng đối với người có hệ miễn dịch kém như ung thư, HIV/AIDs, hóa trị…, bệnh có thể trở nên nghiêm trọng và bùng phát ở hai bên cơ thể.

3. Giai đoạn mãn tính

Giai đoạn mãn tính hay còn gọi là đau dây thần kinh sau zona là thời điểm sau khi phát ban do zona đã thuyên giảm và các tổn thương trên da đã mờ dần đi. Tuy nhiên, hầu hết những người bị zona sẽ tiếp tục gặp một số triệu chứng hậu bệnh như đau rát, ngứa ran hoặc đau cấp tính với cường độ từ trung bình cho đến dữ dội. Cơn đau có thể xảy ra liên tục rồi biến mất hoặc có thể kéo dài lâu hơn, thậm chí suốt đời.

Các thể bệnh zona phổ biến

Bệnh zona thần kinh xuất hiện ở các đối tượng khác nhau cũng có biểu hiện và mức độ nặng khác nhau, vì thế phương pháp điều trị có thể thay đổi. Thông thường, các vị trí phổ biến của bệnh zona thần kinh là:

Hãy xem thêm video Bệnh Zona thần kinh là gì? Nguyên nhân và biến chứng nguy hiểm:

Bệnh zona thần kinh có lây không?

Zona thần kinh có lây không? Zona là một bệnh lý không lây, tuy nhiên người chưa từng bị thủy đậu hay chưa được tiêm vắc xin phòng ngừa thủy đậu có thể bị thủy đậu khi tiếp xúc trực tiếp với bọng nước chứa dịch bị vỡ của người mắc Zona thần kinh, từ đó nhiễm virus Varicella Zoster gây bệnh thủy đậu. Chỉ có những người đã từng mắc bệnh thủy đậu mới có thể mắc bệnh Zona.

Virus Varicella Zoster cũng không lây lan sau khi các bọng nước khô và thành vảy. Một khi bọng nước đóng vảy, chúng không còn truyền nhiễm. Virus cũng không lây lan khi các bọng nước được che chắn tốt.

Biến chứng bệnh zona thần kinh

Zona thần kinh có thể gây ra những biến chứng làm ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của người bệnh, như:

• Đau dây thần kinh sau zona: Biến chứng này xuất hiện ở khoảng 10 - 18% người bị bệnh (3), phổ biến ở người lớn tuổi (trên 50 tuổi), hiếm gặp ở người dưới 40 tuổi. Các triệu chứng bệnh zona thường biến mất khi hết phát ban. Nhưng với biến chứng đau dây thần kinh sau zona (PHN), khi phát ban đã lành người bệnh vẫn có thể cảm thấy đau, rát trong nhiều năm sau đó, các cơn đau có thể giật từng cơn làm người bệnh khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
• Suy giảm thị lực, mất thị lực: Zona thần kinh xuất hiện trên mặt khá phổ biến, chiếm tới 20% trong tất cả các trường hợp bệnh zona, bởi đây là bộ phận quan trọng, nhạy cảm bởi tập trung nhiều dây thần kinh mắt có nguy cơ gây biến chứng cao. Virus có thể gây tổn thương mắt và giác mạc nghiêm trọng: sưng mí mắt, tăng nhãn áp, viêm và sẹo giác mạc, suy giảm thị lực, mất thị lực. Bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh zona thần kinh ở mắt nên tham khảo ý kiến ​​​​bác sĩ nhãn khoa ngay lập tức để được can thiệp và điều trị chuyên khoa kịp thời.
• Ngứa, châm chích (rối loạn cảm giác da): Các biến chứng khác hậu zona thần kinh còn bao gồm ngứa ran, châm chích, rối loạn cảm giác da khiến người bệnh ngứa nhiều và gãi vùng da bị sẹo zona, điều đó có thể dẫn đến trầy da, gây bội nhiễm vi khuẩn và làm bệnh trở nặng hơn.
• Hội chứng Ramsay Hunt: Đây là biến chứng nặng của bệnh zona thần kinh khi người bệnh bị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên. Các bọng nước, ban đỏ trong trường hợp này có thể xuất hiện ở cả miệng dẫn tới tai khiến người bệnh đau tai trầm trọng, tê liệt mặt, mất thính giác… Trong trường hợp này, người bệnh cần được điều trị tích cực và phòng ngừa tránh gây ra tổn thương vĩnh viễn cho các cơ quan khác.
• Các biến chứng khác: Zona thần kinh còn có thể gây những biến chứng đặc biệt nghiêm trọng nếu chúng xâm nhập và gây hại ở các cơ quan khác như: viêm màng não, viêm não, viêm phổi, viêm gan,… đây đều là biến chứng nặng cấp tính cần điều trị khẩn cấp.

Chẩn đoán bệnh zona như thế nào?

Để chẩn đoán bệnh zona thần kinh bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra phát ban, tình trạng bọng nước và hỏi về các triệu chứng mà bệnh gây ra. Ngoài ra, bác sĩ sẽ lấy mẫu da hoặc chất dịch từ bọng nước để xét nghiệm nhằm xác định chính xác sự hiện diện của virus Varicella Zoster.

Điều trị bệnh zona thần kinh

Để điều trị bệnh zona thần kinh bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện các phương pháp sau:

• Thuốc kháng virus: mục đích là làm giảm sự khó chịu và chấm dứt sớm các triệu chứng bệnh zona thần kinh trong vòng 72 giờ kể từ khi có dấu hiệu phát bệnh. Một số loại thuốc kháng virus phổ biến như: Acyclovir, Famciclovir, Valacyclovir.
• Thuốc giảm đau không kê theo đơn: Ibuprofen, Acetaminophen… cũng có tác dụng giúp giảm sự khó chịu và làm dịu các triệu chứng zona thần kinh cho người bệnh.
• Thuốc khác: Tùy theo trường hợp cụ thể cũng như thể trạng người bệnh, những loại thuốc này được bác sĩ kê theo đơn với tác dụng giảm đau, chống viêm, chẳng hạn gabapentin, pregabalin, prednisone…
• Tập thể dục thường xuyên để tăng sức đề kháng.
• Khi có dấu hiệu của bệnh cần đến bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời.
• Tuân thủ nghiêm túc các quy định của bác sĩ khi điều trị.

Bên cạnh đó, còn có các biện pháp khắc phục tại nhà để làm giảm sự khó chịu của bệnh zona thần kinh bao gồm:

• Áp dụng chườm mát;
• Tắm bột yến mạch dạng keo với nước ấm;
• Sử dụng kem dưỡng da calamine (có tác dụng làm se da, chống ngứa và sát trùng nhẹ);
• Giữ cho vết ban sạch sẽ và khô ráo, tránh gãi hoặc chà chà xà vùng da bị thương tổn để giảm nguy cơ nhiễm trùng;
• Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, thấm hút mồ hôi tốt.

Lưu ý: Không tự ý thực hiện các biện pháp điều trị dân gian truyền miệng hoặc các biện pháp khác khi chưa được bác sĩ chuyên khoa chỉ định và hướng dẫn thực hiện.

Phòng ngừa zona thần kinh

Để phòng ngừa bệnh zona thần kinh, cần có một chiến lược hiệu quả kết hợp giữa tiêm phòng, duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh và chú ý đến các yếu tố nguy cơ. Cụ thể:

• Nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ có thể giúp phòng ngừa bệnh zona một cách chủ động hơn. Stress, bệnh mạn tính như tiểu đường hay bệnh tự miễn và sử dụng thuốc ức chế miễn dịch là những yếu tố có thể làm suy yếu hệ miễn dịch và tạo điều kiện cho virus tái kích hoạt. Do đó, việc kiểm soát tốt các yếu tố này thông qua quản lý sức khỏe tổng quát là vô cùng cần thiết, bao gồm:
  • Hạn chế tiếp xúc gần với người bị nhiễm zona thần kinh, đặc biệt là trong giai đoạn cơ thể bắt đầu xuất hiện mụn nước;
  • Duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh và nghỉ ngơi hợp lý;
  • Tránh stress, căng thẳng kéo dài;
  • Rèn luyện thể dục thể thao, tăng cường sức đề kháng;
  • Nếu xuất hiện bất cứ biểu hiện bất thường nào, cần thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị;
• Tiêm đầy đủ vắc xin phòng bệnh thủy đậu để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh thủy đậu, hạn chế tiến triển zona thần kinh trong tương lai.

⇒ Tham khảo thêm: Hình ảnh bệnh zona thần kinh ở các giai đoạn khác nhau của bệnh

Tóm lại, tuy zona thần kinh là bệnh lý biểu hiện với các triệu chứng ngoài da nhưng gốc rễ gây bệnh lại nằm sâu trong hệ thống thần kinh, gây ra rất nhiều biến nguy hiểm, làm ảnh hưởng đến chất lượng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, thậm chí sức khỏe và tính mạng của người bệnh. Chính vì vậy, nếu phát hiện các dấu hiệu của bệnh, cần đến bác sĩ để được thăm khám và có biện pháp điều trị càng sớm càng tốt, tránh dẫn đến các biến chứng. Ngoài ra, chủ động tiêm phòng vắc xin thủy đậu là biện pháp tốt nhất để tăng sức đề kháng chống lại virus Varicella-Zoster.